يەر شارىنىڭ نۇرغۇنلىغان دەۋرى بولۇپ دىنوزاۋر دەۋرى شەك ـ شۈبھىسىزكى بىر قەدەر داڭلىق دەۋرلەرنىڭ بىرى بولۇپ ، دىنوزاۋر 3-دەۋرىدە پەيدا بولغان . ، يۇرا دەۋرى ، بور دەۋرىنىڭ ئوتتۇرا مەزگىلىدە ، 65 مىليون يىل ئىلگىرىكى بور دەۋرىنىڭ ئاخىرقى مەزگىلىدە يوقالغان ، يەر شارىغا تەخمىنەن 160 مىليون يىل ھۆكۈمرانلىق قىلغان ، شۇڭا ئوتتۇرا ھايات ئېراسى دىنوزاۋر دەۋرى دەپ ئاتالغان ! دىنوزاۋر يوقالغان بولسىمۇ ، ئەمما دىنوزاۋر بىلەن بىر دەۋردە ياشىغان تۈرلەر ناھايىتى كۆپ بولۇپ ، ئەڭ داڭلىق بولغىنى دىنوزاۋر بىلەن بىر دەۋردە ياشىغان تىمساھ ، تىمساھتىن باشقا ، بۇ خىل پاقىمۇ دىنوزاۋر بىلەن بىر دەۋردە ياشىغان .
دىنوزاۋرلار دەۋرى يەر شارىدىكى يەر بېغىرلىغۇچىلار يەر شارىنى ئەڭ گۈللەندۈرگەن دەۋر بولۇپ ، بارلىق جانلىقلارنىڭ ھەممىسى دىگۈدەك ئۇنداق چوڭ ئەمەس ، سۆسۈن پاقىنىڭ بەدەن شەكلى بىر قەدەر كىچىك ھەم سېمىز ، سىرتقى شەكلى باشقا پاقىلارنىڭ بەدەن شەكلى بىلەن كۆپ پەرقلىنىدۇ ، سۆسۈن پاقىنىڭ بۇرنى خۇددى بىر چوشقىنىڭ بۇرنىغا ئوخشايدۇ ، شۇڭا سۆسۈن پاقا غەربتىكى ئېگىز تاغ بۇرۇن پاقىسى دەپمۇ ئاتىلىدۇ .
سۆسۈن پاقا تۇنجى قېتىم 2003ـ يىلى غەربىي ھىندىستاندا بايقالغان ، بۇنداق غەلىتە پاقا تۈرىنى بايقىغاندا بىئولوگىيە ئالىملىرى ئۇنىڭ قايسى خىل پاقىغا تەۋە ئىكەنلىكىنى پەرق ئېتەلمىگەن ، تەتقىقات ۋە تەھلىل قىلىش ئارقىلىق: بۇ خىل پاقا مەلۇم بولغان تۈر ئىچىدە دۇنيادا 4800 خىل پاقىنىڭ تۈرى بارلىقى مەلۇم بولغان ، بۇنىڭ ئىچىدە 29 خىل پاقىنىڭ تۈرى بولسا بىر خىل يېڭى پاقىنىڭ تۈرى بولۇپ ، بۇ خىل پاقا يىراق قەدىمكى دىنوزاۋر دەۋرىدە ياشىغان بىر خىل ئالاھىدە پاقىنىڭ تۈرىگە تەۋە بولۇپ دىنوزاۋر بىلەن ئوخشاش دەۋردىكى پاقىلار !
سۆسۈن پاقىنىڭ بايقىلىشى نۇرغۇن كىشىلەرنىڭ قىزىقىشىنى قوزغىدى ، ئۇ تەبىئەتنىڭ تەدرىجىي تەرەققىياتىغا ماسلىشىپ مۇشۇنداق شەكىلدە بولۇپ قالدىمۇ ياكى ئەسلىدىنلا مۇشۇنداق شەكىلدىمىدۇ ؟
ئاخىرىدا كىشىلەرنى ھەيران قالدۇرىدىغىنى شۇكى: بۇ خىل پاقىلار تۈرىدە ئىزچىل ئۆزگىرىش بولمىغان ، نەچچە مىليون يىل ۋاقىتنى باشتىن كەچۈرگەن بولسىمۇ ، سۆسۈن پاقىلاردا ھېچقانداق ئۆزگىرىش بولمىغان . بۇ كىشىنى ھەقىقەتەن ھەيران قالدۇرىدۇ .
سۆسۈن پاقا تەبىئەت دۇنياسىدىكى تىرىك تاشقاتما ھايۋان بولۇپ ، نەچچە يۈز نەچچە مىليون يىل مەۋجۇت بولۇپ تۇرغان ، ئەمما 2003ـ يىلىغا كەلگەندە ئاندىن بايقالغان؟ چۈنكى سۆسۈن پاقا ئانچە ھەرىكەت قىلىپ كەتمەيدۇ ، ئىزچىل يەر ئاستىدا ياشاپيوشۇرۇنغان ، پەقەت يامغۇر پەسلىدىلا ئۆڭكۈرنى سۇ بېسىپ كەتسە ئاندىن يەر يۈزىدە پەيدا بولىدۇ ، ئىككى ھەپتىدىن كېيىن يەنە ئۆڭكۈرگە كىرىۋېلىپ ، يوشۇرۇنۇپ تۇرمۇش كەچۈرىدۇ .
سۆسۈن پاقىنىڭ يېمەكلىكى ئاساسلىقى ھەر خىل چۈمۈلىنى ئوزۇق قىلىدۇ ، بولۇپمۇ ئاق چۈمۈلە ، بەزىدە باشقا ھاشاراتلارنىمۇ تۇتىدۇ ، سۆسۈن پاقىنىڭ بەدەن شەكلى ئىنتايىن سېمىز كۆرۈپ تۇرسىمۇ ، لېكىن ئۇزاق مۇددەت يەر ئاستىدا ياشىغاچقا ، ئۇنىڭ ئۆتكۈر بۇرۇنى تۆشۈك تىشىپ يەر كولاشقا ماھىر بولۇپ كەتكەن . سۆسۈن پاقىنىڭ ماكانى ئېغىر بۇزغۇنچىلىققا ئۇچراپ تۇرغاچقا ئۇ ئاللىقاچان ئىنتايىن ئاز ئۇچرايدىغان تۈرگە ئايلىنىپ قالدى ھەم بايقاشمۇ بارغانسېرى تەسلىشىپ كەتتى .
