巴塘版《甘珠尔》的特征及其学术价值

巴塘版《甘珠尔》的特征及其学术价值

摘要：在藏文《甘珠尔》诸多版本中，巴塘版是一部独立的《甘珠尔》系统，尚未引起学界的重视，有较大的研究空间。该版本不仅保留着诸多藏文缩略词和古藏文拼写特征，还具有早期写本的显著特征和独有的语法特点，如属格助词与具格助词的混用，主人词“པ།”和“བ།”的混用，以及转合词混用等现象，证明巴塘版作为以写本流传至今的《甘珠尔》版本，极具特色，自成体系，是研究藏文文献发展史、写本学、藏传佛教本土化的重要资料。

关键词：《甘珠尔》；巴塘版；佛经；藏文古籍文献

作者：索巴尖措，西藏大学中华民族共同体研究院在读博士研究生；阿贵，西藏大学期刊中心研究员、博士生导师。

藏文古籍文献是中华民族优秀传统文化的有机组成部分，是延续西藏历史文化的重要载体。7世纪始佛教传入吐蕃，为全面、准确翻译佛教经典，先后派人前往中原、古印度等地学习。同时，邀请佛教高僧来到吐蕃从事译经工作，当时还编纂了三部藏文佛经目录，即《旁唐目录》《丹噶目录》和《青浦目录》。9世纪中叶，吐蕃末代赞普禁佛，佛教发展受阻。佛教后弘期伊始，佛教再次兴盛，出现了藏文《甘珠尔》《丹珠尔》等。《甘珠尔》意为“佛语的翻译”，最初以写本形式流传，先后出现了廷邦玛《甘珠尔》写本（抄写于1858—1878年），乌兰巴托·廷邦玛《甘珠尔》写本（抄写于1671年），伦敦·协噶尔《甘珠尔》写本（抄写于1712年），东京《甘珠尔》写本（抄写于1858—1878年），朵宫《甘珠尔》写本（抄写于1729年）等。

《甘珠尔》写本的基本特征，主要体现在纸张、装帧、材料及外包装等方面。以7世纪的《观自在显密二十一卷》写本为例，先后有8—9世纪的多种《十万般若藏》、12世纪的《续藏》、13世纪的《经藏》、13世纪的那塘本、14世纪初的夏鲁本、14世纪中期的蔡巴版、14世纪末的泽当版、15世纪的江孜天蚌写本、16世纪的琼巴达孜写本、17世纪的唐波齐写本、18世纪不丹的普那卡写本等流传于世。2009年，夏吾李加较详细地介绍了《甘珠尔》写本的形成及其编纂情况；2012年，康嘎·楚称格桑讨论了藏文大藏经目录编纂情况，曾提及巴塘版。2014年，日本学者辛岛静志疏理了《甘珠尔》系统，其中提及巴塘版，但未详述。

巴塘版《甘珠尔》是1920年美国纽瓦克博物馆收藏的重要写本之一，目前有关巴塘版《甘珠尔》的研究成果主要有：1992年彼得·斯奇林（Peter Skilling）就巴塘版《甘珠尔》写了一篇研究报告，并编有简要目录。近期，赫尔穆特·艾默（Helmut Eimer）列出了更加详细的目录。另外，据埃莉诺·奥尔森（Eleanor Olson）考证，巴塘版《甘珠尔》经卷长为45.16厘米、宽17.78厘米，扉页残缺，书名和卷目写于函头。辛岛静志指出，巴塘版《甘珠尔》是一个独立的《甘珠尔》系统。笔者认为，这部巴塘版《甘珠尔》是有别于其他《甘珠尔》版本的珍贵写本，具有较高研究价值。对该版本所涉及的术语、目录、语法特征进行解读，有利于研究西藏早期历史及各民族文化交往交流史，为进一步认识早期西藏佛教典籍的形成和发展、藏传佛教本土化历史进程等具有重要价值。

一、巴塘版《甘珠尔》的发现与成书年代

巴塘版《甘珠尔》的主要内容有律部、经部、古怛特罗部、集经、华严部、般若八千颂、十万颂等。其中律部2卷、经部15卷、古怛特罗部1卷、集经1卷、华严部2卷、般若八千颂1卷、十万颂1卷（见表1）。

表1:巴塘版《甘珠尔》的基本情况

巴塘版《甘珠尔》的发现，与近代康藏史上的一位重要人物——史德文(Albert L.Shelton，1875—1922)密切相关。史德文是康藏地区基督会(The Disciples of Christ)的最早推进者之一，1903年在美国基督会扶持下开始进藏，1904年到达打箭炉(今四川康定)。1908年，史德文前往巴塘并开设当地第一家西医诊所，为当地藏族群众提供西医救治服务。康宁寺活佛和僧人曾接受过西医治疗，他们之间交往频繁。巴塘版《甘珠尔》的发现，似乎与此有关。当时，巴塘一带较大的寺院便是康宁寺，史德文在行医过程中与该寺的包活佛、居拉活佛建立了联系，且与后者关系密切。因此，史德文很有可能通过上述两位活佛获得巴塘版《甘珠尔》。1920年，史德文从四川巴塘返回美国，并将《甘珠尔》赠予美国纽瓦克博物馆收藏至今。

关于巴塘版《甘珠尔》的成书年代，目前学界说法不一，颇具争议。赫尔穆特·艾默认为，这是一部16世纪不完整的《甘珠尔》版本;也有学者认为，其抄写时间大约为15世纪，但其成书的具体时间，仍有待进一步考证，不排除比上述学者所推测时间更为古老的可能性。

二、巴塘版《甘珠尔》与德格版的异同

赫尔穆特·艾默编写的巴塘版《甘珠尔》目录，比起彼得·斯奇林的目录更为完整、丰富。德格版是目前流布最广的《甘珠尔》版本，由司徒·曲吉穷乃进行校对，在藏文《甘珠尔》诸版本目录中最为详尽。笔者比较巴塘版与德格版《甘珠尔》目录，有些经典名称完全相同，如：“ཁང་བུ་བརྩེགས་པའི་མདོ།”，“བཅོམ་ལྡན་འདས་ཀྱི་ཡེ་ཤེས་རྒྱས་པའི་མདོ་སྡེ་རིན་པོ་ཆེ་མཐར་ཕྱིན་པ།”，“ཐབས་མཁས་པ་ཆེན་པོ་སངས་རྒྱས་དྲིན་ལན་བསབ་པའི་མདོ།”，“དེ་བཞིན་གཤེགས་པ་ལྔའི་བཀྲ་ཤིས་ཀྱི་ཚིགས་སུ་བཅད་པ།”，“དེ་བཞིན་གཤེགས་པའི་སྙིང་པོ་ཞེས་བྱ་བའི་མདོ།”，“བདེ་ལེགས་ཀྱི་ཚིགས་སུ་བཅད་པ།”，“འཕགས་པ་དཀྱིལ་འཁོར་བརྒྱད་པ་ཞེས་བྱ་བ་ཐེག་པ་ཆེན་པོའི་མདོ།”，“འཕགས་པ་ཆོས་ཀྱི་རྒྱ་མཚོ་ཞེས་བྱ་བའི་གཟུངས།”，“འཕགས་པ་ཆོས་ཀྱི་རྒྱལ་མཚན་ཞེས་བྱ་བ་ཐེག་པ་ཆེན་པའི་མདོ།”，“འཕགས་པ་འཇམ་དཔལ་གྱི་མཚན་བརྒྱ་རྩ་བརྒྱད་པ།”，“འཕགས་པ་ཐབས་མཁས་པ་ཞེས་བྱ་ཐེག་པ་ཆེན་པོའི་མདོ།”等，共计89条。

1.两种《甘珠尔》版本中，虽词汇有别，但内容相同的较多。如：巴塘版《甘珠尔》中“བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔའི་སོ་སོ་ཐར་པའི་ཆོས་བཞི་བསྐྲུབ་པ་ཞེས་བྱ་བ་ཐེག་པ་ཆེན་པོའི་མདོ།”中的“བསྐྲུབ་པ།”，德格版写作“བསྒྲུབ་པ།”；“གསལ་རྒྱས་ཀྱི་ཚིགས་སུ་བཅད་པ། ”中的“གསལ་རྒྱས”，德格版写作“གསལ་རྒྱལ།”；“འཕགས་པ་ཨརྱ་བཀྲེས་མོས་ཞུས་པ་ཞེས་བྱ་བ་ཐེག་པ་ཆེན་པོའི་མདོ།”中的“བཀྲེས་མོས།”，德格版写作“བགྲེས་མོས།”；“འཕགས་པ་སངས་རྒྱས་ཀྱི་རྟོག་པ་བརྗོད་པ་ཤེས་ལྡན་གྱི་མདོ།”中的“རྟོག་པ།”，德格版写作“རྟོགས་པ།”。从上述词汇的不同可以看出，巴塘版《甘珠尔》中的部分词汇可能是错别字。

2.巴塘版《甘珠尔》中有些词汇出现不同，如：“འཕགས་པ་མིའི་ཅིའི་རྒྱལ་པོ་ལྗོན་པས་ཞུས་པ་ཞེས་བྱ་བ་ཐེག་པ་ཆེན་པོའི་མདོ།”中的“ལྗོན་པ།”，德格版写作“སྡོང་པོ།།”；“ལེགས་པ་རྡོ་རྗེ་སྙིང་པོ་ཞེས་བྱ་བའི་གཟུངས།”中的“ལེགས་པ།”，德格版写作“འཕགས་པ།”。经典名称写法不相同的有“དྲན་པ་ཉེར་བར་གཞག་གི་བསྟོད་འདུག”，德格版写作“འཕགས་པ་དམ་པའི་ཆོས་དྲན་པ་ཉེ་བར་གཞག་པ།”。“དམ་པའི་ཆོས་ཀྱི་རྒྱལ་པོ་ཞེས་བྱ་བ་ཐེག་པ་ཆེན་པོའི་མདོ།”，德格版写作“དམ་པའི་ཆོས་པད་མ་དཀར་པོ་ཞེས་བྱ་བ་ཐེག་པ་ཆེན་པོའི་མདོ།”。这种词汇与经典名称出现不同的条目共计50条。

3.同一种经典名称完全不同，如：“མངོན་པར་འབྱུང་བའི་མདོ།”在德格版写作“མི་རྟག་པ་ཉིད་ཀྱི་མདོ།”；“མཚན་བརྗོད།”在德格版写作“དབང་མདོར་བསྟན་པ།”；“འཕགས་པ་དེ་བཞིན་གཤེགས་པའི་གཟུགས་བརྙན་གཞག་པའི་ཕན་ཡོན་ཡང་དག་པ་བརྗོད་པ་ཞེས་བྱ་བའི་ཆོས་ཀྱི་རྣམས་གྲངས།” 在德格版写作“མཆོད་རྟེན་བསྐོར་བའི་ཚིགས་སུ་བཅད་པ།”；“འཕགས་པ་འཇམ་དཔལ་གྱི་བསྟན་པ་ཞེས་བྱ་བ་ཐེག་པ་ཆེན་པོའི་མདོ།”在德格版写作“འཕགས་པ་དཀོན་མཆོག་གི་ཟ་མ་ཏོག་ཅེས་བྱ་བ་ཐེག་པ་ཆེན་པོའི་མདོ།”等，共计4条。

4.仅出现在巴塘版《甘珠尔》中的经典有：“འཕགས་པ་ཀླུའི་རྒྱལ་པོ་ཚ་བ་རྒྱ་མཚོས་ཞུས་པ་ཞེས་བྱ་བ་ཐེག་པ་ཆེན་པོའི་མདོ།”、“མདོའ་ཆེན་པོ་ལྔ་གསུམ་པ།”、“མདོའ་ཆེན་པོ་འདུས་པ་ཆེན་པོ་ཞེས་བྱ་བ།”、“བཀྲ་ཤིས་དམ་པ་གང་ཞིག་གི་རྩེས་པ།”、“འཕགས་པ་མེའུ་དགལ་གྱི་བུ་ཆེན་པོ་མ་དམྱལ་ཁམས་ནས་གྲངས་པའི་མདོ།”、“འཕགས་པ་རྡོ་རྗེ་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་ཡོངས་སུ་བསྔོ་བ།”、“འཕགས་པ་ཆོས་ཀུན་ཏུ་འགྲུབ་པ།”、“ཕོ་བྲང་འཁོར་སྐྱོང་ཐེག་པ་ཆེན་པོའི་མདོ།”等，共计22条。在德格版中未找到其对应内容，在司徒·曲吉穷乃的《甘珠尔编纂史》中亦未发现类似经典。

三、巴塘版《甘珠尔》的基本特征及其价值

巴塘版《甘珠尔》，在词汇、缩略词及古藏文的使用及语法等方面具有独特之处。

（一）词汇、缩略词及古藏文等方面

巴塘版是藏文《甘珠尔》系统中较为古老的版本，其词汇最具特点，与德格版《甘珠尔》对比后发现，有些词汇与德格版有着明显区别。如：德格版《甘珠尔》中的“དེ་ཆོས་སྟོན་པ་ན་ཐ་ན་སོའི་ཕྲེང་བ་ཡང་མི་སྟོན་ན།”，在巴塘版中写作“དེ་ཆོས་སྟོན་པ་ན་སོའི་འཕྲེལ་བ་ཡང་མི་སྟོན་ན།”，其中藏文“ཕྲེང་བ།”一词和“འཕྲེལ་བ།”完全不同。德格版《甘珠尔》中的“རྒྱལ་པོའི་ཞབས་འབྲིང་གང་ཡིན་དང་”，在巴塘版中写作“རྒྱལ་པོའི་ཞབས་རིངས་གང་ཡིན་དང་”，其中“ཞབའ་འབྲིང”和“ཞབས་རིངས”二词不同。除此之外，德格版《甘珠尔》中的“རྣམ་གྲངས་བྱེ་བ་ཕྲག་བརྒྱ་འཆད་མཛད་ཅིང་། །”，在巴塘版中写作“རྣམ་གྲངས་བྱེ་བ་ཙོང་ཕྲག་བརྒྱ་འཆད་མཛད་ཅིང་།”，其中把“ཕྲག་བརྒྱ写成“ཙོང་ཕྲག”。诸如此类，在巴塘版本中比比皆是。如：“མི་བརྟན་པར་ནི་མངོན་པ་ཡི། །དགེ་བསྙེན་རྣམས་ཀྱང་སྤང་པར་བྱ།”中的“མི་བརྟན་པ”写成“མི་བརྟེན་པ”；“སྐུར་པ་མི་འདེབས། བརྙས་པར་མི་བྱེད་དོ། །”中的“བརྙས”写作“བརྙེས”；“དེ་དག་རྣམས་དང་འདྲིས་བྱེད་སྤང་། །རེས་མའི་གཙོ་མོ་བསྟེན་མི་བྱ། །”中的“བསྟེན”写成“བསྙེན”；“བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔའི་ཐེག་པ་ཅན་གང་ལ་ཡང་ཐེ་ཚོམ་སྐྱེ་བར་མི་བྱེད་དོ། །”中的“སྐྱེ་བར”写作“བསྐྱེད་པར”；“ཐམས་ཅད་ལ་བྱམས་པའི་སྟོབས་མི་གཏོང་ངོ་། །”中的“གཏོང་།”写作“བཏང་།”等。由此可知，巴塘版《甘珠尔》具有早期写本的诸多特征。

藏文中有一种将拼音中的常用词或词组采用简便写法，名曰缩略词，多见于吐蕃时期的简牍、写本中，而在雕版印刷的书籍中较少见。巴塘版中有较多缩略词的写法，如“ཐཾད”、“རྗེསུ”、“མདོའ”等。这种写法，其历史最早可追溯至吐蕃时期的敦煌古藏文文献，如在法藏P.T.151中多次出现“ཐཾད”和“རྗེསུ”等缩略词。由此可见，这种写法是早期藏文缩略词的一种延续，这也证明了巴塘版《甘珠尔》是相对较为古老的写本。

同时，巴塘版《甘珠尔》中有许多古藏文，如：德格版《甘珠尔》“གང་པོ་ལ་སོགས་པའི་རྟོགས་པ་བརྗོད་པ་བརྒྱ་པ།”中的“ལ་སོགས་”一词在巴塘版中写作“ལ་སྩོགས་”，这是古藏文的一种写法。德格版《甘珠尔》“སློང་བའི་ཕྱིར་གཅིག་པུ་ཁྱིམ་དུ་མི་འཇུག་སྟེ།”中的“གཅིག་པུ་”一词在巴塘版中写作“ཅིག་བུ”，这与敦煌古藏文文献P.T.1057中多次出现的“ཅིག”现象相一致。

（二）语法方面

当前学者在研究古藏文语法特征时，大多围绕文法进行探讨。杜晓峰对敦煌古藏文正字法总结出35个特征，其中属于语法特征的有12个。这些特征不仅存在于不同的敦煌文本中，在之后的一些文献中亦能找到其痕迹。考察巴塘版《甘珠尔》语法时，笔者发现了一些古老写本所独有的语法现象。

1.属格助词与具格助词的混用

在古藏文文法中，属格（འབྲེལ་སྒྲ）和具格（བྱེད་སྒྲ）的语法规则不相同，但在该写本中存在相互混用的情况。如，对应于德格版《甘珠尔》“བཞིན་གྱི་འགྱུར་བ་ཆེན་པོ་ལྟ་ཅི་སྨོས།”中的“བཞིན་[གྱིས་] འགྱུར་བ་ཆེན་པོ་ལྟ་ཅི་སྨོས།”以及对应“མཁས་[པས]་དུས་སུ་སེམས།”的“མཁས་པ་དུས་སུ་སེམས།”等句子中，“གྱི”写成“གྱིས”，“མཁས་པ།”写成“མཁས་པས།”等。由此可知，其语法中存在属格助词“གྱི”与具格助词“གྱིས”混用的现象。据此，不难发现，巴塘版中有着较为独特的藏文文法，反映出藏文语法规则的演变过程，是研究藏文文法发展史的重要参考资料。

2.所有者后缀词“པ།”和“བ།”的混用

在古藏文文法中，所有者后缀词“པ།”和“བ།”使用时的语法规则不尽相同，其语法规则是ག་ད་བ་ས་ན་མ།+པ། ང་འ་ར་ལ་མཐའ་ད།+བ།，而巴塘版并未遵循这一语法规则。如，巴塘版《甘珠尔》中出现了“སེམས་བ།  ཞུམ་བ།”，在德格版《甘珠尔》中为“སེམས་པ།  ཞུམ་པ།”。因此，巴塘版中的“པ།”和“བ།”存在混用现象，这也是古藏文写本的特征之一。

3.转合词混用

古藏文文法中，转合词（རྒྱན་སྡུད།）的语法规则是：ག་ད་བ་ས་ད་དྲག+ཀྱང；ང་མ་ན་ར་ལ་+ཡང；འ་མཐའ་མེད +འང་། ཡང་།。巴塘版未遵循这样的语法规则，如，巴塘版中“ངས་ནི་ནམ་ཀྱང་མ་བཤད་རབ་བསྲུངས་”一句的转合词“ཀྱང”加在“ནམ།”的后面，未按语法规则书写。

通过上述分析，巴塘版《甘珠尔》有较高的学术价值：藏文《甘珠尔》写本中，巴塘版与其他版本相比，有明显差异，是一部独立的《甘珠尔》系统，尚未引起学界的关注，有较大的研究空间；巴塘版《甘珠尔》里的藏文词汇，不同于其他版本，保留有诸多藏文缩略词和古藏文拼写特征，具有早期写本的显著特征；巴塘版《甘珠尔》保留了古老写本所独有的语法特点，如属格助词与具格助词的混用，“所有者”（བདག་སྒྲ།）后缀词“པ།”和“བ།”的混用，以及转合词混用等，是研究藏文语法史的重要资料。