ئۈندىدار سالونى خەۋىرى، نۇر تورى تەرجىمىسى
ئاۋىياتسىيە كەسپى جۇش ئۇرۇپ راۋاجلىنىۋاتقان 2025-يىلىنىڭ بېشىدا فىرانسىيە ئاۋىياتسىيە شىركىتىنىڭ نوپۇزلۇق ئايروپىلان باشلىقى ئانتونى ۋىيائۇك پۈتۈن شىركەتنى ھەيران قالدۇرىدىغان بىر قارارنى چىقارغان، ئۇ بولسىمۇ جەمەتىنىڭ ئىككىنچى ئەۋلاد ئاۋىياتسىيە ئادىمى بولۇش سۈپىتى بىلەن ئۇ «ئېكولوگىيە ئەندىشىسى» سەۋەبىدىن 20 نەچچە يىللىق چوڭقۇر مۇھەببەت بىلەن ئۇچقۇچىلىق خىزمىتىدىن ئىستېپا بەرگەن.
ئۇ ئىستېپا بەرگەنلىكىنى جاكارلىغاندىن كېيىن ئىجتىمائىي ئالاقە سۇپىسىدا نەچچە مىڭ قېتىم ماختاشقا ۋە نەچچە يۈز پارچە ئىنكاسقا ئېرىشكەن، نۇرغۇن كىشىلەر ئۇنىڭ جاسارىتىگە ئاپىرىن ئوقۇغان. 49 ياشلىق ئانتونى ئۆزىنىڭ ئىلگىرى چۇڭقۇر ياخشى كۆرىدىغان خىزمىتى توغرىسىدا توختالغاندا ئۇچقۇچىلىقنى تىلغا ئالغان. فىرانسىيە ئاۋىياتسىيە شىركىتىدە 22 يىل مۇلازىمەت قىلغان ئۇچقۇچى بولۇش سۈپىتى بىلەن، ياردەمچى ئۇچقۇچىدىن 2018-يىلى ئايروپىلان باشلىقىغا ئۆستۈرۈلگەنگە قەدەر، ئايلىق مائاشى 20 مىڭ ياۋروغا يېتىپ، سانسىزلىغان كىشىلەر ئىنتىزار بولغان كەسىپنى قولغا كەلتۈردى دەپ قارالغان.
بۇ ئۆزگىرىش 2018-يىلىدىن 2019-يىلىغىچە بولغان ئارىلىقتا باشلانغان بولۇپ، ئەينى چاغدا ئانتونى بىر قېتىملىق ئۆز بەدەن ئىممۇنىتېتلىق كېسەللىك سەۋەبىدىن تەبىئىي داۋالاش ئۇسۇلى بىلەن ئۇچرىشىشقا باشلىغان ھەمدە تەبىئىي داۋالاش ئۇسۇلىنى ئۆگەنگەن، بۇ ئۇنى تەبىئىي ئىممۇنىتېت كۈچىگە بولغان چوڭقۇر تونۇشقا ئىگە قىلغان.
ھەيدەش بۆلمىسىنىڭ ئېگىزلىكىدىن زېمىنغا نەزەر سالغاندا، ئۇ كىلىمات ئۆزگىرىشى ئېلىپ كەلگەن تەسىرنى ئېنىق كۆرگەن، بۇ خىل ھەيران قالارلىق زەربە ئۇنى باشقىلارغا قارىغاندا تېخىمۇ چوڭقۇر تەسىراتقا ئىگە قىلغان، يەنى ئالپىس تېغىدىكى مۇزلۇقلار بارا-بارا يوقاپ كېتىۋاتقان، ئۇ مۇنداق دېگەن: «مەن ھەيدىگەن ئايروپىلان بۇ قېتىمقى مۇھىت بۇزۇشقا قاتنىشىۋاتىدۇ.» بۇ خىل تونۇش ئۇنىڭغا كۈچسىزلىك، غەزەپلىنىش، نومۇس تۇيغۇسى ئېلىپ كېلىپ، ئىنسانلارنىڭ كەلگۈسى ئۈچۈن چوڭقۇر تەشۋىشلىنىش ۋە ماغدۇرسىزلىق ھېس قىلدۇرغان.
ئەمەلىيەتتە، ئۇ ئۆزىنى «ئېكولوگىيە ئەندىشىسى» ئەمەس، بەلكى «ئېكولوگىيە سەگەكلىكى»گە ئايلاندۇرۇشنى بەكرەك خالايدۇ، ئۇ مۇنداق دېگەن: «سىز ھاۋا كىلىماتىنىڭ جىددىي ئەھۋالىنى كۆرۈپ تۇرۇپ، ئەتراپتىكى دۇنيانى كۆرمەسكە سالغاندا، بۇ خىل سېزىم ئىنتايىن بىئاراملىق شەكىللەندۈرىدۇ.»
سانلىق مەلۇماتلاردا كۆرسىتىلىشىچە، 1990-يىلىدىن 2019-يىلىغىچە خەلقئارا ئاۋىياتسىيە تىرانسپورتىدا كاربون قويۇپ بېرىش مىقدارى ھەر يىلى %2.6 ئاشقان. فىرانسىيە مۇھىت ۋە ئېنېرگىيە باشقۇرۇش مەھكىمىسىنىڭ 2022-يىللىق سانلىق مەلۇماتىغا ئاساسلانغاندا، ئاۋىياتسىيە كەسپىنىڭ كاربون قويۇپ بېرىش مىقدارى فىرانسىيە ئومۇمىي قويۇپ بېرىش مىقدارىنىڭ %5.3ىنى ئىگىلەيدىكەن. ئەڭ چاتاق يېرى شۇكى، ئايرىبۇس شىركىتى 2041-يىلىغا بارغاندا يەر شارىدىكى ئاۋىياتسىيە ۋاسىتىلىرىنىڭ سانىنى بىر ھەسسە كۆپەيتىشنى مۆلچەرلىگەن.
ئايروپىلان باشلىقى بولۇش سۈپىتى بىلەن ئانتونىمۇ ھەر خىل ئۇسۇللار ئارقىلىق كاربون قويۇپ بېرىشنى ئازايتماقچى بولغان ئۇ مۇنداق دېگەن: «بىزنىڭ يېقىلغۇنى تېجەيدىغان نۇرغۇن تەدبىرلىرىمىز بار، مەسىلەن، پەسلىگەندە بىر موتورنى ئېتىۋېتىش دېگەندەك، كاربونات تورمۇزنى ئىشلىتىپ يەرگە قونۇش، ئەڭ ياخشى ئۇچۇش ئېگىزلىكىنى تاللاش قاتارلىقلار. لېكىن كۆز ئالدىمدىكى جىددىي ئەھۋالنى كۆزدە تۇتقاندا، بۇ تەدبىرلەر يەنىلا يېتەرلىك ئەمەس دەپ قارايمىز.»
بۇ خىل تونۇش بىلەن كەسىپ ئوتتۇرىسىدىكى زىددىيەت ئۇنى 2022-يىلى ئىككى يىللىق دەم ئېلىشنى تاللاپ كەلگۈسى ئۈستىدە ئويلىنىشقا مەجبۇر قىلغان. ئۇ مۇنداق دېگەن: «بۇ كىشىنىڭ ئىشەنگۈسى كەلمەيدىغان كەسىپ، بۇ ئورۇنغا چىقىش ئىنتايىن تەس، ھېچكىم ئاسانلىقچە ۋاز كەچمەيدۇ».
لېكىن ئاخىرىدا ئۇ يەنىلا بۇ يىلنىڭ بېشىدا ئىستېپانامە تاپشۇرغان.
ئۇۇ مۇنداق دېگەن: «مەن بۇ تەڭلىمىنىڭ ھېچقانداق مەنىسى يوقلۇقىنى ھېس قىلدىم، كىلىماتنىڭ ئىللىپ كېتىشىگە قارىتا مەن ھېچنېمە قىلمىدىم، ئەكسىچە ھەر قېتىملىق خىزمەتتە كاربون تۆت ئوكسىدنىڭ قويۇپ بېرىلىشىنى كۆپەيتىمەن.»
بۇ قارار قارىماققا تەلۋىدەك كۆرۈنسىمۇ، لېكىن ئانتونى مۇھىت ئاسراش سەۋەبىدىن خىزمەتتىن ئايرىلغان تۇنجى ئۇچقۇچى ئەمەس! بۇلتۇر 7-ئايدا شىۋېيتسارىيە ئاۋىياتسىيە شىركىتىنىڭ ئۇچقۇچىسى يان ۋودكوكمۇ «جىددىي كىلىمات ئەھۋالىغا تاقابىل تۇرۇش» ئۈچۈن ئىستېپا بەرگەن، تېخىمۇ كۆپ ئاۋىياتسىيە كەسپى بىلەن شۇغۇللانغۇچىلار مۇشۇنداق مۇھىت مەسىلىلىرىگە دىققەت قىلىشقا باشلىغان.
ئەمەلىيەتتە، مۇھىتنىڭ ئۆزگىرىشى ئېلىپ كەلگەن كەسىپ ئۆزگىرىشى بۈگۈنكى كۈندە كۆپ ئۇچرىمايدۇ: كەسپىي ئوۋچىلار ئورمان مۇھاپىزەتچىسىگە ھايۋانات كۆندۈرگۈچىگە ئايلىنىپ، باققۇچىغا ئايلىنىدۇ... بەزى ۋاقتى ئۆتكەن كەسىپلەرنىڭ يوقىلىشى ئۆلۈم ئىنسانىيەت مەدەنىيىتى مۇساپىسىنى يورۇتۇپ تۇرىدىغان تۇپراققا ئايلانغان.
ئاۋىئاتسىيە ساھەسىدە بەزىلەر ئانتونىنىڭ تاللىشىغا نىسبەتەن چۈشەنمەيدىغانلىقىنى بىلدۈردى، چۈنكى ئاۋىئاتسىيە كەسپى مۇھىتقا بولغان تەسىرنى ئازايتىش جەھەتتە ھەر خىل تىرىشچانلىقلارنى كۆرسەتتى. ھەقىقەتەن، كاربون قويۇپ بېرىش مەسلىھەتچىلىك ئورگىنى Carbone 4نىڭ سانلىق مەلۇماتىغا ئاساسلانغاندا، 1990-يىلىدىن 2018-يىلىغىچە بولغان ئارىلىقتا، ھەر بىر يولۇچىنىڭ ھەر كىلومېتىردىكى يېقىلغۇ ماي سەرپىياتى يېرىمدىن كۆپرەك ئازايغان. لېكىن مەسىلە شۇكى ئوخشاش مەزگىلدە ئاۋىياتسىيە تىرانسپورت مىقدارى بەش ھەسسىگە يېقىن ئاشقان.
بۈگۈنكى كۈندە ئانتونى پارىژ بىلەن موربىيون ئوتتۇرىسىدا يېڭى ھايات سەھىپىسى ئاچقان بولۇپ، تەبىئىي داۋالاش ئۇستىسى بولۇش، مۇزىكا ئىجادىيىتىگە ئۆزىنى بېغىشلاش، ھەمدە ئۇچقۇچىلارنىڭ كەچۈرمىشى توغرىسىدا كىتاب يېزىشنى پىلانلىغان.
ئۇ تەكىتلەپ مۇنداق دېگەن: «مەن ھەرقانداق ئادەمگە قائىدە سۆزلىمىدىم، ھەم باشقىلارنى ئايرۇپىلانغا ئولتۇرۇشقا دەۋەت قىلمىدىم، ئەگەر ئايروپىلان نېفىتقا تايىنىپ ئۇچمىسا، مەن مەڭگۈ مۇشۇنداق قارار چىقىرالايمەن بۇ خىزمەتتىن ئايرىلمايمەن. مەن ھازىر بىر تۈرلۈك ساغلاملىق ۋە باشقىلارغا كۆڭۈل بۆلۈشنى چۆرىدىگەن يېڭى ئىشلارنى تەرەققىي قىلدۇرىمەن. مەلۇم مەنىدىن ئېيتقاندا، مەن يەنىلا باشقىلارغا داۋاملىق ياردەم قىلىمەن.»
2025-يىلى دۇنيا ئاۋىياتسىيەسىنىڭ يولۇچى توشۇش مىقدارى تۇنجى قېتىم 5 مىليارد ئادەم قېتىمدىن ئاشقان، ئاۋىياتسىيە شىركىتىنىڭ پايدىسى 36 مىليارد 600 مىليون دوللارغا يېتىپ، بۇلتۇرقى ئوخشاش مەزگىلدىكىدىن %16.1 ئاشقان. كەسىپ جۇش ئۇرۇپ راۋاجلىنىۋاتقان پەيتتە، ئانتونى ئۆزىنىڭ ياخشى ئىستىقبالى ۋە شانلىق ئايروپىلان باشلىقىلىق سالاھىيىتى ۋە ياخشى مائاشىدىن ۋاز كەچكەن، بۇ ۋاقىتتا كۆڭلىمىزگە بىر سوئال ئايان بولىدۇ، بۇنداق قىلىشقا ئەرزىمدۇ؟ شەخسنىڭ ئويغىنىشى ۋە ھەرىكىتى قانچىلىك ئۆزگىرىش ئېلىپ كېلەلەيدۇ؟
بۇ بەلكىم ئۆلچەملىك جاۋابى يوق مەسىلە بولۇشى مۇمكىن، لېكىن ھېچ بولمىغاندا ئانتونى ئۈچۈن ئېيتقاندا، قەلبكە بويسۇنۇش تاشقى جەھەتتىكى مۇۋەپپەقىيەتتىن تېخىمۇ مۇھىم بولۇشى مۇمكىن.
بىر تورداش ئۇنىڭغا سۆز قالدۇرۇپ ئۆزىنىڭ توغرا چۈشىنىدىغانلىقىنى بىلدۈرۈپ: «شەخسىي ھەرىكەت بەلكىم يەر شارىنى قۇتقۇزالماسلىقى مۇمكىن، لېكىن ھېچ بولمىغاندا باشقا ئادەملەرنى خىجىل قىلىدۇ» دېگەن.
- END -
