توۋتياۋ تورى خەۋىرى، نۇر تورى تەرجىمىسى:
ئىنسانلار بارلىققا كەلگەندىن بۇيان دۇنيانىڭ سىرلىرى ئۈستىدە ئۈزلۈكسىز تەتقىقات ۋە ئىزدىنىشكە باشلىدى، ھازىر ئىنسانلار يەر شارىدىن چىقىپ ئالەم ئۈستىدە ئىزدەنمەكتە، بۇ ئىنسانلارنىڭ پەن-تېخنىكىنىڭ تەرەققىيات سۈرئىتى ناھايىتى تېز ئىكەنلىكىنى چۈشەندۈرۈپ بېرىدۇ، نۆۋەتتە ئىنسانلار قۇياش سىستېمىسىنىڭ شەكىللىنىشى توغرىسىدا ئومۇمىي چۈشەنچىگە ۋە بىلىشكە ئىگە بولدى، ئالىملار مېتېئورىتتا رادىيوئاكتىپ ئېلېمېنتلارنىڭ يىمىرىلىشىنى تەھلىل قىلدى، قۇياشنىڭ پەيدا بولۇشىنى بۇنىڭدىن 5 مىليارد يىل ئىلگىرىكى دەۋردىن سۈرۈشتۈرۈشكە توغرا كېلىدۇ، ئۇ بىر غايەت زور مولېكۇلا بۇلۇتىنىڭ تارتىش كۈچىنىڭ يىمىرىلىشى، يەنى ئاتالمىش يۇلتۇز تۇمانلىقىنىڭ يېمىرىلىشىدىن پەيدا بولغان. بۇ نەزەرىيەسىگە ئاساسلانغاندا، قۇياش كۆپ مىقداردا ئايلىنىدىغان چاڭ-توزان ۋە گاز تۇمانلىرىدىن تەركىب تاپقان بولۇپ، قۇياش تۇمانلىقى دەپ ئاتىلىدۇ.
بەزى ئالىملارنىڭ قارىشىچە، بۇ غايەت زور گاز بۇلۇت توپىنىڭ گۇمران بولۇشىنى ئۇنىڭ ئەتراپىدىكى ئادەتتىن تاشقىرى يېڭى يۇلتۇزنىڭ پارتلىشى كەلتۈرۈپ چىقارغان بولۇپ، بۇ تۇماننىڭ ئازىيىشىنى كەلتۈرۈپ چىقارغان، تۇمان گۇمران بولغاندا، ئۇنىڭ ئىسسىقلىق مىقدارى ئېشىپ كېتىپ، ئانگلېر دانچىلىرى پارغا ئايلىنىپ، ئەڭ ئاخىرىدا بۇلۇت توپلىرىنىڭ مەركىزىدە قىسىلىشىنى كەلتۈرۈپ چىقارغان، تۇمان يېمىرىلگەندە، چوڭ پارچىلار ئۇنىڭدىن ئايرىلىپ، قۇياش سىستېمىسىنى شەكىللەندۈرگەن، قۇياش تۇماننىڭ مەركىزىدىكى ئەڭ چوڭ پارچىلار يۇلتۇز توپىدا پەيدا بولغان، تۇماننىڭ مەركىزىدىكى بېسىم قۇياشنىڭ يادرو رېئاكسىيەسىنى كەلتۈرۈپ چىقارغان، تۇماننىڭ سىغىمىنىڭ كىچىكلىشىگە ئەگىشىپ، ئۇ بارغانسېرى تېز ئايلانغان ھەمدە بېسىلىپ بىر يۇمىلاق دىسكىغا ئۆزگەرگەن، شۇڭا، قۇياش ئەتراپىدىكى ماسسا يىغىلىپ، ئۇنىڭ ئەتراپىدا بىر تەخسە ھاسىل بولغان، ئۇنىڭدىن باشقا، ياپىلاق تەخسە ئىچىدىكى زەررىچىلەر ئۆزئارا سوقۇلۇپ بىرىكىپ، كىچىك سەييارە شەكىللىك جىسىمنى شەكىللەندۈرگەن، بۇ سەييارىچاق دەپ ئاتىلىدۇ، بۇ سەييارىلەرنىڭ بەزىلىرى بىز بۈگۈن بىلىدىغان سەييارىلەرنى ھاسىل قىلغان، قالغانلىرى ھەمراھ، ئاقار يۇلتۇز، قۇيرۇقلۇق يۇلتۇز ۋە كىچىك سەييارىلەرگە ئايلانغان، پارتىلاشتىن كېيىن قۇياش پەيدا بولغان.
قۇياش پەيدا بولغاندىن كېيىن، ئەتراپتىكى نۇرغۇن ماددىلارنى سۈمۈرۈۋالغان، شۇڭا قۇياشنىڭ ماسسىسى قۇياش سىستېمىسى ئومۇمىي ماسسىسىنىڭ %99.86ىنى ئىگىلەيدۇ، قالغان سەككىز چوڭ سەييارە ۋە باشقا ماددىلار قۇياش سىستېمىسى ئومۇمىي ماسسىسىنىڭ %0.14ىنى ئىگىلەيدىغان بولۇپ، ئىگىلىگەن نىسبىتىدىن بىز قۇياشنىڭ ماسسىسىنىڭ ئىنتايىن چوڭ ئىكەنلىكىنى كۆرۈۋالالايمىز، قۇياش سىستېمىسى ئىنتايىن سىرلىق يۇلتۇزلار سىستېمىسى بولۇپ، ئىلگىرى ئالىملار 0، 3، 6، 12، 24، 48، 96 دېگەن بۇ سانلارغا 4 نى قوشۇپ، ئاندىن ئونغا بۆلسەك، قۇياش سىستېمىسىدىكى ھەرقايسى سەييارىلەرنىڭ تىزىلىشى كېلىپ چىقىدىغانلىقىنى بىلدۈرگەن، ئەجەبا بۇ تاسادىپىيلىقمۇ؟ بۇ، 18-ئەسىردە ئاسترونوملار قۇياش سىستېمىسى ئۈستىدە ئىزدەنگەندىكى كىشىنى ھەيران قالدۇرىدىغان بىر بايقاش بولۇپ، ئۇ دەل تىيۇس-بود تېئورىمىسى. بۇ تىئورېما قۇياش سىستېمىسىدىكى سەييارىلەرنىڭ ئوربىتا رادىئۇسىنى ھېسابلاشتا ئىشلىتىلىدىغان تەجرىبە فورمۇلىسى بولۇپ، ئۇنىڭ ئاساسىي مەزمۇنى مۇنداق: سانلار قاتارى 0، 3، 6، 12، 24، 48، 96.... نى ئېلىۋالىمىز (ئىككىنچى ساندىن باشلاپ، كېيىنكى سان ئالدىنقى ساننىڭ ئىككى ھەسسىسىگە توغرا كېلىدۇ)، ئاندىن ھەر بىر ساننى 4 گە قوشۇپ، ئۇنى 10 غا بۆلگەندە ئاسترونومىيە بىرلىكى (يەر شارىدىن قۇياشقىچە بولغان ئوتتۇرىچە ئارىلىق بىر ئاسترونومىيە بىرلىكى)نى بىرلىك قىلغان ھەرقايسى سەييارىلەرنىڭ قۇياشقىچە بولغان تەخمىنىي ئارىلىقى كېلىپ چىقىدۇ.
مەسىلەن، مېركۇرىي بىرىنچى ئاسترونومىيە بىرلىكىگە، يەنى 0 گە ماس كېلىدۇ، بۇ سان مېركۇرىينىڭ ئەمەلىيەتتە قۇياشقىچە بولغان ئوتتۇرىچە ئارىلىقى 0.387 ئاسترونومىيە بىرلىكىگە بىرقەدەر يېقىن كېلىدۇ؛ ۋېنېرا 3 ئاسترونومىيە بىرلىكىگە ماس كېلىدۇ، ۋېنېرانىڭ ئەمەلىي ئارىلىقى 0.723 ئاسترونومىيە بىرلىكىگە يېقىن كېلىدۇ. بۇ كىشىلەرنىڭ كىچىك سەييارىلەر بەلۋېغىنى بايقىشىغا ياردەم بېرىدۇ. قائىدە بويىچە ئېيتقاندا، مارسنىڭ كەينىدە 2.8 ئاسترونومىيە بىرلىكى سانىغا ماس كېلىدىغان بىر سەييارە بولۇشى كېرەك ئىدى، لېكىن ئەينى چاغدا بايقالمىغان، كېيىن بۇ ئورۇننىڭ ئەتراپىدا نۇرغۇن كىچىك سەييارىلەر بايقالغان، كىشىلەر بۇ يەردە بەلكىم بىر سەييارە بولغان بولۇشى، كېيىن پارچىلىنىپ كىچىك سەييارىلەر بەلۋېغىنى شەكىللەندۈرگەن بولۇشى مۇمكىن دەپ پەرەز قىلدى. بۇنى كۆرۈپ نۇرغۇن كىشىلەردە بۇ قائىدە قانداق بايقالغان دېگەن سوئال پەيدا بولۇشى مۇمكىن. 1766-يىلى گېرمانىيەلىك جون دانىئېل تىيۇس چارلىز بوننىڭ «تەبىئەتنىڭ چوڭقۇر ئويلىنىشى دېگەن ئەسىرىنى تەرجىمە قىلىۋاتقاندا، سەييارىنىڭ قۇياش بىلەن بولغان ئارىلىقىدا مەلۇم بىر خىل قانۇنىيەت بارلىقىغا دىققەت قىلغان، ئەينى چاغدا كىشىلەر قۇياش سىستېمىسىدا مېركۇرىي، ۋېنېرا، مارس، يۇپىتېر، ساتۇرندىن ئىبارەت بەش چوڭ سەييارىنىڭ بارلىقىنى بىلگەن.
ئۇنىڭدىن كېيىن ئۇ قۇياشتىن ساتۇرنغىچە بولغان ئارىلىقنى 100 سانغا ئايرىغان، كېيىن مېركۇرىينىڭ قۇياشقىچە بولغان ئارىلىقى تۆت، ۋېنېرانىڭ ئارىلىقى يەتتە، يەر شارىنىڭ 10، مارسنىڭ 16، يۇپىتېرنىڭ 52، ساتۇرننىڭ بولسا 100 بولغان. بۇ سانلارنى رەتلىگەندىن كېيىن، تىيۇس بىر قىزىقارلىق ھادىسىنى بايقىغان، ئۇ بولسىمۇ ئۈچتىن باشلاپ، كېيىنكى سان دەل ئالدىنقى ساننىڭ ئىككى ھەسسىسىگە توغرا كەلگەن، ئەگەر قۇياش سىستېمىسى ھەقىقەتەن بۇ قائىدىگە ئۇيغۇن بولسا، مارس بىلەن يۇپىتېر ئارىسىدا، يەنى 28 دېگەن ئورۇندا نېمە ئۈچۈن سەييارە يوق؟ تىيۇس مارس بىلەن يۇپىتېر ئارىسىدا چوقۇم بىر سەييارە مەۋجۇت، بىراق بۇ سەييارە پارچىلىنىپ كەتكەن بولۇپ، ھازىر كىچىك سەييارىلەر بەلبېغىغا ئايلانغان، دەپ قارىدى، كېيىن 1781-يىلىغا كەلگەندە،، خېرشېل قالتىس بىر بايقاشنى ئوتتۇرىغا قويغان، ئۇ ساتۇرننىڭ ئەتراپىدىن بىر يېڭى سەييارىنى بايقىغان، يەنى ھازىر بىز دەۋاتقان ئۇران، بۇ بايقاش قۇياش سىستېمىسىدىكى سەييارىلەرنىڭ سانىنى يەتتە دانىگە كۆپەيتكەن، كىشىلەر تىئۇس بود قائىدىسىنى دەلىللەش پۇرسىتىگە ئېرىشكەن، يەنى بۇ سەييارىمۇ تىئۇس بود قائىدىسىگە ئەمەل قىلامدۇ-يوق.
ئەڭ ئاخىرقى ئۇران تۇرغان ئورۇن بىلەن تىيۇس بود فورمۇلىسىدا ھېسابلاپ چىقىلغان ئورۇندا ئاساسەن پەرق بولمىغان، بۇ قېتىمقى دەلىللەش ئارقىلىق، كىشىلەر بۇ ئاساسىي پىرىنسىپقا ئاستا-ئاستا ئىشىنىشكە باشلىدى، نېمە ئۈچۈن بىزنىڭ قۇياش سىستېمىسى بۇ قائىدىگە ئەمەل قىلىدۇ؟ ئەجەبا بىزنىڭ قۇياش سىستېمىمىزنى يۇقىرى دەرىجىلىك مەدەنىيەت كۆڭۈل قويۇپ لايىھەلىگەنمۇ؟ ئىنسانلار يەر شارىدىن چىققاندىن كېيىن، تاشقى پىلانېتا مەدەنىيىتىنى ئۈزلۈكسىز تەتقىق قىلىپ ۋە ئىزدىنىپ كەلگەن بولۇپ، ئالىملار ئالەمدە يەر شارىدىكى ھاياتلىقتىن باشقا، چوقۇم تاشقى پىلانېتا ھاياتلىقىمۇ مەۋجۇت، دەپ قارىغان. ھاياتلىقنىڭ پەيدا بولۇشىدىكى سەۋەب، يەر شارى ھاياتلىقنىڭ پەيدا بولۇشىدىكى ئاساسىي شەرتلەرنى ھازىرلىغان، بۇ ئاساسىي شەرتلەر سۇ بايلىقى، يېتەرلىك ھاۋا، مۇۋاپىق تېمپېراتۇرا قاتارلىقلاردىن ئىبارەت، ئەگەر باشقا سەييارىلەر شەرتلەرنى ھازىرلىسا، ئۇنداقتا باشقا سەييارىلەردە ھاياتلىقنىڭ پەيدا بولۇش ئېھتىماللىقى ئىنتايىن چوڭ، ئۇنىڭ ئۈستىگە ھاياتلىقنىڭ تۈرى كۆپ خىل بولىدۇ، يەر شارىدىكى ھاياتلىقتىن باشقا، چوقۇم يەنە باشقا تۈرلەرمۇ بار.
ئالەملىك چوڭ پارتىلاش نەزەرىيەسى بويىچە ئېيتقاندا، يەر شارى ئالەمدە ئەڭ بۇرۇن بارلىققا كەلگەن تۇنجى تۈركۈمدىكى سەييارە ئەمەس، ئالەملىك چوڭ پارتىلاش يۈز بېرىپ بىر مىليارد يىلدىن كېيىن، ئالەمدە تۇنجى تۈركۈمدىكى سەييارىلەر پەيدا بولغان، ئەگەر بۇ بىر تۈركۈم سەييارىلەر ئۈستىدە ھاياتلىق بارلىققا كەلگەن بولسا، تەدرىجىي تەرەققىيات سۈرئىتى بويىچە ئېيتقاندا، ھازىرغا قەدەر ئۇنىڭ پەن-تېخنىكا سەۋىيەسى ئىنسانلاردىن خېلىلا ئېشىپ كەتكەن بولىدۇ، ئۇلارنىڭ قۇدرىتى نۇرغۇن تەرەپلەردە ئىپادىلىنىدۇ، ئېنېرگىيەدىن پايدىلىنىش جەھەتتە، ئۇلار ھازىرقى ئىنسانلارنىڭ تەسەۋۋۇرىدىن خېلىلا ئېشىپ كەتكەن ئېنېرگىيەدىن پايدىلىنالايدۇ، مەسىلەن: تۇرغۇن يۇلتۇز ئېنىرگىيەسىن پايدىلىنىدىغان دايسون شارچىسى، بۇ تۇرغۇن يۇلتۇزنى چۆرىدەپ ھەرىكەت قىلىدىغان غايەت زور قۇرۇلما بولۇپ، تۇرغۇن يۇلتۇزنىڭ مۇتلەق كۆپ قىسمىنى كونترول قىلالايدۇ. ئالەم بوشلۇقى ئۈستىدە ئىزدىنىش جەھەتتە، يۇقىرى دەرىجىلىك مەدەنىيەت بەلكىم پىلانېتىلار ئارا ساياھەتنى ئەمەلگە ئاشۇرغان بولۇشى مۇمكىن. يۇلتۇزلار سىستېمىسى ئارىسىدىكى غايەت زور ئارىلىقتىن ئاسانلا ھالقىپ ئۆتۈپ، قۇرۇت ئۆڭكۈرى تېخنىكىسىنى ئىگىلەپ، زامان-ماكاندىن ھالقىپ ئۆتىدىغان يولنى بايقىغان بولۇشى مۇمكىن، مەسىلەن: قۇرۇت ئۆڭكۈرى ئارقىلىق بىر يۇلتۇزلار سىستېمىسىدىن يەنە بىر يۇلتۇزلار سىستېمىسىغا كۆزنى يۇمۇپ ئاچقۇچە يېتىپ بارالايدۇ.
پەن-تېخنىكا سەۋىيەسىدە، يۇقىرى دەرىجىلىك مەدەنىيەت بەلكىم ماددىنىڭ ئاساسىي قۇرۇلمىسىنى كونترول قىلىش ئىقتىدارىغا ئىگە بولۇشى، ئاتومنى خالىغانچە بىرىكتۈرۈپ، يېڭىلىق يارىتالايدىغان بولۇشى، يەنە ئاڭنى يوللاش ۋە چۈشۈرۈشنى ئىشقا ئاشۇرۇپ، ھاياتلىق شەكلىنى ساپ ئېنىرگىيە ياكى مەھسۇم شەكىلدە تۇرغۇزالىشى، تەننىڭ ئىسكەنجىسىدىن قۇتۇلدۇرۇپ چىقالىشى مۇمكىن. ئالەمنى تونۇش جەھەتتە، يۇقىرى دەرىجىلىك مەدەنىيەتلەر ئالەمنىڭ ھەرىكەت مېخانىزمىنى، جۈملىدىن يوشۇرۇن ماددا، يوشۇرۇن ئېنېرگىيە قاتارلىقلارنى تولۇق چۈشىنەلەيدۇ، نەزەرىيە جەھەتتىن ئېيتقاندا، يۇقىرى دەرىجىلىك مەدەنىيەت يېڭى بىر دۇنيانى يارىتالايدۇ، ئەگەر بىر مەدەنىيەت ماددا، ئېنېرگىيە ۋە ئاساسىي فىزىكىلىق قائىدىلەرنى خالىغانچە كونترول قىلىش دەرىجىسىگە يەتسە، ئۇنداقتا ئۇ يېڭى دۇنيا بەرپا قىلىشنىڭ يوشۇرۇن كۈچىگە ئىگە بولغان بولىدۇ، ئەمما پۈتۈنلەي يېڭى بىر دۇنيا بەرپا قىلىش ئاددىي ئىش ئەمەس، نۇرغۇن قىيىنچىلىقلارنى يېڭىشكە توغرا كېلىدۇ، ئالدى بىلەن ماددا ۋە ئېنېرگىيەگە بولغان غايەت زور ئېھتىياج. بىر يېڭى دۇنيانى بەرپا قىلىش ئۈچۈن زور مىقداردىكى ماددىلارغا تايىنىپ پىلانېت، تۇرغۇن يۇلتۇز قاتارلىق ئاسمان جىسىملىرىنى بەرپا قىلىشقا توغرا كېلىدۇ. يۇلتۇزلار ئارا ماددىلاردىن پايدىلىنالىسىمۇ، قانداق قىلىپ يۇقىرى ئۈنۈملۈك يىغىش، توشۇش ھەمدە ئۇنى دۇنيا قۇرۇشقا كېرەكلىك ماتېرىيالغا ئايلاندۇرۇش بىر مەسىلە. شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا، پۈتكۈل جەريانغا يېتەرلىك ئېنېرگىيەگە ئېھتىياجلىق بولىدۇ، مەسىلەن: تۇرغۇن يۇلتۇزنىڭ شەكىللىنىش جەريانىنى قوزغىتىدىغان يادرو بىرىكىش رېئاكسىيەسىگە ئوخشاش، تەسەۋۋۇر قىلىش تەس بولغان ئېنېرگىيە كىرگۈزۈشكە توغرا كېلىدۇ.
ئۇنىڭدىن قالسا فىزىكا قائىدىسىنىڭ ئىسكەنجىسى. دۇنيانى يارىتىش ئۈچۈن، چوقۇم فىزىكىلىق قائىدىلەرنى چوڭقۇر چۈشىنىش ۋە كونترول قىلىش كېرەك. مەسىلەن، تارتىش كۈچىنى توغرا كونترول قىلىش ئىنتايىن مۇھىم، يېڭىدىن شەكىللەنگەن ئاسمان جىسىملىرىنىڭ مۇقىم ئوربىتىغا ئىگە بولۇشىغا كاپالەتلىك قىلىپ، سوقۇلۇش ياكى قالايمىقان تارتىش كۈچىنىڭ ئۆزئارا تەسىرىدىن ساقلىنىش كېرەك. ئۇنىڭ ئۈستىگە، ئاساسىي فىزىكىلىق تۇراقلىق سان، مەسىلەن، ئىنچىكە قۇرۇلما تۇراقلىق سانى، تارتىش كۈچى تۇراقلىق سانى قاتارلىقلارنى تەڭشەش بىر قاتار زەنجىرسىمان ئىنكاسلارنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن، بۇ ئۆزگىرىشلەر ئېلىپ كەلگەن بارلىق تەسىرلەرنى توغرا ئىگىلەشكە توغرا كېلىدۇ. يەنە بىرى ئېكولوگىيەلىك سىستېما بەرپا قىلىش. ئۆزىنى ئۆزى ساقلايدىغان ئېكولوگىيىلىك سىستېمىنى لايىھەلەش بەك تەس. جانلىقلارنىڭ كۆپ خىللىقىنى ئويلىشىش كېرەك، مىكرو ئورگانىزملاردىن چوڭ تىپتىكى جانلىقلارغىچە بولغان ياشاش شارائىتى، جۈملىدىن مۇۋاپىق ئاتموسفېرا تەركىبى، تېمپېراتۇرا، نەملىك قاتارلىق نۇرغۇن مۇھىت ئامىللىرىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ، يەنە ھەرقايسى تۈرلەر ئوتتۇرىسىدىكى تەڭپۇڭلۇق ۋە بېقىنىش مۇناسىۋىتىگە كاپالەتلىك قىلىش كېرەك. يەر شارى ئېكولوگىيەسىمۇ ئۇزاق مۇددەتلىك ۋاقىت سەرپ قىلىپ نىسپىي مۇقىم ھالەتكە يەتكەن. ھازىرقى ئىنسانلار پەن-تېخنىكىسى ئۈچۈن ئېيتقاندا، ئۇنى ئەمەلگە ئاشۇرۇش ئەسلا مۇمكىن ئەمەس، نېمىلا دېگەن بىلەن ئىنسانلارنىڭ مەدەنىيەت دەرىجىسى تېخى بىرىنچى دەرىجىلىك مەدەنىيەتكە يەتمەيدۇ، ھازىر پەقەت 0.7 دەرىجىلىك مەدەنىيەت سەۋىيەسىدە تۇرۇۋاتىدۇ.
ئەگەر بىر مەدەنىيەتنىڭ دەرىجىسى 3-دەرىجىدىن يۇقىرى بولسا، ئۇنداقتا ئۇلارنىڭ مەۋھۇم دۇنيانى بەرپا قىلىش ئىقتىدارى بولىدۇ، ئالىملار ئالەم مەدەنىيىتىنى تۆت دەرىجىگە ئايرىغان، ئۇلار ئايرىم-ئايرىم ھالدا بىر دەرىجىلىك مەدەنىيەت، ئىككىنچى دەرىجىلىك مەدەنىيەت، ئۈچىنچى دەرىجىلىك مەدەنىيەت، تۆتىنچى دەرىجىلىك مەدەنىيەت. بىرىنچى دەرىجىلىك مەدەنىيەت ئۆز پىلانىتىدىكى بارلىق بايلىقلاردىن پايدىلىنالايدۇ، ئىككىنچى دەرىجىلىك مەدەنىيەت تۇرغۇن يۇلتۇزلار سىستېمىسىدىكى بارلىق بايلىقلاردىن پايدىلىنالايدۇ. ئۈچىنچى دەرىجىلىك مەدەنىيەت سامانيولى سىستېمىسىدىكى بارلىق بايلىقلاردىن پايدىلىنالايدۇ، تۆتىنچى دەرىجىلىك مەدەنىيەت ئالەمدىكى بارلىق بايلىقلاردىن پايدىلىنالايدۇ، ئىنسانلار ئۈچىنچى دەرىجىلىك ياكى تۆتىنچى دەرىجىلىك مەدەنىيەتكە يېتىشكە يەنە خېلى يىراق، ئەگەر بىزنىڭ دۇنيارىمىزنى مىقدارلاشتۇرۇشقا بولسا، ئۇنداقتا دۇنيارىمىزنى يۇقىرى دەرىجىلىك مەدەنىيەتلەر لايىھەلەپ چىققان بولىدۇ، ئۇنداقتا تىيۇس بود فورمۇلىسى راستتىنلا مۇكەممەلمۇ؟ 1846-يىلى، كىشىلەر ئۇراننىڭ ئەتراپىدىن نېپتۇننىڭ مەۋجۇتلۇقىنى بايقىغان، نېپتۇننىڭ ئورنى بىلەن تىيۇس بود فورمۇلىسىدىكى ئورۇن پەرقى ناھايىتى چوڭ، يەنى، بۇ فورمۇلا نېپتۇننىڭ ئورنىنى ھېسابلاشقا ماس كەلمەيدۇ.
شۇڭا بەزى ئالىملار تىيۇس بور فورمۇلىسى تەبىئىي قائىدە بولۇشى ناتايىن، ئۇ پەقەت بىر تەجرىبە فورمۇلىسى، قانۇنىيەت ئەمەس، دەپ قارىدى. گەرچە يۇپىتېر ۋە ئۇراننىڭ ھەمراھلىرىدا، تىئۇس بود فورمۇلىسىدىكىدەك ھەسسە ئارىلىق قالدۇرۇپ تىزىلمىغان بولسىمۇ، لېكىن ئۇلارنىڭ ئۆزىگە خاس ئارىلىق قائىدىسى مەۋجۇت. ئۇنىڭدىن باشقا، قۇياش سىستېمىسىنىڭ سىرتىدىكى باشقا سەييارىلەرنىڭ تىزىلىشىدىمۇ ئاسترونوملارمۇ ئوخشاش ئارىلىق قانۇنىيىتىنى بايقىغان، شۇڭا مەيلى تەبىئىي قانۇنىيەت بولسۇن ياكى تەجرىبە قانۇنىيىتى بولسۇن، ئۇنىڭ چوقۇم مەلۇم سەۋەبى بار بولۇپ، سەييارىلەر ئارىسىدىكى ئارىلىقنىڭ چوقۇم قانۇنىيىتى بولىدۇ، لېكىن بۇ قانۇنىيەت زادى نېمىگە ئەمەل قىلىدۇ ؟ ھازىر ئالىملار ئاكتىپلىق بىلەن تەتقىق قىلىۋاتىدۇ، بەلكىم ئالەم ئومۇمىي جەھەتتىن بىر مۇرەككەپ قائىدىگە ئەمەل قىلىشى مۇمكىن، بۇ قائىدە دۇنيادىكى بارلىق مەۋجۇداتلارنى تەشكىل قىلىدىغان قانۇنىيەت. بۇ قانۇنىيەتنى زادى يۇقىرى دەرىجىلىك مەدەنىيەت تۈزگەنمۇ دېگەن مەسىلىگە كەلسەك، نۆۋەتتە ئالىملار يەنىلا پائال تەتقىق قىلىۋاتىدۇ ۋە ئىزدىنىۋاتىدۇ، كەلگۈسىدە ئىنسانلار پەن-تېخنىكىسىنىڭ تەرەققىي قىلىشىغا ئەگىشىپ، ئىنسانلار چوقۇم بۇ سىرنى يېشەلەيدۇ.
ئالەم چەكسىز ھەم سىرلىق، ئالەمدە بىز تېخى بىلمەيدىغان نۇرغۇن سىرلار بار، ئىنسانلارنىڭ ئالەم ئۈستىدە ئىزدىنىشى پەقەت كىچىك دائىرە بىلەنلە چەكلىنىدۇ، نۆۋەتتە ئىنسانلار كۆزىتەلەيدىغان ئالەمنىڭ دىيامېتىرى 93 مىليارد نۇر يىلى، بۇ دائىرە ئالەمنىڭ پۈتۈن دائىرىسى ئەمەس، ئۇ پەقەت ئالەمنىڭ بىر قىسمى، ئالەم زادى قانچىلىك چوڭ؟ ھازىر ئالىملار يەنىلا ئاكتىپلىق بىلەن تەتقىق قىلىۋاتىدۇ، لېكىن ئالىملار ئالەمدە ئىنسانىيەت مەدەنىيىتىدىن باشقا، چوقۇم تاشقى پىلانېتا مەدەنىيىتىمۇ مەۋجۇت ئىكەنلىكىگە ئىشىنىدۇ، نېمىلا دېگەن بىلەن ئالەمدىكى سەييارىلەر ۋە تۇرغۇن يۇلتۇزلارنىڭ سانى ھەقىقەتەن بەك كۆپ، سامانيولى سىستېمىسىدا 100 مىليارد دانىدىن 400 مىليارد دانىگىچە تۇرغۇن يۇلتۇز، 40 مىليارد دانىدىن 100 مىليارد دانىگىچە سەييارىلەر مەۋجۇت، شۇنچە كۆپ تۇرغۇن يۇلتۇز ۋە سەييارىلەر ئىچىدە، ئەجەبا پەقەت يەر شارىدىلا ھاياتلىق مەۋجۇدمۇ؟ روشەنكى، بۇ مۇمكىن ئەمەس، شۇڭا ئالىملار ئالەمدە يۇقىرى دەرىجىلىك مەدەنىيەتلەرنىڭ مەۋجۇتلىقىغا ئىزچىل ئىشىنىپ كەلدى، پەقەت ئىنسانلار تېخى ئۇلارنى تاپالمىدى، ئەگەر ئىنسانلار قۇياش سىستېمىسىدىن ئۇچۇپ چىقالىسا، ئۇنداقتا تاشقى پلانېتا مەدەنىيىتىنى تېپىش ئېھتىماللىقى ئاشىدۇ.
بىراق ھازىر ئىنسانلار قۇياش سىستېمىسىدىن ئۇچۇپ چىقىشقا ئامالسىز، 40 نەچچە يىل ئىلگىرى ئالىملار « سەيياھ 1-نومۇر » ۋە «سەيياھ 2-نومۇر» لۇق تەكشۈرۈش ئەسۋابىنى قويۇپ بەرگەن، بۇ ئىككى تەكشۈرۈش ئەسۋابى ئۇچقىلى نەچچە ئون يىل بولغان بولسىمۇ، ھازىرغا قەدەر قۇياش سىستېمىسىدىن تېخى ئۇچۇپ چىقىپ باقمىدى، ئالىملار تەتقىق قىلىش ئارقىلىق، ئەگەر ئۇلارنىڭ ئۇچۇش سۈرئىتى بويىچە ھېسابلىغاندا، قۇياش سىستېمىسىدىن تولۇق ئۇچۇپ چىقىش ئۈچۈن ئاز دېگەندىمۇ نەچچە ئون مىڭ يىل ۋاقىت كېتىدىغانلىقىنى بايقىدى، ئىنسانلار ئۈچۈن ئېيتقاندا، نەچچە ئون مىڭ يىل ۋاقىت ھەقىقەتەن بەك ئۇزۇن، شۇڭا ئىنسانلار يەنە داۋاملىق تىرىشىشى كېرەك.
