دىلكان كىنوخانىسىدىن ھەقسىز vip ئالىي ئەزالىق ئېلىۋېلىڭ
توۋتياۋ تورى خەۋىرى، نۇر تورى تەرجىمىسى:
كوكاكولانى 1886-يىلى جون پېمبېرتون كەشىپ قىلغان، كوكاكولا بولسا دۇنيادىكى ئەڭ داڭلىق گازلىق سۇ، بىراق كوكاكولانىڭ رېتسېپىنى كىم بىلىدۇ؟
كوكاكولا ئۆزىنىڭ تور بېكىتىدە دېيىشىچە، بۇ شىركەتنىڭ كوكاكولا ياساشتىكى مەخپىي رېتسېپى 130 يىلدىن بۇيان ئىزچىل سودا مەخپىيتى بولۇپ كەلدى، ئىجتىمائىي پىسخولوگ ۋە بازار مۇتەخەسسىسلىرى كوكاكولا تەركىبىنىڭ ئىزچىل مەخپىي ساقلانغانلىقى، بۇنىڭ بىلەن مەھسۇلاتقا بولغان قىزىقىشنىڭ تەبىئىيلا شەكىللەندۈرگەنلىكىنى، ئەمما ۋاقىتنىڭ ئۆتۈشىگە ئەگىشىپ كوكاكولا رېتسېپگە بولغان پەرەزلەرنىڭ بارغانسېرى كۆپەيگەنلىكىنى، ھەتتاكى بەزىلەرنىڭ رېتسېپنى بىلىدىغانلىقىنى ئېيتتى، لېكىن كوكا-كولا ئىزچىل ئاممىنىڭ ياساش ئۇسۇلىنى بىلمەيدىغانلىقىدا چىڭ تۇردى.
ئۇنداقتا شىركەت كوكاكولا رېتسېپىنى قانداق قوغدايدۇ؟ ئەگەر تېخنىكا جەھەتتىن ئېيتقاندا، جون پېنبېرتون ئەڭ قارشى ئېلىنىدىغان كاربونات كىسلاتالىق ئىچىملىك ئىشلەپچىقارغۇچى، ئۇ شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا يەنە ئامېرىكىلىق دورىگەر. لېكىن 1886 -يىلى بۇ ئىچىملىك كەشىپ قىلىنىپ ئۇزۇن ئۆتمەي، ئۇ شىركەتنى ئاساكاندېلغا سېتىپ بەرگەن، ئاساكاندېل ئامېرىكىدىكى داڭلىق كارخانىچى، شۇنداقلا كوكاكولا شىركىتىنىڭ قۇرغۇچىسى.
كوكا كولا شىركىتىنى قۇرۇشتىن ئىلگىرى، ئاساكاندلېر ئامېرىكىنىڭ ئاتلانتا شەھىرىنىڭ باشلىقى ئىدى، جون پېنبېرتون 1888-يىلى ۋاپات بولدى، ئاساكاندېل 1892-يىلى كوكا كولا شىركىتىنىڭ ئاساسلىق مەسئۇلى بولۇپ قالدى، شۇنچە يىللاردىن بۇيان، بۇ مەخپىي رېتسېپ پەقەت ئېغىز ئارقىلىقلا تارقالغانىدى.
1919-يىلىغا كەلگەندە، ۋۇدىلاف كوكاكولا شىركىتىنى سېتىۋالغان، لېكىن ئۇ بانكىدىن قەرز ئېلىش ئۈچۈن كېپىللىك بۇيۇمىغا ئېھتىياجلىق بولغان، شۇڭا ئەينى چاغدا ۋۇدىلاف ئوغلىنى كوكا كولا فورمۇلاسىنى يېزىشقا بۇيرۇپ، ئاندىن ئۇنى نيۇيورك كېپىللىك بانكىسىنىڭ سۇغۇرتا ئامبىرىغا قويۇپ، بۇ مەخپىي فورمۇلانى بانكىدىن قەرز ئېلىش ئۈچۈن كېپىللىك بۇيۇمى قىلىپ تاكى 1925-يىلى قەرزنى قايتۇرۇپ بولغانغا قەدەر پايدىلانغان.
مەخپىي رېتسېپتىن پايدىلىنىلغان سېتىش ۋاسىتىسى
ۋۇدىلاف ئىنتايىن داڭلىق سودىگەر بولۇپ، ئەينى چاغدا كوكاكولا شىركىتىنىڭ ئالاھىدە رېتسېپىنى سېتىۋېلىپ، يازما تەركىب تىزىملىكىنى بانكا خەزىنىسىگە پېچەت بىلەن سېلىپ قويغان، بۇ ئۇسۇل كىشىلەرنى كوكاكولاغا قىزىقتۇرۇپ، ئىچىملىكنىڭ ئالاھىدە ئورنىنى كېڭەيتكەن.
1923-يىلى ۋۇدلاف ئوغلى روبېرتنى شىركەتنىڭ لىدىرلىقىغا تەيىنلىدى، روبېرت دادىسىنىڭ يېتەكچىلىكىدە خىزمەت قىلدى، شۇڭا ماركېتىڭ مۇتەخەسسىسى بولۇپ قالدى، روبېرتنىڭ باشقۇرۇشى بىلەن شىركەت ئىچىملىكنى ئىستېمالچىلارنىڭ كۈندىلىك تۇرمۇشىغا كىرگۈزۈپ، ئامېرىكىدىلا ئەمەس بەلكى دۇنيانىڭ ھەرقايسى جايلىرىدا سېتىشقا باشلىدى ھەمدە 1928-يىلى كوكا كولا ئامېرىكا كوماندىسى بىلەن بىرلىكتە ئامستېردام ئولىمپىك تەنھەرىكەت مۇسابىقىسىگە ئەۋەتلدى.
روبېرت ئالتە بوتۇلكىلىق ئوراشنىڭ دەسلەپكى ئىجادچىسى بولۇپ، بۇ ئورالما ئۇنىڭ تېخىمۇ كۆپ مەھسۇلاتلىرىنى خېرىدارلارنىڭ ئۆيىگە ئېلىپ كىرىدۇ، شۇڭا بىز بەزى سودا-سېتىق ۋاسىتىلىرىدىن ئۇنىڭ ئاساسى بارلىقىنى بىلەلەيمىز.
كوكاكولا شىركىتىنىڭ يۇقىرى دەرىجىلىك مەسئۇلى ئەينى ۋاقىتتا مەخپىي رېتسېپنى بانكا ئامبىرىدىن ئاتلانتادىكى كوكاكولا مۇزېيى دۇنياسىغا يۆتكىگەنلىكىنى كەڭ تەشۋىق قىلغان، بۇ كوكاكولا شىركىتىنىڭ 2012-يىلى 125 يىللىقىنى تەبرىكلەش مۇراسىمىنىڭ بىر قىسمى، كوكاكولا ئارخىپخانىسىنىڭ باش نازارەتچىسى مۇنداق دېگەن: «شىركەت پۈتۈن كۈچى بىلەن رېتسېپنى قوغداۋاتىدۇ، بىز ھازىر كوكاكولا دۇنياسىنى قوغدايمىز، بىز ئۇنىڭدىن تەڭ بەھرىمەن بولۇپ، دۇنيانىڭ ھەرقايسى جايلىرىدىكى كىشىلەرگە مىراس قالدۇرىمىز».
كوكاكولا شىركىتىنىڭ باش ئىجرائىيە ئەمەلدارى تېخىمۇ تەپسىلىي قىلىپ مۇنداق دېگەن: «ئىستېمالچىلارغا بۇ خىل مەخپىي رېتسېپنى بەھرىلەش ئارقىلىق، بىز ھەم ماركىنىڭ كېلىپ چىقىش تارىخىنى تەبرىكلىدۇق، ھەم كېيىنكى ئەۋلادلارغا بەختلىك مىنۇتلارنى ئېلىپ كەلدۇق».
كوكاكولا شىركىتىنىڭ سېتىش تاكتىكىسى ھەقىقەتەن يۇقىرى، شىركەت ئاخبارات ۋاسىتىلىرىغا بۇ مەخپىي رېتسېپنى كەلگۈسىدە دۇنياغا بەھرىلەيدىغانلىقىنى ھەمدە «مەخپىي رېتسېپ ئامبىرى»دا كۆرگەزمە قىلدىىغانلىقىنى، رېتسېپنىڭ نەپىس بېزەلگەن بىخەتەرلىك ئامبىرىدا پېچەتلەپ ساقلانغانلىقىنى، بۇ بىخەتەرلىك ئامبىرىغا ئالىقان سكاننېر، رەقەملىك ۋە غايەت زور پولات ئىشىك، قىزىل رەڭلىك چىراغ نۇرى ۋە سىگنال بېرىش ئەسۋابى سەپلەنگەنلىكىنى دەيدۇ، بۇ ئەھۋال كىشىلەرنىڭ كوكاكولانىڭ سىرلىقلىقىغا بولغان قىزىقىشىنى يەنىمۇ كۈچەيتىدۇ.
ھالبۇكى، بۇ خەزىنە كوكا كولا مۇزېيىنىڭ ئەڭ جەلپ قىلىش كۈچىگە ئىگە بىر قىسمى بولۇپ قالدى، بۇ ماركىلىق گازلىق سۇنىڭ سېتىلىشى خېرىدارلارنى ئىلگىرىكى ھەرقانداق ۋاقىتتىكىدىن تېخىمۇ مەخپىي ھالەتكە يېقىنلاشتۇردى، مۇزېيدا چۆكمە ساياھەت بار بولۇپ، بۇ جەرياندا مەخپىي رېتسېپنىڭ كېلىپ چىقىش مەنبەسىنى چۈشەنگىلى بولىدۇ.
كوكاكولانىڭ تەركىبى
نۇرغۇن كىشىلەر كوكاكولا رېتسېپىنى بىلىش ئۈچۈن بوتۇلكىدىكى تەركىبىنى كۆرۈپ باقسىلا بولمىدىمۇ دېيىشى مۇمكىن، ئەمەلىيەتتە كوكا كولانىڭ تەركىبىنى بوتۇلكىغا يازغاندا يوشۇرۇپ، بىرقەدەر مۈجمەل سۆزلەرنى ئىشلىتىدۇ، مەسىلەن«تەبىئىي تەم» قاتارلىقلار، يېمەكلىك ۋە دورا باشقۇرۇش ئىدارىسى «تەبىئىي» غا ئۆلچەملىك ئېنىقلىما بەرمىگەن. «تەبىئىي»نىڭ مەزمۇنى مايلىق، سىمولا ياكى ئايرىۋېلىنغان ماددا، ئاقسىلنىڭ ھىدرولىزلانغان ماددىسى ياكى ھەرقانداق قاقلانغان، قىزدۇرۇلغان ياكى ئېنزىم بىلەن پارچىلانغان مەھسۇلاتنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ، بۇنىڭ ئىچىدە يەنە خۇشپۇراق ماتېرىيال، مېۋە ياكى مېۋە شەربىتى قاتارلىقلار بار، ئۇنىڭ يېمەكلىكتىكى مۇھىم رولى تەڭشەش بولۇپ ئوزۇقلۇق ئەمەس.
يەنە بەزىلەر كوكا كولانىڭ تەبىئىيلىكى ئۇنىڭدا كوكاكولا يوپۇرمىقى، خۇشبۇي ئوت ۋە دارچىن قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالغانلىقىدىن دەپ پەرەز قىلىشىدۇ، ھەر بىر خىل تەركىبنىڭ قانچىلىك بولۇشى گاز سۈيىنىڭ ئالاھىدىلىكىنى شەكىللەندۈرگەن، شۇڭا «تەبىئىي» دېگەن سۆزنى ئىشلەتكەندە ھەقىقەتەن ئادەمنى قايمۇقتۇرۇپ قويىدۇ.
كوكاكولا رىۋايىتى
كوكا كولا رېتسېپى 130 يىلدىن ئارتۇق ساقلىنالىغانلىقى ئۈچۈن ئۇنىڭ مەخپىي ساقلاش ئۇسۇلى بار، رېتسېپ بىلەن ئۇچراشقان يۇقىرى دەرىجىلىك مەسئۇل خادىملار گەرچە مەخپىيەتلىكنى ساقلاش ماددىلىرىغا ئىمزا قويغان بولسىمۇ، لېكىن بۇلار يېتەرلىك بولماسلىقى مۇمكىن، مىش-مىش پاراڭلاردا كوكاكولا شىركىتىدە پەقەت ئىككى يۇقىرى دەرىجىلىك باشقۇرغۇچى كوكا كولا رېتسېپىنى بىلىدۇ، ئۇلار پەقەت رېتسېپنىڭ يېرىمىغىلا ئېرىشىدۇ دەپ ئېيتىلغان.
بىخەتەرلىكنى كۆزدە تۇتۇپ، بۇ ئىككى يۇقىرى دەرىجىلىك باشقۇرغۇچىنىڭ ئوخشاش بىر ئايروپىلانغا ئولتۇرۇشىغا يول قويۇلمايدۇ، گەرچە ھەقىقەتەن كوكاكولا شىركىتىنىڭ ئىككى يۇقىرى دەرىجىلىك باشقۇرغۇچىسىنىڭ بۇ رېتسېپنى ئىشلىتىشكە بولىدىغان بەلگىلىمە بولسىمۇ، لېكىن ئۇلار يەنە بىر تەرەپنىڭ ياردىمى بولمىسا شېكەر قىيامى ياسىغىلى بولمايدىغانلىقىنى بىلىدۇ.
كوكاكولا شىركىتىنىڭ داڭلىق ماركىسىنى قوغداش ئۇسۇللىرىنىڭ بىرى شۇكى ، ئۇ ئامېرىكا رۇخسەت قىلغان بىردىنبىر كوكائىن ئىمپورت قىلغان شىركەت، بۇ خىل ھالقىلىق تەركىبكە ئىگە بولغاچقا ، ئەينى چاغدا باشقا ئىچىملىك شىركەتلىرى ئۇلارغا تەڭ كېلەلمىگەن، لېكىن ئىلگىرى كوكاكولا شىركىتى ئۆزلىرىنىڭ كاربونات كىسلاتالىق ئىچىملىكلىرىگە كوكائىن قوشقانلىقىنى ئىنكار قىلغان، ئەمما ئۇنىڭ ئەڭ دەسلەپكى مەھسۇلاتلىرىدا ھەقىقەتەن مىكرو مىقداردىكى كوكائىن بولغان.
1929-يىلىغا كەلگەندىلا كوكاكولا شىركىتى ئىچىملىكتىكى كوكائىن تەركىبىنى پۈتۈنلەي چىقىرىۋەتتى، ئۇنداقتا نېمە ئۈچۈن دەسلەپكى كوكاكولاغا كوكائىن قوشۇلىدۇ؟ ھەممىمىزگە مەلۇم، ئەمەلىيەتتە كولانىڭ ئاساسلىق تەركىبى يەنىلا شېكەر قىيامى، لېكىن كاندلېر ئاددىي قەدەم-باسقۇچلارنى قوللىنىپ، رېتسېپتىن كوكائىن يوپۇرمىقىنىڭ سۇيۇقلۇقىدىن ئايرىۋېلىنغان ماددىلارنى چىقىرىپ تاشلىيالمايدۇ.
كاندلېر مۇنداق دەپ قارىغان: ئۇنىڭ مەھسۇلاتىنىڭ نامى تەسۋىرلەش خاراكتېرىگە ئىگە بولۇشى كېرەك، ئۇنىڭ ئۈستىگە ئۇ شېكەر قىيامىغا ئاز دېگەندە بەزى كوكا يوپۇرمىقى قوشۇمچە مەھسۇلاتلىرىنى ئارىلاشتۇرۇشى كېرەك، بۇ يەردە كولانىڭ كوكاكولا دېگەن ماركا ھوقۇقىنى قوغداش كېرەك، قوغداش نامى ئىنتايىن مۇھىم، كاندلېر شېكەر قىيامىنىڭ ئۆزىدە پاتېنت ھوقۇقى يوقلۇقىنى بىلىدۇ، ئۇنى ھەرقانداق ئادەم تەقلىد قىلالايدۇ، لېكىن بۇ ئىسىم بولسىلا، «كوكاكولا» دېگەن بۇ ماركىنى ھېچكىم دورىيالمايدۇ، بۇ ماركا ھەقىقىي قىممەتلىك ھېسابلىنىدۇ.
