دىللاردا سەنەم 104-قىسىم

بۇ گېپىمگەشەكسىزئىشەنسىلە،كۈلۈپيۈرسەمئادەمگەئوخشىغىنىمبىلەنخۇيۇمتۇتساقىپقىزىلساراڭخوتۇنمەن،بۇئىشنىسىلىگەتاپشۇرغىنىمئۆزۈمقىلىشقاكۈچۈميەتمەيدىغانلىقىدىنئەمەس،قىزنىڭدادىسىئۆزلىرىبولغاندىكىن،ئۇھەققىدەتالادائۇچۇپيۈرگەنگەپلەرنىيىغىشتۇرۇشسىلىنىڭۋەزىپىلىرى،ئەينىچاغدا «بالىچىلاپبېقىۋالدىم» دېگەنبولغاندىكىھەممەئىشلىرىغائىگەبولسىلا،ھەتتائۇنىڭنامىغاداغبولىۋاتقانشۇگەپلەرگىمۇئىگەبولۇشلىرىكېرەك! ئاندىنبالام،پەملەپباقسامشەرۋانىخاننىڭئىشىنىقانداققىلىشنىبىلەلمەيباشلىرىبەكقاتقاندەكتۇرىدۇ،بولمىسامۇنداققىلايلىمۇبالام؟سىلىئاۋۇشەرۋانىخاندېگەنچوكاننىيوشۇرۇپقويغانيەردىنچىقىرىپئالدىمغاباشلاپكەلسىلە،ھازىريۈزبېرىۋاتقانبۇئىشلارنىڭكۆپىنچىسىئۇنىڭبىلەنمۇناسىۋەتلىك،شۇنداقبولغانئىكەنئۇنىڭئېغىزىدىنتولۇقبىرگەپئاڭلىمىساقيەنەبولمايدۇ،شۇنداققۇ؟ئالدىمغاباشلاپكەلسىلەدېسەمئەمدى «ئانىكامئۇنىتىرىكيۇتىۋېتىدىغانئوخشايدۇ» دەپئەنسىرەپقالمىسىلا،ئورنۇمدىنقوپالمايسىلەرنىڭھالىمدىنخەۋەرئېلىشىڭلارغاقاراشلىقبولۇپمانامۇشۇنداقياتىمەنبالام،بۇتۇرقۇمدائۇنىتىرىكيۇتىۋېتىشئەمەس،شۇنچىكىبىرچىمدىۋېلىشمۇقولۇمدىنكەلمەيدۇ،پەقەتچىرايلىقپاراڭلاشساقلابولدى. بەكمۇكەينىگەسوزماي،مېنىڭدېگەنگەپلىرىمنىئۇنىڭغاتولۇقيەتكۈزۈپچىرايلىقئالدىمغاباشلاپكەلسىلە،قالغانگەپلەرنىچايئىچكەچئولتۇرۇپپاراڭلىشايلى.

سائادەت خېنىمنىڭبۇگەپلىرىنىئاڭلاپسەيدۇللابايتولىمۇيېقىمسىزبىرتولغاندى. ئەھۋالدىنقارىغانداشەرۋانەمنىبۇئوتقائىتتىرىپقويۇپ «قانداققىلساڭقىلىپشۇيەردىنئۆزۈڭچىق!» دەپقاراپتۇرماقتىنباشقائاماليوقتەكمۇقىلاتتى. چۈنكىسائادەتخېنىم «ئۇنىئالدىمغاباشلاپكەل!» دېگەنىكەن،باشلاپكەلمىگىچە،ئۇنىڭبىلەنپاراڭلاشمىغۇچەزادىلابولدىقىلمايتتى. سەيدۇللاباينىڭئەسلىمىسىدەئانىسىقارارقىلغانئىشنىرەتقىلالىغانبىرمۇئادەمبولۇپباققانئەمەسئىدى.

بىر تالايتەڭلىكلەردىنكېيىنئاخىرىبۇئىشقايۈزلەنمىسەبولمايدىغانلىقىنىبىلگەنسەيدۇللابايبىركۈنىشەرۋانەمبىلەنسۆزلىشىپ،ئۇنىچىرايلىقياساندۇرۇپيېتىلەپئانىسىنىڭئالدىغائەكەلدى. خۇددىكاتتاجەمەتتىنچىققانئاغىچاخېنىملارغائوخشاشئىسكەتكىرىپقالغانشەرۋانەمنىچىرايلىق،ئېسىلكىيىملەرئىچىدەكۆرگەنسائادەتخېنىمنىڭئىختىيارسىزلائۇنىڭغامەستلىكىكەلدى. شۇنداقتىمۇكۆڭلىدەبولىۋاتقانداۋالغۇشلارنىھەرئىككىسىدىنيوشۇرۇشقاتىرىشىپ،سەيدۇللابايغاقاراپ:

-سىلى چىقىپ ئىشلىرىنى قىلىۋەرسىلە ئوغلۇم، شەرۋانىخان ئىككىمىز بىردەم مۇڭدىشىمىز، چۈشلۈك غىزا ۋاقتىغا ئۈلگۈرۈپ كەلسىلىلا بولدى،- دېدى.

باش مەھەللە، ئېزىز مىسگەرنىڭ ھويلىسى.

كۆزلىرى قانقۇيغاندەكقىزارغان،ئاچچىقتىنلاغىلداپتىترەۋاتقانرەجەپمىسگەرھويلىداچوڭبىركالتەكنىسىقىمداپتۇتىۋالغىنىچەئوغلىنىڭيولىغاقاراپئولتۇراتتى. ئۇنىڭقاچانقايتىپكېلىشىئېنىقبولمىغانئوغلىنىڭيولىغاقاراپمۇشۇنداقئولتۇرغىنىغائىككىئاشپىشىمبولغانبولۇپ،مۇشۇئىككىئاشپىشىمجەريانىدىمۇئاچچىقىقىلچەيانمىغانىدى. ئۇنىڭبۇقەدەرئاچچىقلىنىۋاتقىنىغاقاراپقورقۇپكەتكەنخوتۇنىمۇبىرئېغىزگەپسوراشقاپېتىنالماي،ئىچكىرىكىئۆينىڭئىشىكىدىنپات- پاتبېشىنىچىقىرىپئۇنىماراپبېقىپئولتۇراتتى. ئايالنىڭكۆڭلىگەئايانئىدىكى،ئەگەرئوغلىقايتىپكەلسىلابۇھويلائىچىدەبىرمەيدانقاتتىقجەڭبولاتتى.

ئالاھەزەل ئىككىئاشپىشىمئەنەشۇنداقكۈتكەندىنكېيىنئېزىزمىسگەرئاخىرىپەيدابولدى. بۇچاغمەھەللىدىكىپۈتۈنئۆيلەرنىڭچىراقلىرىئۆچۈپخولۇم- خوشنىلارسۇۋارىئۇيقۇغاكەتكەنئېغىرئەلياتقۇمەزگىلىبولۇپ،ئەگەرئوغلىنىساقلاپئولتۇرمىغىنىدائىدى،رەجەپمىسگەرمۇئاللىقاچانئۇيقۇغاكېتىپئىككىقىسىمچۈشكۆرۈپبولغانبولاتتى.

دەرۋازىدىن كىرىپلاھويلىدايېنىقلىقتۇرغانچىراقنىكۆرگەنئېزىزمىسگەرئۆيدىكىلەرنىڭتېخىياتمىغىنىغاھەيرانبولۇپتۇرغىنىداكۆزلىرىدادىسىنىڭكۆزلىرىبىلەنئۇچرىشىپ،جايىداتۇرۇپلاقالدى. ئۇبۇھالدىنئۆزىنىكۆڭۈلسىزبىرسوراقنىڭكۈتۈپتۇرغانلىقىنىپەرەزقىلىپئۈلگۈرگەنئىدى. شۇنداقتىمۇچاندۇرمايكېلىپدادىسىغاسالامقىلماقچىبولىۋېدى،رەجەپمىسگەرئۇنىگەپقىلدۇرمايئاچچىقلاپكايىپلاچۈشتى:

-نەگە باردۇق؟كەچبولغاننىكۆرمىدىماكۆزلىرى؟يېرىمكېچەبولمىغىچەئۆينىتاپالمايدىغانبۇقېلىقلىرىنىتاشلىمايئۆتەملاجاھاندىن؟يېشىڭقىرىقتىنئېشىپچېچىڭغائاقئارىلىدىھەيئەقىلسىز،مۇشۇنداقئۆيگەكىرمەيئېشەكنىڭتاپىدەكسۆرۈلۈپكېچە- كېچىلەپتالادايۈرسەڭقانداقبولىدۇ؟قېرىغانجېنىمداھەدېسەغېمىڭنىيېگۈزۈپكەينىڭدىنپالاقشىتمايمېنىمۇئارامىمداكۈنئۆتكۈزگىلىقويساڭبولمامدۇھەيبىغەرەز؟...

-دادا... شۇ... شۇ ئاغىنە بالىلار بىلەن...

-نەسلى قۇرۇپتۈگەرشۇئاغىنەبالىلىرىڭنىڭ! ھۇئەقلىگەمىتەچۈشكەنكاساپەت! قاچانلاقارىسابارشۇئاغىنىلىرىڭ،ياموچەنلىكپايدىسىتەگمەيدۇساڭا،يانچۇقۇڭنىقۇرۇغداپتاپقانپۇللىرىڭنىتەڭخەجلىشىپبېرىشتىنباشقائىشىمۇيوقئۇھىيلىگەرتۈلكىلەرنىڭ. ھېيقاچانغىچەشۇلارنىڭپېشىنىكۆتۈرۈپكەينىدىنسوكۇلدايسەن،ھە؟ئەقىلكىرمەمدۇسەنگۇيغا؟سەنھېچنېمىدىنغەميېمەيمۇشۇنداقئەتىگەندەچىقىپكەتسەڭئەلئۇيقۇغاكەتكەندەقايتىپكىرىپياشاۋەرگىنىڭبىلەن،مېنىڭمۇيېشىمبىريەرگەبېرىپبىرپۇتۇمگۆرگەساڭگىلىدى،تاپاۋىتىم،ئىش- ئوقەتلىرىمياشۋاقتىمدىكىدەكئەمەسھازىر. مۇشۇنچىلىكۋاقتىمداكۆڭلۈڭنىئۆيگەيىغىپقولۇمدىكىئىشلارنىئىلكىڭگەئالساڭ،مېنىڭئىشلىرىمغايېقىنتۇرۇپئاناڭنىڭھالىغايەتسەڭ،قېرىغىنىمدانېمەيەپنېمەئىچىمەن،نېمەكىيىپنېمەخەجلەيمەندېگەنلەرنىمۇخىيالىڭغاكەلتۈرۈپ،كېيىنلىكىڭئۈچۈنئاز- تولاپۇل- ماليىغىپقويساڭنېمەبولىدۇ؟...

-ۋايجان، دادا،مۇشۇگەپلەرنىدېيىشئۈچۈنمۇبىرمۇنچەئاچچىقلاپكايىشكېتەمدۇ؟ئەمدىقىلساممۇئۈلگۈرىمەنغۇ؟ئاچچىقلىمايچىرايلىقدەڭەگەپبولسا،كەچبولغاندائادەمنىڭكەيپىنىبۇزۇپ،- دېدىئېزىزمىسگەرمۇدادىسىنىڭئاچچىقىنىجايىدامۆلچەرلىيەلمەي،ئەركىلىكىنىقىلىپئۇنىڭيېنىدائولتۇرغىلىتەمشىلىپ.

-قارا مابەچچىغەرنىڭگېپىنى،ئاچچىقلىمايچىرايلىقگەپقىلىمىشمەنمەنتېخى! پوقبارمۇيېنىمدا؟تۈزۈكتۇرەھە،قولباغلاپتۈزۈكتۇرمېنىڭئالدىمدا! بۈگۈنسەنگۇينىڭبالىسىبىلەنقىلىشمىسامبولمايدىغانراۋۇرۇسھېساب- كىتاببار،نەچچەۋاقىتتىن «بوپتۇ،ئوينىۋالسۇن،ئويناپھارغانداقايتىپكېلەر» دەپرايىڭغاقويغاننىڭئاقىۋىتىبۇرنىمىزدىنبۇلاقچىقىرىدىغاندەكتۇرىدۇ،سەنزادىئادەمبولامسەن،قانداققىلىسەن؟بۈگۈنگېپىڭنىئوچۇققىل!...

-ۋايجان، شۇ كەچ قاپتىمەنغۇ شۇ، بۇنىڭدىن كېيىن دىققەت قىلسام، بالدۇرراق قايتىپ كەلسەملا بولمىدىمۇ؟

ئېزىز مىسگەرشۇنداقدەپدادىسىنىڭگېپىنىبۆلۈپتۇرۇشىغا،رەجەپمىسگەرئاچچىقلىغانپېتىقولىدىكىكالتەكنىئوغلىنىڭكۆزلىرىگەچىنەپئاپىرىپتېخىمۇجەھلىبىلەنۋارقىرىدى:

-گېپىمنى تارتىۋېلىپكاكىرىغانزۇۋانىڭغاماۋۇنىتىقىۋېتىمەنھېلى،تولالىڭشىمايتۈزۈكتۇرۇپگېپىمنىقۇلاقسېلىپئاڭلا،ھەي،سەنئاۋۇشەرۋانەمدېگەنبۇزۇققانجۇقنىڭكەينىدىنقاچانغىچەسوكۇلدىماقچى؟ئۇنىئىزدەپئالتەكۈندەيەتتەقېتىمئاياغمەھەللىگەبېرىۋېلىپسەيدۇللاباينىڭچىشىغاتېگىپقويغانلىقىڭدىنخەۋىرىڭبارمۇ،يوقمۇ؟شۇئادەملەرئۈستۈڭدىنشىكايەتقىلىپئۆيگىچەكەلدى،ئۇقامسەنشۇنى؟توخۇپوقيەيدىغانخۇيىنىئۆزگەرتمىگەندەكسەنبىرنېمەئاشۇنىڭكەينىدىنسوكۇلدايدىغانخۇيلىرىڭنىبىرئۆمۈرتاشلىمايكەلدىڭ،ئەمدىكېلىپبېشىمغابالابولايدەمسەنھەيئەقىلسىز؟ئۇشەرۋانەمنىڭماقۇللۇقىدىنخەۋەريوقتۇرۇپئۆيدەبىرئوبدانئولتۇرغانخوتۇنۇڭنىئۇرۇپدەسسەپئانىسىنىڭئۆيىگەيولغاسېلىپقويدۇڭ،ھايبالامدېسەمئاجرىشىپكېتىمەندەپھېلىغىچەقۇلاقمېڭەمنىيەۋاتىسەن،نېمىشقاكاللاڭئىشلىمەيدۇسېنىڭ؟سەنشۇنچەپالاقلاپئىزىدىنچىقماييۈرگىنىڭبىلەنئۇشەرۋانەمساڭاتېگىشنىخالىمايدىكەنئەنە،ھېچنېمىدىنباشقا،سەيدۇللاباي «مېنىڭئادىمىم» دەپئالدىغاتارتقانئادەمنىساڭائۆتۈنۈپبېرەمتى؟تولۇقئىلكىگەئېلىشقاكۆزىيەتمىسەئىگىلەپئالدىغاتارتىپمۇيۈرەمتى؟بىزدەكئۇششاقتىجارەتچىكۆكنامراتخەقلەرنىبىرقولىبىلەنلامىجىۋېتەلەيدىغانئۇسەيدۇللابايدىنخوتۇنتالىشىپھەددىڭمۇسېنىڭ؟كۈندەسىرتقاچىقىپكېتىپ «ئاغىنىلىرىم،ئاغىنىلىرىم...» دەپيۈرسەڭئاشۇبولار- بولماستايىنىيوقشۇملاربىلەنئىزدىشىپ،نەلەردەئويناپيۈرىدىغانئوخشايدۇدەپتىمەن،ئەسلىئاياغمەھەللىگەبېرىۋېلىپسەيدۇللاباينىڭدەرۋازىسىغاچالمائېتىپئوينىغىنىڭكەنغۇئۇسېنىڭ. تۇخۇمنىڭتاشبىلەنتەڭبولغىنىبارمۇ؟شۇئادەمنىڭچىشىغاتېگىپقانداققىلىسەن؟ماڭائىشتېپىپبېرەيدېگەنمىدىڭ؟مانائەمدىئوبدانبولدىمۇ؟بۈگۈنئولتۇرسامشۇئادەمكىشىئەۋەتىپتۇ،ھېلىقىباشقۇرغۇچىسىقەمبەردېگىنىكېلىپبىرمۇنچەگەپلەرنىقىلدى. سەيدۇللابايمېنى «ئوغلىنىگەپكەكىرگۈزۈپبىزبىلەنئېتىشمايدىغان،شەرۋانەمنىڭئىزىغاچۈشمەيدىغانقىلالىساقىلسۇن،بولمىسابالىۋاقىسى،جەددى- جەمەتىنىئېلىپبۇمەھەللىدىنيۈتسۇن،ئەگەربۇگەپلەرگەكۆنمىسەمەنئۆزۈمئارىغاچۈشسەمبەكلائېغىرزىيانتارتىپئورنىنىتولدۇرىۋالغۇسىزپۇشايمانغاقالىدۇ،نەچچەۋاقىتتىنبېرىدادىسىنىڭيۈزىنىقىلىپبالىسىغاكەڭچىلىكقىلدىم. لېكىنبۇقېتىمداۋاملىقكەڭچىلىكقىلىۋەرمەيمەن،شەرۋانەمبىلەنمېنىڭئارامىمنىبۇزغانلىقئۆزبېشىغاپىتتېرىغانلىق،ئېزىزمىسگەرنىڭبىزدەئالىدىغانھېچنېمىسىيوق،شۇنداقتۇرۇپمۇئۆزىنىبىلمىسەمېنىڭئۇنىڭھەددىنىبىلدۈرىدىغانغاتۈرلۈكئۇسۇللىرىمبار» دەپتۇدەك. شۇنچەقاتتىقگەپنىئۇئادەممۇنداقلائوينىشىپدەپقويمايدۇ،سەنزادىشۇنىڭچىشىغاتېگىپبىزبىلەنئۆچەكەشمىسەبولمايدىغاندەرىجىگەئاپىرىپقويۇپسەن. ئەمدىياسەنغىتىڭنىقىسىپتۈزۈكئادەمبولىسەن،يابىزبۇمەھەللىدىنيۈتىمىز،ئۇقتۇڭمۇ؟مېنىڭبالىلىقىممۇشۇيەردەئۆتكەن،ياشلىقىممۇ،قىرانلىقىممۇ،قېرىلىقىممۇمۇشۇيەردەئۆتتى،ئەمدىبىرپۇتۇمگۆرگەساڭگىلىغانداسەنبىغەرەزنىڭخاپىلىقىدىنيۇرتۇمنىتاشلاپسەرگەردانبولۇپچىقىپكېتىشكەتوغراكەلسە،سېنىئاپىرىپئۇنىڭئالدىغاتاشلاپبەرسەمبېرىمەنكى «نېمەقىلساڭمۇشۇنىقىل» دەپ،مەنھەرگىزيۇرتۇمنىتاشلاپياقايۇرتلارغاكېتىپيۈرمەيمەن،خىيالىڭدا «مېنىڭنوچىلىقىممەڭگۈئاقىدۇ» دەپچۆچۈرىنىخامسانىغانئوخشايسەن،سېنىڭئۇپىسپاسنوچىلىقىڭبىرگەسەيدۇللاباينىڭئالدىدا،يەنەبىرگەمېنىڭئالدىمدائۆتمەيدۇ،مەندېگەنسېنىڭداداڭ،پەقەتلاگېپىمنىئۆتكۈزەلمىسەمپۇتۇڭنىچېقىۋېتىپ،ئۆيگەسولاپئالدىڭغانانتاشلاپبېرىپباقساممۇمېنىڭھېساب! شۇڭاھازىرگەپنىچىرايلىقدەپقويدۇم،بۈگۈندىنباشلاپشەرۋانەم،ئاياغمەھەللە،سەيدۇللاباي،ئايسەنەمخېنىمدېگەنلەرنىڭھەممىسىنىپاك- پاكىزئۇنتۇپكېتىسەن! يۇۋاشلىقچەقولۇمدىكىئىشلارنىتاپشۇرۇپئېلىپجەمەتىمىزنىڭئىگىلىكىئۈچۈنكۈچچىقىرىسەن،ئەگەريەنەگەپلىرىمگەبويۇنتولغاپ «ئۆزۈمخالىغاننىقىلىمەن» دەيدىكەنسەن،مابىزئوبداندېيىشىپقالىمىز! ئاڭلاۋاتامسەنگېپىمنى؟مامەنچاقچاققىلمىدىم،ئەستايىدىلئويلىنىپتېزدىنبىرقارارغاكەل! سەنبىلەنسۆزلىشىپئىشلارنىھەلقىلغانلىقىمھەققىدەئۇچۇربەرمىسەمئەتەچۈشكىچەسەيدۇللابايقەسرىدىنيەنەئادەمكېلىدۇ،سېنىڭپۇتلىرىڭنىچېقىپبېشىڭنىيېرىپقويسىغۇداداڭمەنبولغاندىكىنئۆلۈپقالمىساڭلاباشقىسىنىداۋالىتىۋالالايمەن،ئەگەرماڭاتوككىدەبىرەر- ئىككىكالتەكتېگىپكېتىپئالدىڭدىلاجانبەرسەم،ئۇچاغدادادىنىڭقاتىلىغائايلانغانبولىسەن... ئاناڭئىككىمىزقېرىپقالدۇق،ئەمدىئازاركۆتۈرگۈچىلىكىمىزيوق،ئېسىڭنىبىلگىنىڭدىنھازىرغىچەتارتىپكېلىۋاتقانخاپىلىقلىرىڭھېلىغىچەتۈگەپقالغىنىيوق،ئەمدىبولسىمۇبىزلەرنىئويلاپ،ئازراقبولسىمۇئاياپقويغىن،ئەگەرئاشۇشەرۋانەمئاناڭئىككىمىزدىنمۇھىمبولسائۇنىڭگېپىنىقىل،ئىشقىلىپ... بۇقېتىمئالدىڭداپەقەتئىككىلايولبار،يائاناڭئىككىمىزدىنۋازكېچىسەن،ياشەرۋانەمدىن!...

-دادا... بۇ... مەن... ئۇنداق دېمىگىنە دادا...

-مەن ئۇنداقدېمىگىنىمبىلەنسەيدۇللابايدېمىگىنىمگەقويامدىكەن؟بوشئادەمئەمەسئۇ،ئەگەرئىشلارنىئۇنىڭدېگىنىبويىچەقىلمايدىغانبولساقبىريەرلىرىدىنچاتاقچىقىرىپئىككىپۇتىمىزنىبىرپايئۆتۈككەتىقىدۇ،ئۇنىدېمىگەندىمۇمەنئۇشەرۋانەمنىقىزۋاقتىدىمۇكېلىنقىلىشنىخالىمىغان،ھېلىھەمتېخىمۇخالىمايمەن،شۇچاغلاردىمۇيامانئاتىقىبىلەنكىشىلەرنىڭئېغىزىغاچىقىپئازسېسىمىغانئۇ،ئەمدىھازىرسەيدۇللاباينىڭقەسرىگەبېرىۋېلىپشۇكىشىنىڭئوينىشىغائايلىنىپكەتكىلىنەزامان،ئاشۇنداقئىشتانبېغىبوش،قوڭىپەسخوتۇننىڭكەينىدىنھەجەپمۇيۈرۈپكەتتىڭپالاقشىپدۇنيادائاياللارئۆلۈپتۈگىگەندەك...

-ياق دادا،شەرۋانەمئۇئادەمنىڭقەسرىدەتۇرغىنىبىلەنشۇئادەمنىڭئانىسىنىڭھالىدىنخەۋەرئالىدۇ،ئۇ... سەيدۇللابايبىلەنباشقائىشىيوقئۇنىڭ،سەنئارتۇقچە...