0.顶礼句

namo bhagavatyai āryaprajñāpāramitāyai ||

南无圣般若波罗蜜多佛母尊！

1.序分

evaṃ mayā śrutam | ekasmin samaye bhagavān rājagṛhe viharati sma gṛdhrakūṭe parvate mahatā bhikṣusaṃghena sārdham ardhatrayodaśabhir bhikṣuśatair anekair brahmaśakralokapālair devanāgayakṣagandharvāsuragarūḍakinnaramahoragair ūpāsakopāsikābhiḥ sārdham |

我是这样听到的：

一时，世尊在王舍城的灵鹫山，与包含一千二百五十位比丘的大比丘僧团，无数的梵天、帝释、护世（四天王）、天、龙、夜叉、乾闼婆、阿修罗、迦楼罗、紧那罗、摩睺罗伽、男居士、女居士在一起共住。

2.大小乘人都应修习般若波罗蜜多

tatra khalu bhagavān āyuṣmantaṃ subhūtiṃ āmantrayate sma | ye kecit subhūte śrāvakamārgaḥ śikṣitukāmena prajñāpāramitā śrotavyā udgṛhītavyā dhārayitavyā vācayitavyā deśayitavyā paryavāptavyā | ihaiva prajñāpāramitāyām upāyakauśalya samanvāgatena bodhisattvena mahāsattvena sarvabuddhadharmasamudāgamāya yogaḥ karaṇīyaḥ |

那时，世尊对长老须菩提这样说道：

「须菩提啊！凡是想学习声闻道的人，都应当听闻，理解，受持，读诵，教示，完全掌握般若波罗蜜多。基于这个般若波罗蜜多，具足善巧方便的菩萨大士，为了汇集一切佛法，应当努力修行。

3.般若波罗蜜多能统摄一切法

tat kasya hetoḥ | iha prajñāpāramitāyāṃ vistareṇa sarvabuddhadharmā nirdiṣṭāḥ | yatra bodhisattvena śikṣitavyam, ye kecit subhūte kuśaladharmā bodhipakṣāḥ śrāvakadharmā vā pratyeka buddhadharmā vā bodhisatvadharmā vā buddhadharmā vā | bodhipakṣāḥ śrāvakadharmāḥ pratyekabuddhadharmā bodhisatvadharmās tvaṃ te prajñāpāramitāyām antargatām anupraviṣṭāḥ saṃgrahasam avasaraṇaṃ gacchanti |

这是为什么呢？因为在这般若波罗蜜多中，详细地教示了一切佛法。须菩提啊！菩萨应修学处，任何善法，菩提分法，声闻法，缘觉法，菩萨法，或佛法，所有这些菩提分法，声闻法，缘觉法，菩萨法，或佛法，都包含在般若波罗蜜多中，深入其中，汇聚，趋向融合。」

3.1. 举例说明

bhagavān āha | tadyathā subhūte dānapāramitā śīlapāramitā kṣāntipāramitā vīryapāramitā dhyānapāramitā prajñāpāramitā | adhyātmaśūnyatā vahirdhāśūnyatā adhyātmavahirdhāśūnyatā śūnyatāśūnyatā mahāśūnyatā paramārthaśūnyatā saṃskṛtaśūnyatā asaṃskṛtaśūnyatā atyanta śūnyatā anavarāgraśūnyatā anavakāraśūnyatā prakṛtiśūnyatā sarvadharmaśūnyatā svalakṣaṇaśūnyatā anupalambhaśūnyatā abhāvaśūnyatā svabhāvaśūnyatā abhāvasvabhāvaśūnyatā | catvāri smṛtyupasthānāni | catvāri samyakprahāṇāni | catvāri ṛddhipādāni | pañcendriyāṇi | pañcabalāni | saptabodhyaṅgāni | āryāṣṭāṅgikamārgāḥ || catvāri dhyānāni | catvāri pramāṇāni | catasra ārūpyasamāpattayaḥ | aṣṭau vimokṣāḥ | navānupūrvavihārasamāpattayaḥ | sarvadhāraṇīmukhāni | daśatathāgatabalāni | catvāri vaiśāradyāni | catasraḥ pratisaṃvidaḥ | mahamaitrī mahākarūṇā | aṣṭādaśāveṇikabuddhadharmāḥ śrotāpattiphalaṃ sakṛdāgāmiphalaṃ anāgāmiphalaṃ sarvajñatā ca ||

iyam eva subhūte kuśaladharmā bodhipakṣāḥ śrāvakadharmāḥ pratyekabuddhadharmāḥ | yatra prajñāpāramitāyām antargatā anupraviṣṭāḥ sagrahasam avasaraṇaṃ gacchanti |

世尊〔继续〕说道：「须菩提啊！譬如有：布施波罗蜜多，持戒波罗蜜多，忍辱波罗蜜多，精进波罗蜜多，禅定波罗蜜多，般若波罗蜜多。内空・外空・内外空・空空・大空・第一义空・有为空・無为空・毕竟空・无始空・散空・性空・自相空・诸法空・不可得空・无法空・有法空・无法有法空。四念处、四正勤、四如意足、五根、五力、七觉支、八正道、四禅、四无量、四无色定、八解脱、九次第定、一切陀罗尼门、十如来力、四无所畏、四辩才、大慈、大悲、十八不共佛法，以及须陀洹果、一来果、不还果、阿罗汉果与一切智。须菩提啊！这样的善法，菩提分法，声闻法，缘觉法〔，菩萨法或佛法〕，它们都包含在般若波罗蜜多中，深入其中，汇聚，趋向融合。

3.2. 问答说明

subhūtir āha | aho! aho! duravagāhā vateyaṃ prajñāpāramitā | yatra hi nāma kuśaladharmā bodhipakṣāḥ śrāvakadharmāḥ pratyekabuddhadharmā bodhisatvadharmā buddhadharmā iti | yato prajñāpāramitāyāmantargatā anupraviṣṭāḥ saṃgrahasam avasaraṇaṃ gacchanti |

bhagavān āha | atyantamuktatvāt subhūte prajñāpāramitā |

须菩提说道：「哎呀！哎呀！这般若波罗蜜多真是难以理解。为什么所有善法、菩提分法、声闻法、缘觉法、菩萨法和佛法，都包含在般若波罗蜜多中，深入其中，汇聚，趋向融合呢？」  

世尊答道：「那是由于终极解脱的缘故。须菩提啊！〔这就是〕般若波罗蜜多。」

subhūtir āha | aho! aho! duravagāhā vateyaṃ prajñāpāramitā |

bhagavān āha | atyantaviśuddhatvāt subhūte prajñāpāramitā |

须菩提说道：「哎呀！哎呀！这般若波罗蜜多真是难以理解。」  

世尊说道：「那是由于终极清净的缘故。须菩提啊！〔这就是〕般若波罗蜜多。」

subhūtirāha | aho! aho! duravagāhā vateyaṃ bhagavan prajñāpāramitā |

bhagavān āha | atyantaśuddhatvāt subhūte prajñāpāramitā, tasmāt tarhi subhūte ākāśopamā prajñāpāramitā |

须菩提说道：「哎呀！哎呀！世尊啊！这般若波罗蜜多真是难以理解。」  

世尊说道：「由于终极清净的缘故。须菩提啊！〔这就是〕般若波罗蜜多。因此，须菩提啊！般若波罗蜜多，就如同虚空一般。」

subhūtir āha | aho! aho! duravagāhā vateya prajñāpāramitā bhagavan abhiyuktena |

bhagavānāha | evam eva tadyathā vadasi | duradhimocā prajñāpāramitā anabhiyuktena parītakuśalamūlena durmedhasa anāvilena subhūtinā | nahi na yadyena pāpamitrasahitena pāpamitrasavargeṇa bahulena pāpamitrasamādāyena saddharmāntaka samanvāgatena ādikarmikeṇa atyantarūpeṇa aparipṛcchakajātīyena duṣprajñasaṃvarttanīyena kusīdena hīnasatvena nādhimuktena kuśaleṣu dharmeṣu anabhiyuktena tasyaiva hi subhūte duradhimocāṃ prajñāpāramitām ucyate |

须菩提说道：「哎呀！哎呀！世尊啊！这般若波罗蜜多真是难以理解。应凭借精进修行！」

世尊说道：「正如你所说，确实如此。般若波罗蜜多对于那些不精进修行，善根薄弱，心智愚钝，不清净的人来说，确实难以理解。若是与恶友相伴、与恶友为群、与恶友同行，心怀不正，起初就有错误的行为，根本没有寻求正确解答的心态，智慧狭隘、懒惰、品行低劣的人，他们在善法上没有坚定信念和努力，对于这样的人来说，般若波罗蜜多确实是难以理解的。

4. 修学般若波罗蜜多的功德利益

punar aparaṃ subhūte yaḥ kaścit kulaputro vā kuladuhitā vā imāṃ prajñāpāramitāṃ gambhīrāṃ bhāṣanti dhārayi vācayi deśayi paryavāpsyanti so ’tītānāgatapratyutpannānāṃ bhagavatāṃ buddhabodhiṃ bodhisattvā dhārayiṣyanti | tasmāt tarhi subhūte adhyāśayena bhikṣavo ’nuttarāyāṃ samyaksambodhikāmenābhijñāya prajñāpāramitā udgṛhītavyā |

再者，须菩提啊！若有善男子或善女人，能够宣说、受持、读诵、教示、完全掌握这深奥的般若波罗蜜多，〔他们这些〕菩萨们，将会受持过去、未来和现在的佛世尊的觉悟。因此，须菩提啊，比丘们应当以希求无上正等正觉为志向，凭借认可之心，理解般若波罗蜜多。」

5. 结分

idam avocad bhagavānn āttamanā sā ca sarvāvatī parvadīyaṃ bhagavato bhāṣitam abhinandann iti ||

世尊说了这些话后，所有会众都对世尊所说欢喜满足。

advayaśatikāprajñāpāramitādhāraṇīsūtram samāptā ||

以上便是《不二百颂般若波罗蜜多陀罗尼经》。