سۈرەتنى بېسىپ كىنو كۆرۈشنى باشلىۋېتىڭ
9-قىسىم يېڭىلاندى
شاڭگۇەن تورى خەۋىرى، نۇر تورى تەرجىمىسى
خەۋەرلەرگە قارىغاندا، شۇ جاي ۋاقتى 19-نويابىردا ھىندونېزىيە پارلامېنتى قانۇن لايىھەسى ماقۇللاپ، جاكارتانىڭ پايتەختلىك ئورنىنى رەسمىي ئەمەلدىن قالدۇرۇپ، ئۇنى ئالاھىدە رايون قىلىپ بېكىتكەن. ھىندونېزىيەنىڭ ئاز ئۇچرايدىغان پايتەختنى كۆچۈرۈش پىلانى تەدرىجىي ئىلگىرى سۈرۈلگەن. ئەمدى نۇسانتارا ھىندوزېزىيەنىڭ يېڭى پايتەختى بولىدۇ.
شۇ كۈنى، ھىندونېزىيە پارلامېنتىنىڭ مۇئاۋىن باشلىقى پارلامېنتنىڭ ئومۇمىي يىغىنىدىن كېيىن مۇنداق دېگەن: «جاكارتانىڭ ئورنى ئەمدى پايتەخت ئەمەس، بەلكى ئالاھىدە رايون. بىز پايتەختنى نۇسانتاراغا يۆتكىدۇق.»
ھىندونېزىيە ئىچكى ئىشلار مىنىستىرى كارناۋىيان جاكارتانىڭ ئورنى پايتەختتىن ئالاھىدە رايونغا ئۆتۈش باسقۇچىنى باشتىن كەچۈرىدۇ، دېگەن. گەرچە جاكارتا ئەمدى پايتەخت بولمىسىمۇ، لېكىن يەنىلا ئىقتىساد ۋە مەدەنىيەت پائالىيەت مەركىزى بولۇپ، دۆلەت ئىشلىرىدىكى ئىستراتېگىيەلىك جەلپ قىلىش كۈچى ۋە مۇھىم ئورنىنى ساقلاپ قالىدۇ. يەنە بەزى خەۋەرلەردە كارناۋىياننىڭ سۆزىنى نەقىل كەلتۈرۈپ مۇنداق دېيىلگەن: «پايتەختنى رەسمىي كۆچۈرۈش مۇساپىسى زۇڭتۇڭ پەرمانى ئېلان قىلىنغاندىن كېيىن باشلىنىدۇ.»
يەنە بىر خەۋەردە دېيىلىشىچە، ھىندونېزىيە پارلامېنتى ئاۋام پالاتاسى 19-نويابىردا «جاكارتا مەمۇرىي باشقۇرۇش قانۇنى»غا تۈزىتىش كىرگۈزۈپ، جاكارتا رايونى رەھبەرلىرىنىڭ «پايتەخت ئالاھىدە مەمۇرىي رايونىنىڭ باشلىقى» دەپ ئاتالماي، «ئالاھىدە رايون باشلىقى» دەپ ئاتىلىدىغانلىقىنى بەلگىلىگەن. ئالاقىدار تۈزىتىش كىرگۈزۈش جاكارتاغا ۋەكىللىك قىلىدىغان مۇئاۋىن باشلىق، قانۇن چىقارغۇچى ۋە كېڭەش پالاتا ئەزالىرىغىمۇ تەتبىقلىنىدۇ. ھىندونېزىيە پارلامېنتى ئاۋام پالاتاسىنىڭ 19-نويابىردا تۈزىتىش كىرگۈزۈشىمۇ زۆرۈر. كېلەر ھەپتە جاكارتادىكى سايلىغۇچىلار ئۈچ رىقابەتچىنىڭ ئىچىدىن بىر يېڭى باشلىقنى سايلاپ چىقىدۇ.
ئەمەلىيەتتە، ھىندونېزىيەلىكلەر پايتەختنى كۆچۈرۈش تېمىسىغا ناتونۇش ئەمەس. 1957-يىلى ھىندونېزىيىنىڭ دۆلەت قۇرغۇچى زۇڭتۇڭى سۇكارنو پايتەختنى يۆتكەشنى ئوتتۇرىغا قويغان. شۇنىڭدىن كېيىنكى نەچچە ئون يىلدا، پايتەختنى كۆچۈرۈش تېمىسى گېزىتلەردە دائىم كۆرۈلۈپ تۇرغان، لېكىن ئەمەلگە ئاشمىغان.
لېكىن يېقىنقى يىللاردىن بۇيان، شۇ چاغدىكى زۇڭتۇڭ جوكو قەتئىي نىيەتكە كەلگەن. ئۇنىڭ سۆزى بويىچە ئېيتقاندا، «ياۋا ئارىلىنىڭ يۈكىنى ئەمدى كۆپەيتىشكە بولمايدۇ».
ئۇزۇندىن بۇيان، ھىندونېزىيەنىڭ پايتەختى ئىزچىل تۈردە ياۋا ئارىلىنىڭ غەربىي شىمال دېڭىز قىرغىقىغا جايلاشقان جاكارتا ئىدى. كۆلىمى تەخمىنەن 660 كىۋادرات كىلومېتىر كېلىدىغان جاكارتادا دائىمىي تۇرۇشلۇق نوپۇس 10 مىليوندىن ئاشىدۇ. ئەتراپتىكى شەھەرلەرنى قوشقاندا، جاكارتا شەھەر رايونىدا 30 مىليوندىن ئارتۇق ئاھالە ئولتۇراقلاشقان. نوپۇس زىچلىقى يۇقىرى، مۇۋاپىق پىلانلاش كەمچىل بولغاچقا، جاكارتا كۆپ يىللاردىن بۇيان «چوڭ شەھەر كېسىلى»گە گىرىپتار بولۇپ، قاتناش قىستاڭچىلىقى قاتارلىق مەسىلىلەرگە دۇچ كەلگەن.
جاكارتانىڭ ئالاھىدە يەر شەكلىمۇ ئۇنىڭ پايتەخت بولۇش مەسئۇلىيىتىنى ئۈستىگە ئېلىشىنى قىيىنلاشتۇرۇۋەتكەن. مەسىلەن، جاكارتانىڭ يەر شەكلى پەس ھەم تۈز بولۇپ، كەلكۈننىڭ ھۇجۇمىغا ئاسان ئۇچرايدۇ، ئۇنىڭدىن باشقا يەنە يانار تاغ پارتلاش، يەر تەۋرەش قاتارلىق ئاپەتلەرنىڭ تەھدىتىگە ئۇچرايدۇ.
تىلغا ئېلىشقا ئەرزىيدىغىنى شۇكى، تەتقىقاتلاردىن مەلۇم بولۇشىچە، دېڭىز يۈزىنىڭ ئۆرلىشى ۋە يەر ئاستى سۈيىنى زىيادە ئېچىش سەۋەبىدىن، جاكارتا يىلىغا 10 سانتىمېتىر ئەتراپىدا سۈرئەت بىلەن چۆكۈپ، دۇنيا بويىچە چۆكۈش سۈرئىتى ئەڭ تېز شەھەر دەپ قارالغان. 2050-يىلىغا بارغاندا، جاكارتانىڭ شىمالىدىكى قىسمەن رايونلارنى دېڭىز سۈيى بېسىپ كېتىشى مۇمكىن ئىكەن.
پايتەختنىڭ تەرەققىياتىدا دۇچ كەلگەن قىيىن مەسىلىلەرنى ھەل قىلىپ، دۆلەتنىڭ تەڭپۇڭ، ئىمكانىيەتلىك سىجىل تەرەققىياتىنى ئىلگىرى سۈرۈش ئۈچۈن، كۆپ يىللىق ئىچكى مۇزاكىرىدىن كېيىن، شۇ چاغدىكى زۇڭتۇڭ جوكو 2019-يىلى 8-ئايدا ھىندونېزىيە پايتەختىنى جاكارتادىن شەرقىي كالىمانتان ئۆلكىسىدىكى بىر ئورمانلىقنىڭ مەركىزى نۇسانتاراغا كۆچۈرمەكچى بولغان. ھىندونېزىيە تىلىدا نۇسانتارا «تاقىم ئارال» ياكى «ھىندونېزىيە تاقىم ئاراللىرى» دېگەن مەنىنى بىلدۈرىدۇ.
جاكارتاغا سېلىشتۇرغاندا، نۇسانتارانىڭ كۆلىمى تەخمىنەن 2560 كىۋادرات كىلومېتىر بولۇپ، كەلكۈن، يەر تەۋرەش، دېڭىز تاشقىنى، يانار تاغ قاتارلىق تەبىئىي ئاپەتلەرگە ئۇچراش خەۋپى بىر قەدەر كىچىك. بۇنىڭدىن باشقا، نۇسانتارا بالىكپاپان ۋە سامارىندا بىلەن بولغان ئارىلىقى ئانچە يىراق ئەمەس، ئۇل ئەسلىھە ۋە ئەشيا ئوبوروتى بەلگىلىك ئاساسقا ئىگە بولۇپ، ھىندونېزىيەنىڭ ئوتتۇرا ۋە شەرقىي قىسىم رايونلىرىنىڭ تەرەققىياتىغا تۈرتكە بولۇشىدىن ئۈمىد بار. جوكو يېڭى پايتەخت قۇرۇلۇشىنىڭ ھىندونېزىيەنىڭ 2045-يىلى، يەنى دۆلەت قۇرۇلغانلىقىنىڭ 100 يىللىقىدا «ئالتۇن ھىندونېزىيە 2045» ئارزۇسىنى ئەمەلگە ئاشۇرۇشىغا ياردەم بېرىشىنى ئۈمىد قىلغان.
ئەمما، نۆلدىن باشلاپ كۆلىمى زور يېڭى پايتەخت قۇرۇش ھەرگىزمۇ ئاسان ئىش ئەمەس، جوكو ھۆكۈمىتى ئەسلىدە 2020-يىلىدىن باشلاپ قۇرۇلۇش قىلىشنى پىلانلىغان بولۇپ، 2024-يىلىدىن بۇرۇن پايتەختنى كۆچۈرۈش تەرتىپىنى باشلايدىكەن. بىراق، بۇ مۇساپىدە ئالدى بىلەن دۇچ كېلىدىغان ئۆتكەل سىياسىي سەھنىدىكى يوشۇرۇن ئالمىشىش. بەختكە يارىشا، 2019-يىلى 5-ئايدا ئۆتكۈزۈلگەن زۇڭتۇڭ سايلىمىدا، جوكو مۇۋەپپەقىيەتلىك ھالدا قايتا سايلىنىپ، پايتەختنى كۆچۈرۈش ئىرادىسىگە كۈچ قوشقان.
شۇنىڭدىن كېيىن، يېڭى پايتەخت قۇرۇلۇشى يۇقۇم ۋە دۇنيا ئىقتىسادىنىڭ چېكىنىشىگە دۇچ كەلگەن، ئەمما جوكو ھۆكۈمىتى يەنىلا مۇناسىۋەتلىك خىزمەتلەرنى مۇقىم ئىلگىرى سۈرگەن.
ھازىرغا قەدەر، يېڭى پايتەخت قۇرۇلۇشى دەسلەپكى قەدەمدە شەكىللەنگەن، ئۇ مەركىزىي ھۆكۈمەتنىڭ يادرولۇق رايونى، پايتەخت رايونى ۋە پايتەخت تەرەققىيات رايونىدىن ئىبارەت ئۈچ قىسىمدىن تەركىب تاپقان بولۇپ، ئايرىم-ئايرىم ھالدا سىياسىي، مائارىپ، داۋالاش، پەن تەتقىقات، ھەربىي ئىشلار، سودا، تېرىقچىلىق قاتارلىق ساھەلەردىكى رولىنى جارى قىلدۇرىدۇ.
يېڭىدىن قۇرۇلغان زۇڭتۇڭ مەھكىمىسىمۇ ھەقىقىي قىياپىتىنى نامايان قىلغان. كالىمانتان ئارىلىدىكى تىروپىك بەلباغ ئورمانلىقىدا شەكلى بۈركۈتكە ئوخشايدىغان بىر ئىمارەت قەد كۆتۈرۈپ چىقىپ، ھىندونېزىيەنىڭ دۆلەت گېربىدىكى سېھىرلىك بۈركۈتنىڭ ئوبرازىغا ماسلاشقان.
بۇ يىل 8-ئايدا، شۇ چاغدىكى زۇڭتۇڭ جوكو تۇنجى قېتىم نۇسانتارادا ئىچكى كابىنېت ئومۇمىي يىغىنىغا رىياسەتچىلىك قىلىپ، يېڭى پايتەختنىڭ تەرەققىيات ئەھۋالىنى باھالىغان ھەمدە مۇنداق دېگەن: «ھەر بىر دۆلەتنىڭ نۆلدىن باشلاپ يېڭى پايتەخت قۇرۇش پۇرسىتى ياكى ئىقتىدارى بولۇشى ناتايىن.»
شۇ ئايدا، ھىندونېزىيە قۇرۇلغانلىقىنىڭ 79 يىللىقىنى تەبرىكلەش «مۇستەقىللىق كۈنى» مۇراسىمى نۇسانتارا ۋە جاكارتادا بىرلا ۋاقىتتا ئۆتكۈزۈلگەن، بۇ نۇسانتارا پايتەختنىڭ فۇنكسىيەسىنى ئۈستىگە ئېلىشقا باشلىغانلىقىدىن، ھىندونېزىيەنىڭ سىياسىي مەركىزىنىڭ تەدرىجىي نۇسانتاراغا يۆتكىلىدىغانلىقىدىن دېرەك بېرىدۇ.
نۆۋەتتە، يېڭى پايتەخت نۇسانتارا يەنىلا قۇرۇلۇش باسقۇچىدا بولۇپ، 2045-يىلى پۈتىدىكەن، مۆلچەرلىنىشىچە، شۇ چاغدا 2 مىليوندىن ئارتۇق نوپۇسنى سىغدۇرالايدىكەن.
ھىندونېزىيە بۇ يىل 10-ئايدا يېڭى زۇڭتۇڭ پىرابوۋو سۇبىناتونى رەسمىي كۈتۈۋالغان. قۇرۇلۇش مۇساپىسى ئارقىدا قالغان ئەھۋالدا، پىرابوۋونىڭ ۋەزىپىگە ئولتۇرۇش مۇراسىمى ئويلىغاندەك نۇسانتارادا ئۆتكۈزۈلمىگەن. يېڭى پايتەخت قۇرۇلۇشى توغرىسىدا، پىرابوۋو ۋەزىپىگە ئولتۇرغاندىن كېيىن داۋاملىق ئىلگىرى سۈرۈشكە ۋەدە بەرگەن.
لېكىن، يېڭى پايتەختنىڭ قۇرۇلۇشى ۋە كېيىنكى تەرەققىياتى يەنىلا نۇرغۇن خىرىسقا دۇچ كەلمەكتە. ئالدى بىلەن مەبلەغ مەسىلىسى. ئىگىلىنىشىچە، پۈتكۈل پايتەختنى كۆچۈرۈش پىلانىغا تەخمىنەن 32 مىليارد ئامېرىكا دوللىرى سەرپ قىلىنىدىكەن، بۇنىڭ ئىچىدە تەخمىنەن %19 مەبلەغ ھۆكۈمەت خامچوتىدىن كېلىدىكەن، قالغان مەبلەغ شەخسىي بىۋاسىتە مەبلەغ سېلىش، دۆلەت كارخانىلىرى ياكى دۆلەت بىلەن شەخس ھەمكارلىقىدىن كېلىدىكەن. يېڭى پايتەختنىڭ قۇرۇلۇشى ۋە تەرەققىياتى بىر مەزگىل ھۆكۈمەت بىناسى، يول، كۆۋرۈك قاتارلىقلارغا مەركەزلەشكەن بولۇپ، مەبلەغ سالغۇچىلارنىڭ قانداق پايدا ئالىدىغانلىقىدا گۇمان بار ئىدى. يەنە بەزى خەۋەرلەردە ئېيتىلىشىچە، يېڭى پايتەخت قۇرۇلۇشى چەتئەل مەبلىغىنى جەلپ قىلىش جەھەتتە قىيىنچىلىققا دۇچ كەلگەن.
ئىككىنچىدىن، پىرابوۋو تەختكە چىققاندىن كېيىن، سايلام رىقابىتى ۋەدىسىنى ئەمەلگە ئاشۇرۇش ئۈچۈن نۇرغۇن مەبلەغكە ئېھتىياجلىق بولىدۇ، بۇ بەلكىم يېڭى پايتەخت قۇرۇلۇشىغا قالدۇرۇلغان خامچوت بوشلۇقىنى قىسقارتىشى مۇمكىن.
بۇنىڭدىن باشقا، يېڭى پايتەخت قۇرۇشتا بىر قاتار ئىجتىمائىي، مۇھىت ۋە يەر مەسىلىلىرىنى مۇۋاپىق بىر تەرەپ قىلىشقا توغرا كېلىدۇ. مەسىلەن، شۇ جايدىكى كىشىلەر سىرتتىن كەلگەن نوپۇسنىڭ تەھدىتىگە ئۇچراپ، قۇرۇلۇشنىڭ ئېكولوگىيەلىك مۇھىتقا بۇزغۇنچىلىق قىلىشىدىن ئەنسىرەيدۇ.
كىنولار
