ئۈندىدار سالونى خەۋىرى، نۇر تورى تەرجىمىسى:
ئەنگلىيەلىك ئايال ئالتيا بريدىن (Althia Briden) ئۆتكەن يىلى بىر غەلىتە ئىشنى باشتىن كەچۈرگەن، يەنى سەكتە بولۇپ دوختۇرخانىدا يېتىپ قالغاندىن كېيىن، ئۆزىنىڭ تەلەپپۇزىنىڭ ئۆزگىرىپ كەتكەنلىكىنى بايقىغان.
بۇ ئايال لوندوننىڭ شىمالىدىكى ھېبرى ناملىق يەردىن بولۇپ، ئۇ دوختۇرخانىغا كىرىپ كىسەل كارىۋىتىدا ھوشىغا كەلگەندە ئويلىمىغان يەردىن ئىتالىيە تەلەپپۇزىغا ئىگە بولۇپ قالغان. تېببىي خادىملار ئۇنىڭدىن ئىلگىرى ئىتالىيەدە ئۇزاق مەزگىل تۇرغان-تۇرمىغانلىقىنى سورىغاندا، بريدىن گاڭگىراپ قالغان، ئۇ بىرىنچىدىن ئىتالىيە تىلىنى ئۆگەنمىگەن، ئىككىنچىدىن ئىتالىيىگە بېرىپ باقمىغان تۇرسا، نىمە ئۈچۈن بىردىنلا ئىتالىيە تەلەپپۇزىغا ئىگە بولۇپ قالغاندۇ؟
ئائىلىسىدىكىلەر بريدىننىڭ بۇلتۇر 5-ئاينىڭ 4-كۈنى كېسەل بولۇپ قالغانلىقىنى، شۇ كۈنى ئۇ كارىۋاتتا يېتىپ، باشقىلارنىڭ چاقىرىشىغا ئىنكاس قايتۇرمىغانلىقىنى، ئوڭ يۈزىنىڭ روشەن ساڭگىلاپ كەتكەنلىكىنى بايقىغان. دوختۇرخانىغا جىددىي ئاپىرىلغاندىن كېيىن، دوختۇر ئۇنىڭغا «تۇيۇقسىز سەكتە بولۇپ قالغان، كېسەللىك ئالامىتى گەپ قىلالمايدۇ، بەدىنىنىڭ ئوڭ تەرەپ تەرىپىنى ھېس قىلالمايدۇ» دەپ دىياگنوز قويغان.
بريدىن ۋە يولدىشى.
بۇلتۇر 8-ئايدا، بريدىن ئوپېراتسىيەدىن كېيىن خەتەردىن قۇتۇلغان. سالامەتلىكى ئەسلىگە كېلىۋاتقاندا بىر سېستىرا ئۇنى قان بېسىمىنى ئۆلچەش ئۈچۈن ئويغاتقان، ئويلىمىغان يەردىن بريدىن تۇيۇقسىز گەپ قىلىشقا باشلىغان. سېستىرالارمۇ ئويلىمىغان يەردىن شۇنچە ئۇزۇن ياتقان بريدىننىڭ تۇيۇقسىز گەپ قىلىشقا باشلىغانلىقىدىن ھەيران قالغان. ئارقىدىنلا كىشىنى تېخىمۇ گاڭگىرىتىدىغان بىر ئىش پەيدا بولغان، يەنى بريدىننىڭ سۆزلەيدىغان تىلى بىردىنلا بىر خىل كۈچلۈك ئىتالىيە تەلەپپۇزىغا ئۆزگىرىپ قالغان.
ئۇ ھەتتا سۆھبەتتە ئۆزىمۇ بىلمىگەن ھالدا«mamma mia»، «bambino» دېگەندەك ئىتالىيە تىلىدىكى ئىبارىلەر ۋە ئادەت خاراكتېرلىك ئىبارىلەرنى ئىشلەتكەن، بىراق ئۇ ئىزچىل لوندوندا تۇرۇپ كەلگەن، ئائىلىسىدىكىلەرمۇ يامايكىدىن كەلگەن بولۇپ، ئىتالىيە بىلەن ئەسلا ئالاقىسى يوق ئىكەن. دوختۇرلار بريدىننىڭ ئەھۋالىدىن خەۋەر تاپقاندىن كېيىن، ئۇنىڭغا گۆھەرگە ئوخشاش قاراپ، ئۇنىڭ ئەھۋالىغا دىققەت قىلىپ كەلگەن. بىر قاتار دىياگنوزلاردىن كېيىن، ئۇلار ئاخىرىدا بريدىننىڭ «چەتئەل تەلەپپۇزى ئۇنىۋېرسال كېسەللىكى»گە گىرىپتار بولغانلىقىنى جەزملەشتۈرگەن.
ئەنگىلىيە دۆلەتلىك ساغلاملىق مۇلازىمەت سىستېمىسى (NHS) بۇ خىل كېسەللىكنى سەكتە قاتارلىق مەسىلىلەر تۈپەيلىدىن، چوڭ مېڭىدىكى تىل، ئاھاڭ ۋە سۆزلەش ئەندىزىسى بىلەن مۇناسىۋەتلىك كىچىك رايونلار زىيانغا ئۇچرىغانلىق، بىمار شۇ سەۋەبتىن ئادەتتىكىگە ئوخشىمايدىغان تەلەپپۇزدا سۆزلەيدۇ، دەپ چۈشەندۈرگەن. باشقىلارنىڭ قۇلىقىغا، بۇ خىل تەلەپپۇز ئۆزى بىلىدىغان مەلۇم دۆلەت ياكى رايوننىڭ شىۋىسى بىلەن ئازدۇر-كۆپتۇر ئوخشىشىپ كېتىدىغان تۇيۇلىدىغان بولۇپ، مەسىلەن، بريدىننىڭ مىسالىدا، كۆپچىلىك بىردەك ئۇنىڭ ئېيتقان سۆزىنىڭ ئىتالىيە تەلەپپۇزى ئىكەنلىكىنى ھېس قىلغان.
بريدىننىڭ قارىشىچە، بۇنداق ئەھۋالغا چۈشۈپ قېلىش يەنىلا بەك ئازابلىق ئىكەن. گەرچە ئۇ سەكتە بولۇپ قالغاندىن كېيىن ھايات قېلىشىدىن، ئۆزىنى ناھايىتى تەلەيلىك ھېس قىلىدىغان بولسىمۇ، لېكىن ئۇ يەنىلا ئۆزىنى سالاھىيىتىنى يوقىتىپ قويغاندەك، چىقارغان ئاۋازىنى كونترول قىلالمىغاندەكمۇ ھېس قىلغان. ئۇ مۇنداق دېگەن: «ھەتتا مېنىڭ كۈلكەممۇ بۇرۇنقىغا ئوخشىمايدۇ، مەن ئۆزۈمنى ئەمدى مەن ئەمەستەك ھېس قىلىۋاتىمەن، خۇددى كۈلۈمسىرەپ تۇرغان ھەييارغا ئوخشاش، كىشىلەر مېنىڭ ئويۇن قويۇشۇمنى كۆرۈۋاتىدۇ. ئادەملەر بۇرۇنقى مېنى تونىمايدۇ، مەنمۇ ھازىر زادى كىم ئىكەنلىكىمنى بىلمەيمەن».
ئۇ ھەر كۈنى ئەتىگەندە ئويغانغاندا ئۆزىنىڭ بۇ تەلەپپۇزىنىڭ يوقاپ كېتىشىنى ئۈمىد قىلغان، لېكىن ئۇنىڭ تىل داۋالىغۇچىسى ۋە دوختۇرلىرى ئۇنىڭ ئەسلىدىكى ئاۋازىنى ئەسلىگە كەلتۈرەلەيدىغان-كەلتۈرەلمەيدىغانلىقىنى بىلمەيدىكەن. بىراق، ئىلگىرىكى ئوخشاش مىساللاردىن قارىغاندا، بريدىننىڭ بۇ خىل ئەھۋالىنىڭ ئەسلىگە كېلىشىدە يەنىلا ئازراق ئۈمىد بار ئىكەن. «چەتئەل تەلەپپۇزى ئۇنىۋېرسال كېسەللىكى»دىن (FAS) دۇنيا بويىچە پەقەت ئون نەچچىسىلا بار بولۇپ، ئىنتايىن ئاز ئۇچرايدىكەن، بۇنىڭدىن ئىلگىرىكى ئەڭ داڭلىق مىسال بولسا سارا كولۋىل (Sarah Colwill) ئىكەن.
سارا باش ئاغرىش مەسىلىسى ئېغىر بولغاچقا 2009-يىلى سەكتە بولۇپ قالغان، 2009-يىلىنىڭ مەلۇم بىر كۈنى ئۇنىڭ تەلەپپۇزى ئويلىمىغان يەردىن دۆلىتىمىز تەلەپپۇزىغا ئۆزگەرگەن. ئۇنىڭ كېسەللىك ئەھۋالى ئۇنىڭ گەپ قىلىش ئۇسۇلىغا تەسىر كۆرسىتىپلا قالماي، يەنە بىر قاتار نېرۋا سىستېمىسى مەسىلىلىرىنى پەيدا قىلىپ، خىزمىتىدىن ئىستېپا بېرىپ، ئۆيىنى سېتىۋېتىپ كېسىلىنى داۋالىتىشقا مەجبۇر قىلغان.
دوختۇر شۇ چاغدا ئۇنىڭغا ئۆزلىرىنىڭ بارلىق ئاماللىرىنى ئىشقا سالغان بولسىمۇ، بۇ كىسەلنى قانداق داۋالاش كېرەكلىكىنى بىلەلمىگەنلىكىنى ئېيتقان. سارا گەرچە ئەزەلدىن دۆلىتىمىزگە بېرىپ باقمىغان بولسىمۇ، لېكىن چوقۇم ئۆزىنىڭ تەلەپپۇزىنىڭ ئۆزگىرىپ كەتكەنلىكىنى قوبۇل قىلىشقا مەجبۇر بولغان. شۇنىڭدىن باشلاپ، ئۇ ھەر قېتىم گەپ قىلغاندا كۆپچىلىك ئۇنى باشقا يەردىن ئەنگىلىيەگە كەلگەن ساياھەتچى، دەپ قالغان. 2016-يىلىدىكى بىر خەۋەردە ئېيتىلىشىچە، كېسەللىك ئەھۋالىنىڭ ياخشىلىنىشىغا ئەگىشىپ، سارانىڭ تەلەپپۇزى ئاستا-ئاستا ئەسلىگە كېلىشكە باشلىغان. ئۇ مۇنداق دېگەن: «يەتتە يىل بەك ئۇزۇن، مەن كىچىك بالىغا ئوخشاش ئاستا-ئاستا ئۆگەندىم، ئەتراپىمدىكى كىشىلەرنىڭ ئاۋازىنى سەۋرچانلىق بىلەن ئاڭلىدىم. بۇ مېنىڭ چوڭ مېڭەمنىڭ يەنىلا ناھايىتى ياخشى ئۆگىنىش ئىقتىدارىغا ئىگە ئىكەنلىكىنى بىلدۈرىدۇ».
تىل ئىقتىدارى ياخشىلىنىپلا قالماي، سارا يەنە سەكتە سەۋەبىدىن تەسىرگە ئۇچرىغان بەدەن ھەرىكىتىنى ياخشىلاش ئۈچۈن تىرىشىشقا باشلىغان. ئۇ مۇنداق دېگەن: «فىزىكىلىق داۋالاش ئۇستىسى مېنى دەلدەڭشىپ ماڭىدىغان بالىدەك ماڭىسىز، دەيدۇ، شۇڭا ئۇ ھازىر ماڭا نەرسىلەرگە تايانماي مېڭىشنى ئۆگىتىۋاتىدۇ، سۆز قىلىشمۇ ئوخشاش، مەن بۇنىمۇ ئاستا-ئاستا ئۆگىنىشىم كېرەك. مېنىڭ كىشىلەر بىلەن بولغان مۇناسىۋىتىم قانچە كۆپ بولسا، ئۇلارنىڭ گەپ قىلىش ئۇسۇلىنى شۇنچە چۈشىنەلەيمەن، ئۆگىنىدىغانلىرىممۇ شۇنچە كۆپ بولىدۇ. بۇ ماڭا نىسبەتەن ئىنتايىن چوڭ ئۈمىد بىغىشلايدۇ، مەن ئىزچىل ئۆگىنىۋاتىمەن».
بۇ ئىشلارنى باشتىن كەچۈرگەندىن كېيىن، سارانىڭ تۇيغۇسىمۇ بريدىنغا ئوخشاپ قالغان، ئۇ خۇددى ئۆتكەن 40 يىلدا ئۆگەنگەن بارلىق نەرسىلىرىدىن ئايرىلىپ قالغاندەك بولۇپ، لېكىن كۆڭلىدە يەنىلا پىشىپ يېتىلگەن تەجرىبىلەرنى ساقلاپ قالغان، بۇ خۇددى ئۆز بەدىنىگە قاپسىلىپ قالغاندەك بىر خىل تۇيغۇ بېرىدىكەن.
بۇ خىل ئۆزگىرىشنى باشتىن كەچۈرگەنلەردىن يەنە زوئې كولىس (Zoe Coles)مۇ بار بولۇپ، ئۇ 2022-يىلى ئىقتىدار خاراكتېرلىك نېرۋا توسالغۇسى (FND) كېسىلىگە گىرىپتار بولغان، بۇ خىل كېسەللىك چوڭ مېڭە بىلەن بەدەننىڭ ئالاقىسىنى بۇزۇپ، ھەرىكەت قىلىش قولايسىز بولۇش ۋە تۇتقاقلىق كېسىلىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدىكەن، بەزىدە ۋاقىتلىق تارتىشىپ قېلىش ياكى چىش غۇچۇرلىتىش ئەھۋاللىرىمۇ كۆرۈلىدىكەن.
2023-يىلى 6-ئايدا، زوئې ئويغانغاندا ئاۋازىنىڭ ئوخشىمايدىغان بولۇپ قالغانلىقىنى ھېس قىلغان، ئەڭ دەسلەپتە ئۇ بۇ ئىشنى ناھايىتى تېزلا ئۆتۈپ كېتىدۇ، دەپ ئويلىغان، لېكىن ئىككى كۈندىن كېيىن، ئۇنىڭ ئاۋازى يەنىلا غەلىتە چىققان.
قوشنىسىنىڭ ئېيتىشىچە، ئۇنىڭ ئاۋازى ئاڭلىماققا جەنۇبىي ۋېلىشتىن كەلگەن ئوتتۇرا ياشلىق ئاياللارغا ئوخشايدىكەن. زوئې گەپ قىلغاندا ھېچقانداق قىيىنچىلىق يوقلۇقىنى، ئاۋازىنىڭ ھەم ئېنىق ھەم جاراڭلىق ئىكەنلىكىنى ھېس قىلغان، لېكىن ئۇ ئەزەلدىن ۋېلشقا بېرىپ باقمىغان بولسىمۇ، ئاۋازىدىن بىر خىل قويۇق ۋېلش پۇرىقى چىقىپ تۇرىدىكەن.
بىر نەچچە ئايدىن كېيىن ئۇنىڭغا چەتئەل تەلەپپۇزى ئۇنىۋېرسال كېسىلىگە گىرىپتار بولغان دەپ دىياگنوز قويۇلغان. ئەڭ ئوڭايسىزلىنىدىغان بىر نۇقتا شۇكى، ئۇنىڭ تەلەپپۇزى ناھايىتى ئېغىر بولغاچقا، سىرتقا چىققاندا ناتونۇش كىشىلەر ھەمىشە ئۇنىڭدىن ۋېلشنىڭ نەرىدىن كەلگەنلىكىنى سورىغان، ئۇ ھەر قېتىم بۇنداق ئەھۋالغا يولۇققاندا ناھايىتى ئوڭايسىز ئەھۋالغا چۈشۈپ قالغان. زوئې يەنە تەلەپپۇزىنىڭ ئۇنىڭ مىجەزىگە ئازدۇر-كۆپتۇر تەسىر كۆرسەتكەنلىكىنى بايقىغان بولۇپ، ئۇ بەزىدە ئۆزىنى باشقا بىر ئادەمگە ئوخشاپ قالغاندەك ھېس قىلغان.
زوئې يەنە تېلېۋىزىيە پىروگراممىسىغا چىقىپ، ئۆزىنىڭ كەچۈرمىشىنى بايان قىلغان. ئۇ مۇشۇ ئارقىلىق ئۆزىنىڭ ھېكايىسىنى تارقىتىشنى تاللاپ، تېخىمۇ كۆپ كىشىلەرنىڭ چەتئەل تەلەپپۇزى ئۇنىۋېرسال كېسىلىنى تونۇشىنى ئۈمىد قىلغان. شۇنىڭ بىلەن ئۇ يەنە مۇشۇنىڭغا ئوخشاش ئەھۋالغا دۇچ كەلگەن باشقا بىر قانچە ئادەم بىلەن تونۇشۇپ قالغان، ئۇلار بىلەن پىكىر ئالماشتۇرغاندىن كېيىن، ئۆزىنى ئەمدى ئۇنداق غەلىتە ئادەم ئەمەستەك ھېس قىلغان.
چەتئەل تەلەپپۇزى ئۇنىۋېرسال كېسىلىگە مۇناسىۋەتلىك تەتقىقاتچىلار بۇ خىل كېسەللىكنىڭ ھەقىقەتەن كۈندىلىك تۇرمۇشقا تەسىر كۆرسىتىدىغانلىقىنى تىلغا ئالغان. ئۇلار مۇنداق دېگەن: «مەيلى سىز باشقىلارغا نېمىنى ئىپادىلەڭ، مەيلى ئاچچىقلىنىش، چارچاش، خۇشاللىق ياكى قايغۇ-ھەسرەت بولسۇن، مەيلى قەيەردىن كەلگەن بولۇڭ، مەيلى كۆز قارىشىڭىز نېمە بولسۇن، ھەممىسى سۆز ئارقىلىق تارقىلىدۇ. تۇيۇقسىز، بۇلارنىڭ ھەممىسى تارتىۋېلىنسا، سىزنىڭ تەلەپپۇزىڭىز دىققەت قىلىدىغان قىزىق نۇقتىغا ئايلانسا، سىزمۇ ھېسسىياتىڭىزنى توغرا ئىپادىلەپ بېرەلمەيسىز».
ھازىرقى ئەڭ ئاممىباب چۈشەندۈرۈش شۇكى، چوڭ مېڭىدىكى تىل ۋە ئىپادىلەشكە مەسئۇل رايون زەخىملەنگەندىن كېيىن، يۈز مۇسكۇلى، تىل ۋە ئېغىزنىڭ ھەرىكەت ئۇسۇلىغا تەسىر كۆرسىتىپ، تەلەپپۇز ئۆزگىرىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدىكەن. بۇ يازمىنى كۆرۈپ بولغاندىن كېيىن چوڭ مېڭىنىڭ ھەقىقەتەن بەك سىرلىق ئىكەنلىكىنى يەنىمۇ چوڭقۇر ھېس قىلىپ قالىدىكەنسىز.
