ئەنگىليەنىڭ جان كەتسىمۇبەرمەيدىغان مۇستەملىكە زىمىنى

بىرىنچى قېتىملىق سانائەت ئىنقىلابىدىن كېيىن، ئەنگلىيە دۆلەت كۈچى مىسلىسىز يۇقىرى كۆتۈرۈلدى، چەت ئەلدە كېڭەيمىچىلىك يولىنى باشلىدى، يەنە بىر مۇستەملىكە قۇرۇپ، كۈن پاتمايدىغان ئىمپېرىيە بولۇپ قالدى.  19-ئەسىرنىڭ 60-يىللىرى ئەنگلىيە ئىمپېرىيىسى يۇقىرى پەللىگە يەتكەن مەزگىلگە قەدەم قويدى، شۇ چاغدا مۇنداق بىر گەپ بار: « شىمالىي ئامېرىكا ۋە رۇسىيەنىڭ تۈزلەڭلىكى بىزنىڭ ئاشلىق ئامبىرى؛

چىكاگو ۋە ئودېسسا بىزنىڭ كان رايونىمىز؛ كانادا ۋە شىمالىي ياۋروپا يېرىم ئارىلى بىز ئۈچۈن كۆچەت تىكىش؛ ئاۋسترالىيە بىز ئۈچۈن قوي بېقىش؛ يەنە ئارگېنتىنا بىز ئۈچۈن كالا بېقىش؛ پېرو كۈمۈش ئېلىپ كېلىپ، جەنۇبىي ئافرىقا ئولپان يەتكۈزۈش؛ ھىندىلار بىز ئۈچۈن چاي تېرىپ، ئوتتۇرا دېڭىز بىزنىڭ بېغىمىز؛ بىزنىڭ كېۋەز ئېكىنزارلىقىمىز ھازىر ئامېرىكىنىڭ جەنۇبىي قىسمىدىن يەر شارىغا بارلىق ئىللىق جايلارغا قاراپ كېڭىيىۋاتىدۇ.  ئەمما، مۇستەملىكىلەردىكى خەلق مىللەتچىلىكىنىڭ ئويغىنىشىغا ئەگىشىپ، مۇستەقىللىق ھەرىكىتى توختىماي ئەۋج ئېلىپ، بىر پارچە يەنە بىر پارچە مۇستەملىكە مۇستەقىللىقنى ئىشقا ئاشۇرۇپ، كۈندىن-كۈنگە پارچىلىنىپ كەتتى.

 بۈگۈنكى كۈندە ئەنگىلىيىنىڭ چەتئەلدىكى مۇستەملىكىلىرى ساناقلىقلا.  لېكىن ئەنگىلىيە بىر مۇستەملىكىنى ھەممىدىن بەك مۇھىم بىلىدۇ، ئۇ يەر شارىدىكى بارلىق مۇستەملىكلەرنى تاشلىۋېتىمىز دەپ كۆپ قېتىم جار سالىدۇ، بۇ يەرنى تاشلىۋېتىشكە بولمايدۇ.  بۇ مۇستەملىكلەر ئىبېرىيە يېرىم ئارىلىنىڭ ئەڭ ئاخىرقى جەبىلتارىق بوغۇزىنىڭ شىمالىي قىرغىقىغا جايلاشقان.  جەبىلتارىق رايونىنىڭ كۆلىمى ئاران 6.5 كۋادرات كىلومېتىر بولۇپ، ھازىر ئەنگلىيىدىكى چەت ئەللەردىكى 14 مۇستەملىكە (تەۋە جاي) نىڭ بىرى.  جۇغراپىيەلىك ئورنىدىن قارىغاندا، جەبىلتارىق ئىسپانىيەنىڭ بىر قىسمى.

 16-ئەسىرنىڭ باشلىرىدىن تارتىپ، 1701-يىلىغىچە جەبىلتارىق ئىزچىل ھالدا ئىسپانىيە تېررىتورىيىسىگە كىرگۈزۈلۈپ كەلگەن.  1700-يىلى ئىسپانىيەدە پادىشاھلىق ئورنىغا ۋارىسلىق قىلىش ئۇرۇشى پارتلىغان، نەتىجىدە ئىسپانىيە ئەنگلىيە، ئاۋسترىيە ۋە گوللاندىيەدىن تەشكىللەنگەن بىرلەشمە ئارمىيە تەرىپىدىن ئىشغال قىلىنغان.  1713-يىلى، ئەنگلىيە« ئۇرۇدلېر سۈلھ شەرتنامىسى» ئارقىلىق جەبىلتارىقنى كېسىپ ئالغان.  شۇنداق قىلىپ، گىبرالتار ئەنگلىيىنىڭ چەت ئەلدىكى مۇستەملىكە يېرى بولۇپ قالدى.  ئازراق جۇغراپىيلىك بىلىمى بارلار بىلىدۇكى، جەبىلتارىقنىڭ ئىستىراتىگىيىلىك ئەھمىيىتى ئىنتايىن زور، گەرچە بۇ يەردە تاتلىق سۇ ۋە يىمەكلىكلەرنىمۇ ئىمپورت قىلىشقا توغرا كەلسىمۇ.  جەبىلتارىق بۇغۇزىنىڭ ئۇزۇنلۇقى 50 كىلومېتىر، ئەڭ تار يېرى 13 كىلومېتىر بولۇپ، بۇ يەر ئوتتۇرا دېڭىز بىلەن ئاتلانتىك ئوكياننى تۇتاشتۇرىدىغان بىردىن بىر يول.

 سۇۋەيش قانىلى قاتنىغاندىن كېيىن جەبىلتارىق بوغۇزى ئاتلانتىك ئوكيان بىلەن ھىندىستان، تىنچ ئوكيان ئارىسىدىكى دېڭىز ترانسپورتى يولى بولۇپ قالىدۇ.  دەل شۇنداق بولغاچقا، جەبىلتارىقنىڭ ئورنى ئىنتايىن مۇھىم ئىدى.  ئەنگىلىيەلىكلەر بۇ يەرنى دۇنيادىكى بەش ئاچقۇچنىڭ بىرى دەپ قارايدۇ، قالغان تۆت ئاچقۇچنىڭ بىرى بولسا ئۈمىد تۇمشۇقى، ئىنگىلىز، مالاككا ۋە سۇۋەيش قانىلى.  ھازىر پارس قولتۇقىدىن يولغا چىققان ماي پاراخوتلىرى جەبىلتارىق بوغۇزى ئارقىلىق غەربىي ياۋروپا ۋە ئامېرىكىغا بارىدۇ، بۇ يەر تەرەققىي تاپقان دۆلەتلەرنىڭ دېڭىز ئۈستى ئېنىرگىيىسىنىڭ جان تومۇرى.

 ئىككىنچى دۇنيا ئۇرۇشى ئاخىرلاشقاندىن كېيىن، ئەنگلىيە زاۋاللىققا يۈز تۇتتى، بولۇپمۇ دۇنيا مىقياسىدا مۇستەملىكىچىلىككە قارشى ھەرىكەتنىڭ بىر كۆتۈرۈلۈپ، ئىسپانىيە يەنە مۇشۇ پۇرسەتتىن پايدىلىنىپ جەبىلتارىقنى قايتۇرۇۋېلىشنى ئۈمىد قىلدى.  ئەنگلىيە روشەنكى خالىمايدۇ، 1969-يىلى گىبرالتار يەرلىك پارلامېنتى ماقۇللىغان ئاپتونومىيە ئاساسىي قانۇنى جەبىلتارىق ئەنگىلىيىنىڭ بىر قىسمى، دەپ جاكارلىدى.  بۈگۈنگە قەدەر ئىسپانىيە بىلەن ئەنگلىيە جەبىلتارىق تەۋەلىك مەسىلىسى ئۈستىدە ئىزچىل تالاش-تارتىش قىلىپ كېلىۋاتىدۇ.  ئېلان چەكسىڭز تالاش-تارتىش بولمايدۇ