༄༅། །ཞོལ་རྡོ་རིང་གི་ངོས་གསུམ་དུ་བཀོད་པའི་ཡི་གེ་སྔ་ཕྱིའི་གོ་རིམ།

ནང་དོན་གནད་བསྡུས། ཞོལ་རྡོ་རིང་གི་ངོས་གསུམ་དུ་བརྐོས་ཡོད་པའི་ཡི་གེ་རྣམས་དཔེ་ཆར་འགོད་སྐབས། སྔ་ཕྱིའི་གོ་རིམ་སྒྲིག་སྟངས་ཐད་ད་ལྟའི་བར་གཅིག་ཏུ་མ་ངེས་པར་རྣམ་པ་ཐ་དད་པ་གསུམ་ཙམ་ཡོད་ལ། རྡོ་རིང་གི་ངོས་སོ་སོར་གསལ་བའི་ཡི་གེ་རྣམས་ཀྱང་། དུས་ནམ་ལ་དགོས་པ་གང་གི་ཕྱིར་བརྩམས་ཚུལ་ཐད་ལྟ་བ་མི་གཅིག་པ་སྣ་ཚོགས་མཆིས། གནད་དེ་དག་དང་འབྲེལ་བའི་སྐོར་ཕལ་ཆེ་བས་བརྗོད་བྱ་གཞན་གྱི་སྐབས་སུ་ཟུར་ནས་འཕྲོས་ཏེ་སྤྲོས་ཡོད་པ་ཙམ་ལས། ཆེད་དུ་ཞིབ་མོ་རྣམ་འཐག་བྱས་པའི་དཔྱད་འབྲས་ཤིག་མཐོང་དཀོན། ཡང་ལ་ལ་ཞིག་གིས་རང་གི་ལྟ་བ་ཐད་ཀར་བརྗོད་ཡོད་ཀྱང་། སྒྲུབ་བྱེད་ཀྱི་ལུང་ཁུངས་གསལ་པོར་བསྟན་མེད། དེས་ན། འདིར་ད་སྔར་རང་གི་མཐོང་ཆོས་སུ་གྱུར་པའི་འབྲེལ་ཡོད་དཔྱད་འབྲས་རྣམས་ལ་ཕྱོགས་སྡོམ་དང་དབྱེ་ཞིབ་བྱས་ཐོག །དཔྱད་ཡིག་གསབ་སྣོན་བགྱིས་ཏེ་གོང་གི་གནད་དོན་དེ་དག་ལ་བསྐྱར་ཞིབ་དང་མཐའ་དཔྱོད་བྱས་ཡོད།

གནད་ཚིག ཞོལ་རྡོ་རིང་ཕྱི་མ། ཡི་གེ་སྔ་ཕྱིའི་གོ་རིམ། བཀའ་གཙིགས་ཡི་གེ །སྟག་སྒྲ་ཀླུ་ཁོང་།

ཀུན་གྱིས་ཤེས་གསལ་ལྟར། ཞོལ་རྡོ་རིང་ཕྱི་མ་ནི་བཙན་པོ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་གྱི་སྐབས་སུ། བློན་ཆེན་པོ་སྟག་སྒྲ་ཀླུ་ཁོང[1]གི་བྱས་པ་གཟེངས་སུ་བསྟོད་ཕྱིར། བཙན་པོ་གཞུང་གིས་གཙིགས་གནང་བའི་ཡི་གེ་རྡོ་རིང་ལ་བྲིས་པ་ཞིག་ཡིན་གཤིས། རྡོ་རིང་དེ་ཡང་དུས་རབས་བརྒྱད་པའི་དཀྱིལ་སྨད་ཙམ་ལ་བཞེངས་ཡོད་པ་སུས་ཀྱང་བསྙོན་དུ་མེད། ལྷག་པར་དུ། ད་སྔར་བོད་ཀྱི་རྡོ་རིང་ཡི་གེའི་ཁྲོད་བཞེངས་པའི་དུས་ཚོད་ཀྱང་སྔ་ཤོས་སུ་གྱུར་ཡོད་པས། ཕྱིས་ཀྱི་རྡོ་རིང་རྣམས་ཀྱི་མིག་ལྟོས་སུ་གྱུར་ཏེ་ཤུགས་རྐྱེན་གང་འཚམ་ཐེབས་ཡོད་པ་རྗེས་སུ་དཔག་ནུས།

ད་སྔའི་ཞིབ་འཇུག་གི་དཔྱད་འབྲས་ཁག་ལ་གཞིགས་ན། ཞོལ་རྡོ་རིང་སྔ་ཕྱིར་ཐེངས་གསུམ་ཙམ[2]ལ་གནས་སྤོ་བྱས་འདུག་སྟེ། ཐོག་མར་ལྷ་ས་གྲོང་ཁྱེར་ཚལ་གུང་ཐང་གི་ཕྱོགས་སུ་ཡོད་པའི་གྲོང་ཚོ་སྲིའམ་ཀྲི[3]ཞེས་པ་དེར་ཡོད་པ་ལ། དུས་རབས་བཅུ་བདུན་པའི་སྨད་ཙམ་ལ་སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོའི་གཙོ་སྐྱོང་འོག་ཏུ། ཀྲི་ནས་ལྷ་སར་གདན་དྲངས་ཏེ། ཕོ་བྲང་པོ་ཏ་ལའི་མདུན་དུ་བཙུགས་ཤིང་།[4]སྤྱི་ལོ1980[5]ལོར་ཕོ་བྲང་གི་ཐང་ཆེན་འཛུགས་སྐྲུན་བྱེད་སྐབས་སླར་ཡང་ཕོ་བྲང་གི་སྒོ་མདུན་ནས་ལྷོ་ཤར་གྱི་ཕྱོགས་སུ་རྨིད70ཙམ་བསྣུར་ཡོད།[6]དེས་ན། རྡོ་རིང་ཐོག་མར་འཛུགས་སྐབས་ཤར་ལྷོ་ནུབ་བྱང་གི་ཕྱོགས་སོ་སོ་གང་ལ་ཇི་ལྟར་གཏད་ཡོད་མེད་ནི། དཔྱད་དཀའ་བའི་གནད་ཡིན་ཡང་། བལྟོས་བཅས་ཀྱིས་ཐོག་མར་ཁ་བྱང་ལ་གཏད་མྱོང་བའི་ངོས་དེར། ཉི་འོད་ཀྱི་འཚེ་བ་ཆུང་བས། ཅུང་ཟད་སྲ་ཞིང་བརྟན་ངེས་པ་དངོས་བཅར་གྱིས་དཔྱད་ན་རྟོགས་སླའོ་སྙམ། རྡོ་རིང་ཡི་གེ་དེ་ལ་ད་སྔ་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་མཁན་མང་དུ་བྱུང་འདུག་ཀྱང་།[7]ཕལ་ཆེ་བས་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དོན་གནད་དམ། ཕྲད་དང་དག་ཆའི་གནད་ལ་འགྲུས་ཡོད་པ་ཙམ་ལས། ངོས་སོ་སོར་འཁོད་པའི་ཡི་གེའི་ལོ་ཚིགས་དང་། ཁྱད་པར་དུ་སྔ་ཕྱིའི་གོ་རིམ་སྒྲིག་སྟངས་ཐད་དོགས་སློང་དང་དཔྱད་བརྗོད་བྱེད་མཁན་ཤིན་ཏུ་དཀོན། རྒྱུ་མཚན་དེའི་ཕྱིར། བོད་ཀྱི་རྡོ་རིང་དང་འབྲེལ་བའི་ཡིག་ཆ་རྣམས་སུ། ཞོལ་རྡོ་རིང་གི་ཡི་གེ་སྔ་ཕྱིའི་གོ་རིམ་སྒྲིག་སྟངས་ལ། མི་མཐུན་པའི་ཁྱད་པར་རྣམ་པ་ཆེ་བ་གསུམ་ཙམ་མཆིས་འདུག་ལ། རྡོ་རིང་གི་ངོས་སོ་སོར་གསལ་བའི་ཡི་གེ་རྣམས་ཀྱང་། དུས་ནམ་ལ་དགོས་པ་གང་གི་ཕྱིར་བརྩམས་ཚུལ་ཐད་ལྟ་བ་མི་གཅིག་པ་སྣ་ཚོགས་མཆིས། གནད་དེ་དག་དང་འབྲེལ་བའི་སྐོར་ཕལ་ཆེ་བས་བརྗོད་བྱ་གཞན་གྱི་སྐབས་སུ་འཕྲོས་བརྗོད་བྱས་ཡོད་པ་ཙམ་ལས། ཆེད་དུ་ཞིབ་མོ་རྣམ་འཐག་བྱས་པ་དཀོན། ཡང་ལ་ལ་ཞིག་གིས་རང་གི་ལྟ་བ་ཐད་ཀར་བརྗོད་ཡོད་ཀྱང་། སྒྲུབ་བྱེད་ཀྱི་ལུང་ཁུངས་གསལ་པོར་བསྟན་མེད། དེ་བས་གཞན་དུ། རྡོ་རིང་དེ་ཉིད་དུས་ནམ་ཞིག་ལ་དགོས་པ་གང་གི་ཆེད་དུ་བཞེངས་པའི་སྐོར་ལ། དཔྱད་ཡིག་ངན་ངོན་ཙམ་ལ་བརྟེན་ཏེ་རང་ལུགས་བཞག་ཡོད་པས། ད་ཆ་ཕྱི་ནང་གཉིས་སུ་ཡོད་པའི་འབྲེལ་ཡོད་དཔྱད་འབྲས་རྣམས་ཕྱོགས་བསྡོམས་བྱས་ཐོག །དཔྱད་ཡིག་གསབ་སྣོན་བགྱིས་ཏེ་གོང་གི་གནད་དོན་དེ་དག་ལ་བསྐྱར་ཞིབ་བྱ་རྒྱུའི་དུས་སྨིན་འདུག་སྙམ།

ད་སྔར་མཐོང་དུ་ཡོད་པའི་ཞོལ་རྡོ་རིང་གི་ཡི་གེ་ནི། ཕལ་ཆེར་རྡོ་རིང་གནས་སྤོར་ཐེངས་གསུམ་བྱས་པའི་མཐའ་མ་གཞིར་བྱས་པ་ཞིག་རེད་འདུག་ལ། བར་མ་དང་མཐའ་མ་གཉིས་ཀྱི་ཁ་གཏད་ཕྱོགས་ལ་ཧ་ལམ་འགྱུར་བ་བྱུང་མི་འདུག[8]དེས་ན། རྡོ་རིང་གི་ནུབ་ངོས་སུ་ཡི་གེ་མེད་ཅིང་། བྱང་ཤར་ལྷོ་གསུམ་གྱི་ཡི་གེ་སྔ་ཕྱིའི་གོ་རིམ་སྒྲིག་སྟངས་ཐད་མཁས་པ་སོ་སོའི་བཞེད་པ་མི་མཚུངས། དེ་ལ་རི་ཆའ་སན[9](H.E.Richardson，1905–2001)གྱིས་ཁོང་གི་བརྩམས་ཆོས«བོད་ཀྱི་གནའ་བོའི་རྡོ་རིང་ཡི་གེ་ཕྱོགས་བསྒྲིགས»ཞེས་པར། ཐོག་མར་ཤར་ངོས་ཀྱི་ཡི་གེ་བཀོད་ཡོད་པ་དང་། དེའི་རྗེས་སུ་ལྷོ་ངོས་དང་། དེ་ནས་བྱང་ངོས་བཀོད་ཡོད།[10]རི་ཆའ་སན་ལགས་དང་གོ་རིམ་སྟར་སྟངས་གཅིག་མཚུངས་སུ་བཀོད་ཡོད་པའི་མཁས་པ་ནི། ལིས་ཧྥང་ཀྭས་སོགས(李方桂Fang－Kuei Li，1902–1987)རེད།[11]ཕྱོགས་ཡོངས་ནས་གཞིགས་ན། གོང་གི་གོ་རིམ་སྒྲིག་སྟངས་དེ་ནི། ཕྱི་རྒྱལ་གྱི་བོད་རིག་པ་སྨྲ་བ་རྣམས་ཐུན་མོང་དུ་སྤྱོད་པའི་རྣམ་སྲོལ་ཞིག་ཡིན་པར་སྣང་།[12]བོད་མིང་བསོད་ནམས་སྐྱིད་དང་དབང་རྒྱལ་གྱིས་རྩོམ་སྒྲིག་བྱས་པའི་དཔེ་ཆར། ཐོག་མར་བྱང་ངོས་དང་། དེའི་རྗེས་ཤར་ངོས་དང་། མཐར་ལྷོ་ངོས་ཀྱི་ཡི་གེ་བཀོད་འདུག །[13]གོ་རིམ་སྟར་སྟངས་དེ་དང་མཚུངས་པར་འདོད་མཁན་གྱི་མཁས་པ་ནི། གཉའ་གོང་དཀོན་མཆོག་ཚེ་བརྟན[14]དང་། ཆབ་འགག་རྟ་མགྲིན་ལགས་རྣམ་གཉིས་རེད།[15]པ་ཚབ་པ་སངས་དབང་འདུས་ལགས་ཀྱིས་རྡོ་རིང་ཡི་གེ་སྔ་ཕྱིའི་གོ་རིམ་ལ། ཐོག་མར་བྱང་ངོས་དང་། དེ་རྗེས་ལྷོ་ངོས་དང་། མཐར་ཤར་ངོས་ཀྱི་ཡི་གེ་བཀོད་འདུག །[16]ཁང་དཀར་ཚུལ་ཁྲིམས་སྐལ་བཟང་ལགས་ཀྱིས་པ་ཚབ་པ་སངས་དབང་འདུས་དང་མཐུན་པར་བཤད་རྒྱུའི་ཞལ་བཞེས་གནང་འདུག་པར་མ་ཟད། གཞུང་དངོས་ལའང་ཕྱོགས་མཚུངས་སུ་བཀོད་འདུག །[17]པུ་རན་ཏིན་དྷོ་ཙན(Brandon Dotson)ལགས་ཀྱིས་ངོས་གསུམ་གྱི་ཡི་གེའི་བྲིས་གཟུགས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་ལ་བརྟགས་ཏེ། ཐོག་མར་ལྷོ་བྱང་གཉིས་དང་། ཕྱིས་སུ་ཤར་ངོས་ཡིན་པ་ར་སྤྲད་ཡོད།[18]བསོད་ནམས་དབང་ལྡན་དང་བན་ཤུལ་དཔལ་མཁར་རྒྱལ་གཉིས་ཀྱི་དཔྱད་རྩོམ་དུ། རྡོ་རིང་གི་ཡི་གེ་ཆ་ཚང་མ་དྲངས་ཀྱང་། སྔ་ཕྱིའི་གོ་རིམ་ལ། ཐོག་མར་ཤར་ངོས་དང་། དེ་ནས་བྱང་ངོས། མཐར་ལྷོ་ངོས་ཡིན་ཚུལ་བརྗོད་འདུག །[19]གོང་གསལ་མཁས་དབང་རྣམས་ཀྱི་བཞེད་པ་མཐུན་ཕྱོགས་དང་མི་མཐུན་ཕྱོགས་གཤམ་གྱི་རེའུ་མིག་ལ་གཟིགས་ན་གསལ་པོར་རྟོགས་ཐུབ།

ཞོལ་རྡོ་རིང་གི་ངོས་གསུམ་དུ་བརྐོས་ཡོད་པའི་ཡི་གེའི་སྔ་ཕྱིའི་གོ་རིམ་ལ། ཐོག་མར་དོགས་སློང་བྱེད་མཁན་ནི་རི་ཆའ་སན་ཡིན་ཏེ། ཁོང་གིས་ཚོད་དཔག་བྱས་པ་ལྟར་ན། རྡོ་རིང་ཡི་གེ་རང་ངོས་ཀྱིས་ཕྱོགས་སོ་སོར་ནམ་བརྐོས་ཀྱི་དུས་ཚོད་རྟོགས་ཐུབ་པར་བཤད་དེ། ལྷོ་ངོས་སུ་སྤྱི་ལོ755ལོ་དང763ལོའི་ལོ་རྒྱུས་དོན་རྐྱེན་བཀོད་འབྲི་བྱས་ཡོད་པ་དང་། སྤྱི་ལོ783ལོའི་རྗེས་ལ་སྟག་སྒྲ་ཀླུ་ཁོང་ལ་ནང་བློན་ཆེན་པོའི་གོ་ས་ཐོབ་པར་བཤད་པས།[20]རྡོ་རིང་ལྷོ་ངོས་ཀྱི་ཡི་གེ་ནི། སྤྱི་ལོ763ལོའམ་ཡང་ན་དེའི་རྗེས་སུ་བརྐོས་པ་དང་། ཤར་ངོས་ཀྱི་ཡི་གེ་ནི་སྤྱི་ལོ783ལོའམ་དེའི་རྗེས་སུ་བརྐོས་པ་ཡིན་ཚུལ་ཤུགས་སུ་རྟོགས་ཐུབ། འོན་ཀྱང་། ཧ་ཟོ་དྷི་ལྟར་ན། སྤྱི་ལོ782ལོའི་ཡས་མས་ལ། སྟག་སྒྲ་ཀླུ་ཁོང་ལ་བློན་ཆེན་པོའི་གོ་ས་བསྩལ་ཚུལ་བྲིས་མེད་པས། རྡོ་རིང་གི་ལོ་ཚིགས་ནི་སྤྱི་ལོ763ལོའི་རྗེས་ཀྱི་དུས་ཡུན་ཐུང་ངུ་ཞིག་ལ་བཞག་ཆོག་ཅེས་བཤད་ཡོད་ལ། ཁོང་ལྟར་ན། སྤྱི་ལོ783ལོ་ནི། སྟག་སྒྲ་ཀླུ་ཁོང་གི་འདས་ལོ་ཡིན་པར་འདོད།[21]དོན་ལ། སྤྱི་ལོ782ལོ་དང་། ཡང་ན་སྤྱི་ལོ783ལོར་བློན་ཆེན་པོ་སྟག་སྒྲ་ཀླུ་ཁོང་ནང་བློན་ཆེན་པོར་བསྐོས་དང་མ་བསྐོས་གཞི་རྩ་རྒྱའི་ཡིག་ཚངས་ལ་བལྟོས་ཏེ་བཤད་པ་ཡིན་ཏེ། ཇི་སྐད་དུ། “སྤྱི་ལོ་༧༨༣བོད་ཆུ་མོ་ཕག་ལོ། ཐང་ཅན་ཀྲུང(建中)ཁྲི་ལོ་བཞི་པ། ལོ་འདིའི་ཡས་མས་ལ་བཙན་པོ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བརྩན་གྱིས་ཞང་སྣ་ནམ་རྒྱལ་མཚན་ལྷ་སྣང་བློན་ཆེར་བསྐོ་གཞག་མཛད།”[22]ཅེས་ཞང་སྣ་ནམ་རྒྱལ་མཚན་ལྷ་སྣང་བློན་ཆེན་པོར་བསྐོས་པས། ཧ་ཟོ་དྷིས་ལོ་དེར་སྟག་སྒྲ་ཀླུ་ཁོང་དགུང་དུ་གཤེགས་པར་ཚོད་དཔག་བྱས་ཡོད།

ལིས་ཧྥང་ཀྭས་སོགས་ཀྱིས་རྡོ་རིང་ལྷོ་ངོས་ནི། སྤྱི་ལོ763ལོར་བོད་ཀྱིས་ཐང་གི་རྒྱལ་ས་བླངས་པའི་སྐོར་བཀོད་ཡོད་པས། ཡོངས་གྲགས་ལྟར་ན། ཞོལ་རྡོ་རིང་ནི་དུས་སྐབས་དེའམ་དེའི་རྗེས་ཙམ་ལ་བཞེངས་པར་འདོད་ཡོད་ལ།[23]ལྟ་ཚུལ་དེ་ལ་ཕལ་ཆེ་བར་འཐད་པར་སྣང་།[24]བོད་མིང་བསོད་ནམས་སྐྱིད་དང་དབང་རྒྱལ་གཉིས་ཀྱིས་སྤྱི་ལོ764ལོར་བརྐོས་པར་འདོད་ཡོད། དེ་ལྟར་ནའང་། མཁས་པ་ཕྱི་མ་རྣམས་ཀྱིས་རྡོ་རིང་གི་ངོས་སོ་སོར་བཀོད་ཡོད་པའི་ཡི་གེ་སྔ་ཕྱིའི་གོ་རིམ་ལ་དོགས་སློང་ཕལ་ཆེར་བྱས་མེད། ཧ་ཟོ་དྷི་ཡིས་ཁོང་གི་དཔྱད་རྩོམ་དུ། སྤྱི་ལོ2009ལོར་རྡོ་རིང་ངོས་ཀྱི་ཡི་གེ་ཚང་མ་དུས་གཅིག་ཏུ་བརྐོས་མིན་ལ་དོགས་སློང་བྱས་ཡོད་པར་བཤད་ཀྱང་། རྡོ་རིང་གི་ལོ་ཚིགས་ནི་གོང་དུ་སོང་བ་ལྟར། སྤྱི་ལོ763ལོའི་རྗེས་ཀྱི་དུས་ཡུན་ཐུང་ངུ་ཞིག་ལ་བཞག་ཆོག་པར་བཤད། གཞན་ཡང་“རྡོ་རིང་བསླངས་པའི་དུས་ཚོད་ནི་ཡི་གེ་བརྐོས་པ་ལས་ཀྱང་སྔ་སྲིད་ན། ཀྲིའི་རྡོ་རིང་ཡང་ཐོག་མ་ཀྲི་ས་ཆའི་འདུན་མ་འཛོམས་ས་ཞིག་ན་གནས་པ་ལས། ངན་ལམ་སྟག་སྒྲ་ཀླུ་གོང་གྲོངས་པ་དང་བང་སོ་ཡོད་སའི་ངོས་དེར་སྤོས་པ་ཞིག་ཡིན་མིན་ལ་མུ་མཐུད་ནས་བསམ་གཞིག་གཏོང་དགོས་”[25]པའི་དོགས་སློང་བྱས་ཡོད།

པུ་རན་ཏིན་དྷོ་ཙན(Brandon Dotson)ལགས་ཀྱིས། རྡོ་རིང་གི་ངོས་སོ་སོར་གསལ་བའི་ཡི་གེ་རྣམས་ལས། གི་གུ་ཕྱིར་ལོག་དང་། མཐའ་རྟེན་འ་ཡིག །འབྲེལ་སྒྲ་སྦྱོར་ཚུལ། རང་སྡེའི་ཡི་གེ་ཕན་ཚུན་བརྗེས་ཚུལ་སོགས་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱས་ཏེ། རྡོ་རིང་ལྷོ་བྱང་གཉིས་ནི། སྤྱི་ལོ763ལོའི་ཡས་མས་ཙམ་ལ་བརྐོས་པ་དང་། རྡོ་རིང་ཤར་ངོས་ཀྱི་ཡི་གེ་ནི། སྤྱི་ལོ784ལོ་ཙམ་ལ་སྟག་སྒྲ་ཀླུ་ཁོང་སྐུ་གཤེགས་རྗེས་རྗེས་དྲན་གྱི་ཚུལ་དུ་བརྐོས་པ་ཡིན་པའི་ལྟ་བ་བསྟན་འདུག །[26]ལྟ་བ་དེས་ནི། ཟུར་མི་འདྲ་བའི་སྒོ་ནས་ཡི་གེ་སྔ་ཕྱིར་རྟོག་དཔྱོད་བྱ་བར་བློ་སྐྱེད་ཆེན་པོ་སྟེར་ཐུབ། པ་ཚབ་པ་སངས་དབང་འདུས་ལགས་ཀྱིས་རྡོ་རིང་དེ་ཉིད་བཙན་པོ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་གྱིས་རྒྱལ་སྲིད་བཞེས་པའི་རིང་གི་ཆུ་མོ་ཡོས་ཏེ། སྤྱི་ལོ763ལོའི་རྗེས་ཙམ་ཞིག་ལ་རྡོ་ལ་བརྐོས་པར་བཤད་ཀྱང་། རྡོ་རིང་ལྷོ་ངོས་ཀྱི་ཡི་གེའི་མཆན་འགྲེལ་ཨང20པར། “ནང་བློན་བཀའ་ལ་གཏོགས་པར་བཅུག་ཅེས་པའི་དོན་གྱིས་རྡོ་རིང་གི་ཡི་གེ་འདི་རྐོ་སྐབས་ངན་ལམ་སྟག་སྒྲ་ཀླུ་ཁོང་ནི་ནང་བློན་ཙམ་ཡིན། ཕྱིས་སུ་བློན་ཆེའི་གོ་མིང་བཟུང་། དུས་ནི་བསམ་ཡས་བཞེངས་པའི་ལོ་སྟེ༧༩༩(779)[27]ལོའི་རྗེས་ཙམ་ནས༧༨༤ལོ་བར་ལ་ཡིན་དགོས།”[28]ཞེས་གསུངས་པས། ཡང་སྙིང་དུས་ནམ་ཞིག་ལ་བཞེངས་ཚུལ་མཐའ་དཔྱོད་བྱས་མེད།

བསོད་ནམས་དབང་ལྡན་སོགས་ཀྱིས། ཞོལ་རྡོ་རིང་གི་ངོས་གསུམ་དུ་ཡོད་པའི་ཡི་གེ་རྣམས་ཀྱང་སྔ་ཕྱི་མི་གཅིག་པའི་བཀའ་གཙིགས་ཀྱི་ཡི་གེ་གསུམ་ཡིན་པར་འདོད་ལ། ཐོག་མའི་འཆར་གཞི་ལྟར་ན། དེ་དག་རྣམས་ཀྱང་རྡོ་རིང་མི་འདྲ་བ་གསུམ་ལ་བརྐོ་རྒྱུ་ཡིན་ཏེ། དེ་ཡང་ཤར་ངོས་སུ་བརྐོས་ཡོད་པའི་ཡི་གེ་དེ་ནི། སྟག་སྒྲ་ཀླུ་ཁོང་གིས་འབལ་ལང་གཉིས་ཚར་བཅད་པའི་གཟིགས་བཟོས་སུ། མ་གཞིར་བྱས་ན་ཞོལ་རྡོ་རིང་ནང་མའི་ངོས་སུ་བརྐོ་རྒྱུ་ཡིན་ཀྱང་། སྐབས་དེར་འབལ་ལང་ཕྱོགས་གཏོགས་ཀྱི་བློན་པོ་ཆེ་ཕྲའི་འགོག་རྐྱེན་ལ་བརྟེན་ཏེ་རེ་ཞིག་བརྐོ་མ་ཐུབ་ལ། ཕྱིས་བློན་སྟག་སྒྲ་ཀླུ་ཁོང་ཡང་ནང་འགལ་སྣ་ཚོགས་ཀྱིས་འཕན་པོར་སྤྱུགས་པར་བཤད། རྡོ་རིང་བྱང་ངོས་ཀྱི་ཡི་གེ་དེ་ནི། སྟག་སྒྲ་ཀླུ་ཁོང་དཀར་འདོན་བྱུང་རྗེས་བཙན་པོས་བཀའ་གཙིགས་གནང་སྟེ། སླར་ཡང་ཀྲིའི་ཕུ་རུ་ཡོད་པའི་རྡོ་རིང་གཤོག་པ་ཅན་ཞེས་བྱ་བ་དེར་བརྐོ་རྒྱུ་ཡིན་མོད། དེ་ཡང་སྐབས་ཐོག་དེར་འགོད་མ་ཐུབ་པར་ལུས་སྐད། རྡོ་རིང་ལྷོ་ངོས་ཀྱི་ཡི་གེ་ནི། བཀའ་གཙིགས་ཀྱི་ཡི་གེ་གསུམ་པ་སྟེ། སྟག་སྒྲ་ཀླུ་ཁོང་གིས་རྒྱའི་ཕོ་བྲང་ཀེང་ཤིར་སོགས་ལ་དམག་དྲངས་ནས་སྲིད་དོན་མཛད་པའི་གཟིགས་བཟོས་ཀྱི་དོད་དུ་རྡོ་ལ་བརྐོས་པ་ཞིག་ཡིན་ལ། དེ་ནི་ད་གཟོད་ཞོལ་རྡོ་རིང་ཕྱི་མའི་ཡི་གེ་གཅིག་པུ་ཡིན་འོས་ཀྱང་། བཀའ་གཙིགས་དང་པོ་དང་གཉིས་པ་གཉིས་དུས་ཐོག་ཏུ་བརྐོ་མ་ཐུབ་གཤིས། སླད་ནས་དཀྱུས་གཅིག་ཏུ་ཞོལ་རྡོ་རིང་ཕྱི་མ་ལ་བརྐོས་པར་འདོད་ཡོད།[29]འོན་ཀྱང་། ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ཡིག་ཚངས་སྔ་ཕྱིར་གཞིགས་ན། བཀའ་གཙིགས་ཡི་གེའི་རིམ་པ་དབྱེ་ཚུལ་གྱི་ལྟ་བ་དེར་འཐད་མི་ནུས་པ་གཤམ་ནས་འབྱུང་།

གོང་གི་ལྟ་ཚུལ་རྣམས་ཕྱོགས་བསྡོམས་བྱས་ན། རི་ཆའ་སན་གྱིས་ཐོག་མར་ལྷོ་ངོས་ཀྱི་ཡི་གེ་དང་། མཇུག་ཏུ་ཤར་ངོས་ཀྱི་ཡི་གེ་བརྐོས་པར་བཤད་ཀྱང་བྱང་ངོས་ཀྱི་སྐོར་ཆམས་ཀྱིས་བཞག་འདུག །པུ་རན་ཏིན་དྷོ་ཙན་གྱིས་ཐོག་མར་ལྷོ་བྱང་གཉིས་དང་། རྗེས་སུ་ཤར་ཡིན་ཚུལ་བཤད་ཀྱང་། ལྷོ་བྱང་གཉིས་ཀྱི་སྔ་ཕྱི་བཤད་མེད། བསོད་ནམས་དབང་ལྡན་སོགས་ཀྱིས་ཐོག་མར་ཤར་དང་། བར་དུ་ལྷོ། མཐའ་མར་བྱང་ཡིན་ཚུལ་བཤད་ཡོད། གཞན་མ་རྣམས་ཀྱིས་ངོས་གསུམ་དུ་གསལ་བའི་ཡི་གེ་ཐམས་ཅད་དུས་གཅིག་ལ་བརྐོས་ཚུལ་ཙམ་ལས་སྔ་ཕྱིའི་གོ་རིམ་སོགས་ལ་ཕལ་ཆེར་དོགས་སློང་བྱས་མེད།

ཞོལ་རྡོ་རིང་གི་ངོས་གསུམ་དུ་བརྐོས་ཡོད་པའི་ཡི་གེ་རྣམས་ཀྱི་བརྗོད་གཞི་ཐ་དད་དུ་སོང་བས། པུ་རན་ཏིན་དྷོ་ཙན་དང་། བསོད་ནམས་དབང་ལྡན་དང་བན་ཤུལ་དཔལ་མཁར་རྒྱལ་སོགས་ཀྱིས་བཏོན་པའི་ལྟ་བ་ལྟར། དེ་ནི་ཡུལ་དུས་ཐ་དད་དུ་གནང་བའི་བཀའ་གཙིགས་ཀྱི་ཡི་གེ་མི་འདྲ་བ་གཉིས་སམ་གསུམ་ཡིན་ཚུལ་ལ་བསམ་རྒྱུ་ཆེན་པོ་ཡོད། རྡོ་རིང་རང་གི་བརྗོད་གཞིར་གཞིགས་ན།(1)བྱང་ངོས་ཀྱི་ཡི་གེ་ནི། བློན་སྟག་སྒྲ་ཀླུ་ཁོང་གི་བུ་ཚ་རྒྱུད་འཕེལ་རྣམས་དང་། ཁྱད་པར་དུ་སྟག་སྒྲ་ཀླུ་ཁོང་གི་ཕ་ཟླ་གོང་གི་བུ་ཚ་རྒྱུད་འཕེལ་ཏེ། ཡབ་གཞིས་ཕྱོགས་གཏོགས་ཀྱི་བུ་རབས་ཚ་རྒྱུད་རྣམས་ལ་དངུལ་གྱི་ཡི་གེ་ཆེན་པོ་དང་། དམག་སུམ་བརྒྱ། སྐུ་སྲུང་འཕན་ཡུལ་གྱི་སྟོང་དཔོན་སོགས་བསྩལ་པའི་སྐོར་ཡིན་པས། དེ་ནི་ཟླ་གོང་གི་བུ་ཚ་རྒྱུད་འཕེལ་རྣམས་ལ་སྤྲད་པ་ཡིན་གྱི། སྟག་སྒྲ་ཀླུ་ཁོང་རང་ལ་སྤྲད་པ་ཞིག་མ་ཡིན་ནོ། །(2)རྡོ་རིང་ལྷོ་ངོས་ཀྱི་ཡི་གེ་ནི། ངན་ལམ་སྟག་སྒྲ་ཀླུ་ཁོང་གིས་འབལ་ལང་གཉིས་ཚར་བཅད་པས། བཙན་པོས་སྟག་སྒྲ་ཀླུ་ཁོང་ནང་བློན་བཀའ་ལ་གཏོགས་པར་བཅུག་པ་དང་། རྒྱའི་སྲིད་ཀྱི་ཉམ་དྲོད་རྟོགས་པས། རྒྱ་ལ་དམག་འདྲེན་པའི་དམག་དཔོན་དུ་བཀའ་བསྩལ་ཅིང་རྒྱ་ལ་དམག་དྲངས་པའི་སྐོར་བཀོད་ཡོད།(3)རྡོ་རིང་ཤར་ངོས་ཀྱི་ཡི་གེ་ནི། བློན་སྟག་སྒྲ་ཀླུ་ཁོང་ནང་བློན་ཆེན་པོ་དང་ཡོ་གལ་འཆོས་པ་ཆེན་པོར་བཀའ་བསྩལ་པའི་སྐོར་བཀོད་ཡོད།

དེས་ན། རྡོ་རིང་ལྷོ་བྱང་གཉིས་ཀྱི་སྔ་ཕྱི་དཔྱད་དཀའ་ཡང་། ལྷོ་ངོས་དང་ཤར་ངོས་གཉིས་ཀྱི་སྔ་ཕྱིའི་མཚམས་དབྱེ་རྒྱུ་ཤིན་ཏུ་སླ་སྟེ། ལྷོ་ངོས་སུ་བློན་སྟག་སྒྲ་ཀླུ་ཁོང་གི་ཐབས་ལ་ནང་བློན་བཀའ་ལ་གཏོགས་པ་ཙམ་དང་། ཤར་ཐབས་ལ་ནང་བློན་བཀའ་ལ་གཏོགས་པ་ཙམ་དང་། ཤར་པོ་བསྩལ་པས། ཐོག་མར་ལྷོ་དང་ཕྱིས་ནས་ཤར་གྱི་བཀའ་གཙིགས་བསྩལ་བ་རྟོགས་སླ། ཡང«ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན»དུ་བཤད་པའི་ཡིག་ཚངས་ཀྱི་གོ་ཐོབ་དང་བསྡུར་ཏེ་དཔྱད་ན། དངུལ་གྱི་ཡི་གེ་ཆེན་པོ་སྟོད་སྨད་ཀྱི་དབང་བློན་ལ་དབང་ཡང་། ནང་བློན་ཆེན་པོར་གཡུ་ཡིག་ཆུང་ངུ་དང་། ཡོ་གལ་འཆོས་པ་ཆེན་པོར་གསེར་ཡིག་ཆེན་པོ་དབང་བས།[30]བྱང་ངོས་ཀྱི་དངུལ་གྱི་ཡི་གེ་དེ་ནི། ཟླ་གོང་གི་བུ་ཚ་རྒྱུད་འཕེལ་ལ་སྤྲད་པ་གོང་དུ་བཤད་པ་ལྟར་ཁྲུན་ཐག་ཆོད་དོ། །

ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ཡིག་ཚངས་ཁུངས་བཙུན་རྣམས་ལ་གཞིགས་ན། སྤྱི་ལོ749ནས754ལོའི་ནང་ཚུད་དུ། ཀླུ་ཁོང་གིས་འབལ་དང་ལང་གློ་བ་རིངས་པའི་ཁུངས་ལུང་རྒྱུ་མཚན་ཤེས་ཏེ། བཙན་པོའི་སྙན་དུ་གསོལ་ལ། འབལ་ལང་གཉིས་ལ་བཀྱོན་ཕབ་ཅིང་ངན་ལམ་ཀླུ་ཁོང་ནང་བློན་བཀའ་ལ་གཏོགས་པར་བཅུག །[31]སྤྱི་ལོ762ལོར། དམག་དཔོན་སྟག་སྒྲ་སོགས་ཀྱིས་ཀེང་ཤིར་དམག་དྲངས་ཏེ་ཀེང་ཤི་ཕབ་པ་གསལ།[32]སྤྱི་ལོ765ལོར། དམག་དཔོན་སྟག་སྒྲ་སོགས་ཀྱིས་སླར་ཡང་རྒྱ་ལ་དམག་དྲངས་ཏེ་གཡུལ་བཀྱེད་པའི་ལོ་རྒྱུས་གསལ།[33]གོང་གསལ་གྱི་ཡིག་ཚངས་རྣམས་སུ། སྟག་སྒྲ་ཀླུ་ཁོང་ནང་བློན་བཀའ་ལ་གཏོགས་པར་བཅུག་པའི་སྐོར་དང་། དམག་དཔོན་དུ་བསྐོས་པའི་སྐོར་ཙམ་ལས། བློན་ཆེན་པོའི་གོ་ས་བཟུང་ཡོད་མེད་བསྟན་མེད། དོན་ལ། བོད་བཙན་པོའི་སྐབས་སུ་བློན་ཆེའི་རབས་ལ་བརྟགས་ན། དུས་སྐབས་སོ་སོར་བློན་ཆེའི་གོ་ས་འཛིན་མཁན་གྱི་གང་ཟག་གཅིག་ལས་དུ་མ་མི་འབྱུང་ཚུལ་ནི། ཏུན་ཧོང་བོད་ཡིག་ཤོག་དྲིལP.T.1287ལས་བློན་ཆེན་རིམ་བྱུང་གི་མཚན་གཞུང་ལ་བལྟས་ན་ཤེས་སླ། དེ་ལས་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་གྱི་སྐབས་སུ་བྱོན་པའི་བློན་ཆེ་སྟག་སྒྲ་ཀླུ་ཁོང་དང་། སྟག་སྒྲ་ཀླུ་ཁོང་གི་སྔ་ཕྱིར་བྱོན་པའི་བློན་ཆེ་ནི། “སྐྱེ་ཟང་ལྡོང་ཚབ་བཀྱོན་ཕབ་ནས། །དབའས་སྣང་བཞེར་ཟླ་བརྩན་གྱིས་བྱསོ། །དེ་འི་འོག་དུ་མགོས་ཁྲི་བཟང་ཡབ་ལག་གྀས་བྱས་སོ། །དེ་འི་འོག་དུ། མཆིམས་ཞང་རྒྱལ་ཟྀགས་ཤུ་ཏེང[34]གྀས་བྱས་སོ། །དེ་ནས་ངན་ལམ་སྟག་སྒྲ་ཀླུ་གོང་གིས་བྱསོ། །དེ་འི་འོག་དུ་སྣ་ནམ་ཞང་རྒྱལ་ཚན་ལྷ་སྣང་གིས་བྱས་སོ། །”[35]ཞེས་འབྱུང་བ་ལྟར། སྟག་སྒྲ་ཀླུ་ཁོང་གི་གོང་ལ་མཆིམས་ཞང་རྒྱལ་ཟིགས་ཤུ་ཐེང་དང་། དེའི་གོང་ལ་མགོས་ཁྲི་བཟང་ཡབ་ལག་དང་། དེའི་གོང་ལ་དབས་སྣང་བཞེར་ཟླ་བརྩན་བཅས་བློན་ཆེ་གསུམ་བརྒྱུད་ཟིན་ལ། སྤྱི་ལོ763ལོར་དབས་སྣང་བཞེར་ཟླ་བརྩན་ལ་ཀེ་ཀེ་རུའི་ཡི་གེ་བསྩལ་ཏེ་བློན་ཆེར་བཅུག[36]པས། ལོ་དེར་སྟག་སྒྲ་ཀླུ་ཁོང་སོགས་བློན་ཆེའི་གོ་ས་གཟུང་རྒྱུར་བར་ཐག་རིང་།

སྤྱི་ལོ762ནས768ལོའི་བར་དུ། མཆིམས་ཞང་རྒྱལ་ཟིགས་ཤུ་ཐེང་གིས་མཐའི་དམག་དཔོན་གྱི་གོ་ས་གཙོ་བོ་བཟུང་ཞིང་། སྤྱི་ལོ768ལོར་ལོ་ན་མཐོ་བའི་རྒྱུ་མཚན་གྱིས་དམག་དཔོན་གྱི་གོ་ས་ལས་བབ་སྟེ། ཚབ་ཏུ་བློན་པོ་བཙན་བ་ཡིས་བྱས་པར་གསལ།[37] ལོ་དེར་བློན་རྒྱལ་ཟིགས་ཤུ་ཐེང་ལའང་ད་དུང་བློན་ཆེའི་གོ་ས་ཐོབ་མེད་ལ། སྟག་སྒྲ་ཀླུ་ཁོང་ཡང་དམག་དཔོན་སྤྱིར་བཏང་བ་ཞིག་ལས། རིམ་པ་མཐོ་ཤོས་མིན་པ་རྗེས་སུ་དཔག་ནུས།

སྤྱི་ལོ778ལོར། དམག་དཔོན་སྟག་སྒྲས་མགོ་དཔོན(虏大酋)བྱས་ཏེ། “རྟ་དམག་བཞི་ཁྲི་དྲངས་ནས་ལིང་ཀྲོའུ་ལ་ཚུར་རྒོལ་དང་། ཧན་དང་། ཡུས་ཧྲི། ཧྲང་ཧྲུའུ་བཅས་ཡུར་བ་གསུམ་བཀག་སྟེ་རྨོ་འདེབས་ལ་གནོད་བསྐྱལ་བར། ཧྲོ་ཧྥང་གི་ཅེ་ཏུའུ་ལིའུ་ཧོའུ་ཡི་གོ་ཐོབ་ཅན་ཁྲང་ཆན་ཀོང་གིས་ཕྱིར་བཟློགས། དེར་མ་ཁྲུང་ཡིང(སྟག་སྒྲ་ཀླུ་ཁོང)གིས་ཡན་ཀྲོའུ་དང་ཆིང་ཀྲོའུ་ལ་གཏོར་བཤིག་བཏང་ནས་ཕྱིར་ལོག །”[38]ཅེས་པ་ལྟར། སྟག་སྒྲ་ཀླུ་ཁོང་སྐབས་དེར་དམག་དཔོན་ཙམ་ལས་བློན་ཆེའི་གོ་ས་ཐོབ་མེད།

སྤྱི་ལོ779ལོར་བསམ་ཡས་གཙུག་ལག་ཁང་ལེགས་པར་བཞེངས་ཏེ[39]རབ་ཏུ་གནས་པར་མཛད་ཅིང་། སངས་རྒྱས་ཀྱི་ཆོས་ནམ་དུ་ཡང་མི་གཏང་མ་ཞིག་པར་བགྱི་ལ། བཙན་པོ་ཡབ་སྲས་དང་རྗེ་བློན་ཀུན་གྱིས་དབུ་སྙུང་དང་བྲོ་བོར་ཏེ་བཀའ་གཙིགས་ཀྱི་ཡི་གེ་འབྲི་སྐབས། ཞང་མཆིམས་རྒྱལ་རྒྱལ་ཟིགས་ཤུ་ཐེང་གིས་བློན་ཆེན་པོའི་གོ་ས་བཟུང་ཡོད་པས།[40]སྟག་སྒྲ་ཀླུ་ཁོང་ད་དུང་ཡང་བློན་ཆེའི་གོ་སར་བསྙེགས་མེད།

སྤྱི་ལོ781གམ782ལོར་ཞང་རྒྱལ་ཟིགས་ཤུ་ཐེང་གི་ཚབ་ཏུ་ཞང་རྒྱལ་མཚན་ལྷ་སྣང་བློན་ཆེར་བསྐོས་པར་གྲགས་པས།[41]བར་དུ་སྟག་སྒྲ་ཀླུ་ཁོང་མ་བརྒྱུད་པར། ཐད་ཀར་ཞང་རྒྱལ་ཚན་ལྷ་སྣང་བློན་ཆེའི་གོ་སར་ཐོད་བརྒལ་བྱུང་བས། ཡང་སྙིང་སྟག་སྒྲ་ཀླུ་ཁོང་གིས་བློན་ཆེའི་གོ་སབཟུང་མྱོང་མིན་ལ་ཐེ་ཚོམ་སྐྱེ་བར་མ་ཟད། རྒྱའི་ཡིག་ཚངས་སུ་བཤད་པའི་སྟག་སྒྲ་ཀླུ་ཁོང(马重英)ཡང་རིམ་གྱིས་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་གར་སྟེགས་ནས་བག་ལ་ཞ་བར་གྱུར་ཏོ། །

ཞོལ་རྡོ་རིང་གི་ངོས་སོ་སོར་གསལ་བའི་ཡི་གེ་སྔ་ཕྱིའི་གོ་རིམ་ལ་ཕྱོགས་ཡོངས་ནས་བསྐྱར་ཞིབ་བྱས་པ་བརྒྱུད། ཐོག་མར་བྱང་ངོས་དང་ལྷོ་ངོས་ཀྱི་ཡི་གེ་མཛད་པ་དང་། མཐར་ཤར་ངོས་ཀྱི་ཡི་གེ་མཛད་པ་རྩ་བའི་ཆ་ནས་ར་འཕྲོད་པ་ཡིན་མོད། ཡི་གེ་མཛད་པའི་དུས་ནི། ཁོ་བོ་ལྟར་ན། ལྷོ་བྱང་གཉིས་ཀྱི་ཡི་གེ་ནི། བློན་སྟག་སྒྲ་ཀླུ་ཁོང་གིས་རྒྱ་ལ་སྔ་ཕྱིར་དམག་ཐེངས་གསུམ་དྲངས་མྱོང་བ་ལས། མཐའ་མ་སྟེ། སྤྱི་ལོ778ཙམ་ལ་དམག་དྲངས་ཏེ་རྒྱལ་ཁ་ཐོབ་རྗེས།ད་གཟོད་སྔར་གྱི་མཛད་རྗེས་ཀྱི་རྨང་གཞིའི་སྟེང་དུ་བཀའ་གཙིགས་ཀྱི་ཡི་གེ་བསྩལ་པ་ཡིན་ངེས་ཏེ། 1.སྤྱི་ལོ763ལོར་བོད་ཀྱི་དམག་སྲིད་གཉིས་ལ་བྱས་རྗེས་ཆེ་བའི་བློན་པོ་རྣམས་ལ་བཙན་པོ་གཞུང་གིས་ཐབས་དང་ཡིག་ཚངས་སྤྲོད་སྐབས། བློན་སྟག་སྒྲ་ཀླུ་ཁོང་གི་མཚན་ཟུར་ཙམ་ཡང་མ་སྤྲ་སྨྲས་པ[42]དང་། 2.སྤྱི་ལོ762/763–768བར་དུ་རྒྱ་ལ་དམག་འདྲེན་མཁན་གྱི་དམག་དཔོན་གཙོ་བོ་རྣམ་པ་གཅིག་ཏུ་ཞང་མཆིམས་རྒྱལ་ཟིགས་ཤུ་ཐེང་ཡིན་པ་ལས། སྟག་སྒྲ་ཀླུ་ཁོང་མ་ཡིན་ཚུལ་རྒྱའི་ཡིག་ཚངས་སུ་གསལ་པོར་བཀོད་ཡོད་པ་མ་ཟད། ཞོལ་རྡོ་རིང་དང་ཏུན་ཧོང་ཤོག་དྲིལ་སོགས་ཀྱིས་ཀྱང་ཤེས་ནུས་པ[43]དང་། 3.ལྷོ་བྱང་གཉིས་སུ་གསལ་བའི་ཡི་གེར་མཐའ་རྟེན་གྱི་ཡི་གེ་འ་ཡིག་དང་། གི་གུ་ཕྱིར་ལོག་ཅན་མང་ཡང་། ཤར་ངོས་ཀྱི་ཡི་གེར་དེའི་ཁྱད་ཆོས་མེད་པས་དུས་ཀྱི་སྔ་ཕྱིའི་དབྱེ་བ་གསལ་ཚུལ་པུ་རན་ཏིན་དྷོ་ཙན(Brandon Dotson)གྱིས་བཤད་ལ། ལྷོ་བྱང་གཉིས་སུ་གསལ་བའི་ཡི་གེའི་ཁྱད་ཆོས་རྣམས་ཀྱང་བསམ་ཡས་གཙུག་ལག་ཁང་གི་རྡོ་རིང་ལ་གསལ་ཞིང་། རྡོ་རིང་དེ་ཉིད་སྤྱི་ལོ779ལོར་བཞེངས་པ་ཡིན་པས། ཡི་གེ་རང་ངོས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་ཙམ་དུ་མ་ཟད། བཀའ་གཙིགས་མཛད་པའི་ལོ་ཚིགས་ཀྱང་རྩ་བའི་ཆ་ནས་མཐུན་པ་དང་། 4.སྤྱི་ལོ779ཙམ་ལ་མཛད་པའི་ཆོས་མི་སྣུབ་པའི་བཀའ་གཙིགས་ཀྱི་ཡི་གེར་ཞང་མཆིམས་རྒྱལ་ཟིགས་ཤུ་ཐེང་བློན་ཆེན་པོའི་གོ་ས་བཟུང་ཡོད་པས། ཞོལ་རྡོ་རིང་གི་ངོས་སོ་སོར་གསལ་བའི་ཡི་གེ་ཐམས་ཅད་དེའི་གོང་ནས་མཛད་ཡོད་པར་འདོད་ཚེ། ཤར་ངོས་སུ་བཤད་པའི“ནང་བློན་ཆེན་པོ”ཞེས་པ་དང་འགལ་བས་སོ། །

འོ་ན་ལྷོ་བྱང་གཉིས་ཀྱི་ཡི་གེའི་སྔ་ཕྱིའི་གོ་རིམ་ཇི་ལྟར་འདོད་དམ་ཞེ་ན། ཞོལ་རྡོ་རིང་གི་བྱང་ངོས་ཀྱི་ཡི་གེ་དང་མཚུངས་པར། འཕྱོངས་རྒྱས་སྟག་རྩེ་ཟམ་སྣའི་རྡོ་རིང་ཡི་གེ་དང་། ཁྲི་ལྡེ་སྲོང་བཙན་གྱི་བང་སོའི་རྡོ་རིང་ཡི་གེ །ཐང་བོད་མནའ་འབྲེལ་གཙིགས་ཀྱི་རྡོ་རིང་ཡི་གེ །སྟོད་ལུང་མཚུར་ཕུ་དགོན་གྱི་རྡོ་རིང་ཡི་གེ[44]སོགས་སུ་བརྗོད་བྱའི་སྙིང་པོ་གང་དེ་“རྡོ་རིངས་ལ་ཡི་གེར་བྲིས”ཞེས་ཀླད་ཀྱི་གཏམ་དུ་དྲངས་ཡོད་པས། ཞོལ་རྡོ་རིང་གི་བྱང་ངོས་ཡི་གེ་ནི། གོ་རིམ་གྱི་དབང་གིས་ཆེས་ཐོག་མར་གནང་བའི་བཀའ་གཙིགས་ཡི་གེ་དང་། ལྷོ་ངོས་ཀྱི་ཡི་གེ་ནི། བཀའ་གཙིགས་དེ་བསྩལ་པའི་ཁུངས་ལུང་རྒྱུ་མཚན་ལྟར་ལགས་ན། རིམ་པ་གཉིས་པའོ། །

རྡོ་རིང་ཤར་ངོས་ཀྱི་ཡི་གེ་ནི། དུས་ནམ་ཞིག་ལ་ཚུལ་ཇི་ལྟར་མཛད་པའི་སྐོར་མཐའ་དཔྱོད་བྱེད་པར་དཀའ། རྒྱུ་མཚན་གོང་དུ་སོང་ཟིན་པ་ལྟར་ཏེ། སྟག་སྒྲ་ཀླུ་ཁོང་གིས་ཡང་སྙིང་བློན་ཆེའི་གོ་ས་བཟུང་མྱོང་མིན་ནི་ཐེ་ཚོམ་གྱི་རྒྱུར་གྱུར་ཡོད་པས་སོ། །འོན་ཀྱང་ཏུན་ཧོང་བོད་ཡིག་ཤོག་དྲིལP.T.1287ལས་བློན་ཆེན་རིམ་བྱུང་གི་མཚན་གཞུང་དུ་སྟག་སྒྲ་ཀླུ་ཁོང་གིས་བློན་ཆེའི་གོ་ས་བཟུང་ཡོད་པར་མ་ཟད། ཞོལ་རྡོ་རིང་ཤར་ངོས་སུའང་དེ་ལྟར་གསལ་བར་གཞིགས་ན། སྤྱི་ལོ779–782ནང་ཚུད་དུ་ལོ་གཅིག་གམ་དེ་ལས་ཨེན་ཙམ་རིང་པོའི་དུས་ཚོད་ནང་དུ་བློན་ཆེའི་གོ་ས་བཟུང་ལ། དུས་ཡུན་རིང་པོ་མ་སོང་བར་ཁོ་རང་དགོངས་པ་རྫོགས་པའམ་རྒྱུ་རྐྱེན་གཞན་གྱི་དབང་གིས་བློན་ཆེའི་གོ་གནས་བསྐྱངས་མ་ཐུབ་པས། སླར་ཡང་མཆིམས་ཞང་རྒྱལ་ཟིགས་ཤུ་ཐེང་གིས་བློན་ཆེའི་གོ་ས་བཞེས་ཤིང་། སྐབས་དེར་ཞང་རྒྱལ་ཟིགས་དགུང་ལོ་མཐོ་བས། དམག་སྲིད་ཀྱི་ལས་དོན་ལ་འཐུས་ཤོར་སྣ་ཚོགས་བྱུང་རྐྱེན། བཙན་པོ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་གྱིས་སྣ་ནམ་ཞང་རྒྱལ་མཚན་ལྷ་སྣང་ཁོང་གི་ཚབ་ཏུ་བསྐོས་པར་སྣང་།[45]དེ་ལྟར་རྡོ་རིང་ཤར་ངོས་ཀྱི་ཡི་གེ་ནི། སྟག་སྒྲ་ཀླུ་ཁོང་གིས་བློན་ཆེའི་གོ་ས་བཞེས་རིང་ངམ་ཡང་ན་ཕྱིས་ནས་རྗེས་དྲན[46]གྱི་ཚུལ་དུ་བཙན་པོ་གཞུང་གིས་བཀའ་གཙིགས་གནང་བའི་མདོ་རྡོ་རིང་ལ་བྲིས་པ་ཞིག་གོ། །

ད་ནི་ངོས་གསུམ་དུ་བརྐོས་ཡོད་པའི་ཡི་གེ་སྔ་ཕྱིའི་གོ་རིམ་ཡོངས་སུ་གཏན་ལ་ཕབ་ཆོག་སྟེ། དེ་ཡང་ཐོག་མར་བྱང་དང་། དེ་ནས་ལྷོ་དང་། མཐའ་མར་ཤར་བཅས་སོ། །དེས་ན་པ་ཚབ་པ་སངས་དབང་འདུས་ལགས་ཀྱིས་བསྒྲིགས་པའི་གོ་རིམ་དེར་ཁུངས་ལུང་རྒྱུ་མཚན་དྲངས་མེད་ཀྱང་། ཁོང་གིས་རྟོག་དཔྱོད་ལེགས་པར་གནང་སྟེ་གཏན་ལ་ཕབ་པ་ཞིག་ཡིན་ངེས་པ་རྗེས་སུ་དཔག་ནུས་ལ། སླད་ནས་སུས་ཀྱང་གོ་རིམ་དེ་ལྟར་བསྒྲིགས་ཏེ་རང་གིས་སློབ་པ་དང་གཞན་ལ་ཁྲིད་ན། ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་སྔ་ཕྱིའི་བྱུང་བ་དང་མཐུན་པས་འཇུག་བདེ་བ་ཡིན། རྡོ་རིང་ཤར་ངོས་ཀྱི་ཡི་གེའི་སྐོར་ལ། དཔྱད་ཡིག་གསར་པ་རྙེད་ཚེ་ད་དུང་ཡང་བརྟག་རྒྱུ་མང་ལ། ལྷག་པར་དུ་སྟག་སྒྲ་ཀླུ་ཁོང་གིས་བློན་ཆེའི་གོ་ས་བཞེས་ཡོད་མེད་ཀྱང་དཔྱད་ཡིག་གསར་པའི་སྒྲུབ་བྱེད་མེད་ཚེ། གནས་སྐབས་དེ་ཙམ་ལས་དོགས་དཔྱོད་བྱ་དཀའ་སྙམ། འོན་ཀྱང་། འདིར་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ཁུངས་སྣེ་ཙམ་ཞིག་སྤྲོས་ན། «དབའ་བཞེད»སོགས་ཕྱིས་ཀྱི་ཡིག་ཆ་འགའ་ཞིག་ཏུ་སྟག་སྒྲ་ཀླུ་ཁོང་ནི་བོན་གྱི་ཤགས་མཁན་ཡིན་པར་བཤད་པས། ཁོང་ལ་བློན་ཆེའི་གོ་ས་ཐོབ་རྗེས། བོན་གྱི་ལུགས་སྤེལ་བས་བཙན་པོས་བློན་ཆེའི་གོ་ས་ནས་བསྐྱུངས་ཏེ་སླར་ཡང་ཞང་རྒྱལ་ཟིགས་སྤར་པ་ཡིན་མིན་སོགས་ནི་དཔྱད་བཟོད་པའི་གནས་སོ། །

[1]བློན་འདིའི་མིང་ལ“སྟག་སྒྲ་ཀླུ་ཁོང”དང“སྟག་སྒྲ་ཀླུ་གོང”ཞེས་ཁྱད་པར་ཕྲན་ཙམ་ཡོད་འདུག་ཀྱང་། རང་ལུགས་ལ “སྟག་སྒྲ་ཀླུ་ཁོང”ཞེས་ཞོལ་རྡོ་རིང་དུ་འཁོད་པའི་མཚན་ཇི་བཞིན་སྤྱད་ཡོད། འོན་ཀྱང་། མཁས་པ་གཞན་གྱི་གཏམ་ལུང་དུ་འདྲེན་སྐབས་ཁོང་ཅག་གིས་ཇི་ལྟར་བཀོད་ཡོད་པ་དེ་བཞིན་དྲངས་པ་ཙམ་ལས་བཟོ་བཅོས་གང་ཡང་བྱས་མེད།

[2]ཧ་ཟོ་དྷི(Hazod，Guntram)ཡིས་ཐེངས་ཁ་ཤས་ལ་གནས་སྤོར་ཚུལ་བཤད།Hazod，Guntram，The Discovery of the Place of Origin of the Shöl Stele of Lhasa，Orientations41(3)，2010，p.1 ཤ་བོ་མཁའ་བྱམས། བོད་ཀྱི་རྡོ་རིང་སྐོར་གྱི་གནའ་དཔྱད་རིག་པའི་དཔྱད་ཞིབ། [M] ཁྲིན་ཏུ། སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2020：146.

[3]ཐོག་མར་ཧ་ཟོ་དྷི(Hazod 2007ལོ་དང་། 2010ལོ། འདི་བཞིན་དཔྱད་ཡིག་གི་ཡོངས་ཁུངས་ཞིབ་ཕྲ་གཤམ་གྱི་མཆན་འགྲེལ་ཁག་ནས་རིམ་གྱིས་འབྱུང་ངེས་པས། འདིར་ཁ་གསལ་ཕྱིར་ལོ་ཚིགས་དང་ཤོག་ངོས་ཀྱི་གྲངས་ཙམ་ལས་བཀོད་མེད། ཕྱི་མ་རྣམས་ཀྱང་མཚུངས་སོ)ལགས་ཀྱིས་ལྷ་སའི་ཉེ་འགྲམ་ཀྲིའམ་སྲི་ལུང་པ་ཡིན་པར་ངོས་བཟུང་ཡང་། པ་ཚབ་པ་སངས་དབང་འདུས(2013：7.)དང་ལྕང་ཆུང་བསོད་ནམས་ཚེ་རིང(2015：37－42.)སོགས་ཀྱིས་ཐད་ཀར་སྤིའམ་ཀྲི་ཞེས་གདམ་ངའི་ཚུལ་དུ་བྲིས་པ་ལས། གོང་གི་དཔྱད་འབྲས་སྐོར་གླེང་སློང་བྱས་མེད། བསོད་ནམས་དབང་ལྡན་དང་བན་ཤུལ་དཔལ་མཁར་རྒྱལ(2014：4－15.)གྱིས་ཀྱང་སྲིའམ་ཀྲིའི་སྐོར་དོགས་དཔྱོད་བྱས་ཡོད་ཀྱང་གོང་བཞིན་དཔྱད་འབྲས་སྔ་མའི་སྐོར་བརྗོད་མི་འདུག །སྤིའམ་ཀྲི་ཞེས་པ་ཡུལ་མིའི་ཁ་སྐད་དུའང་དེ་ལྟར་བརྗོད་ཚུལ་པ་ཚབ་པ་སངས་དབང་འདུས་དང་། ལྕང་ཆུང་བསོད་ནམས་ཚེ་རིང་གིས་བཤད་ཡོད། དེ་ལྟར་ཡིན་ཚེ། ས་མིང་དངོས་ནི། སྤྲི་ཞེས་བྱ་བ་ཡིན་ངེས་ཏེ། པ་སྡེའི་ཡི་གེ་རྣམས་ར་བཏགས་སྦྱར་ཚེ། ར་བཏགས་ཡོད་པ་ལྟར་ཡིག་སྐད་ཀྱི་སྒྲ་དང་། ཁ་སྐད་དུ་ར་བཏགས་མེད་པའི་སྒྲ་འབྱིན་པ་བཅས་རིགས་གཉིས་ཡོད་པ་ལས། ཕྱི་མ་ལ་དཔེར་ན། སྤྲིན་ལ་སྤིན་དང་། སྤྲེའུ་ལ་སྤེའུ་དང་། སྤྲོ་ལ་སྤོ་ལྟ་བུའོ། །དེས་ན། སྤི་ཞེས་པ་དོན་ལ་སྤྲི་ཡིན་ངེས་པ་རིགས་པ་སྒོ་མཚུངས་ཡིན་ནོ། །འོན་ཀྱང«རྒྱ་བོད་ཡིག་ཚང་ཆེན་མོ»(1985：198)ལས། “ཞང་རྗེ་རྒྱལ་གཟིགས་དང་། སྟག་སྒྲ་ཀླུ་གོང་གིས་ཕྱིའི་དགྲ་བརྟུལ། རྒྱ་བཀྲ་ཤིས་ཁྲི་སྒོ་ཕབ་པ་ལ་སོགས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས། ཕྱིའི་རྡོ་རིང་ལ་བྲིས་ཡོད་དོ། །”ཞེས“ཕྱིའི་རྡོ་རིང”ཞེས་བྲིས་ཡོད་པ་ལས། སྤྲིའམ་ཀྲི་དང་། སྤི་སོགས་སྤྱད་མེད། དེ་ལ་ཁྲིན་ཆིན་དབྱིན(陈庆英)ལགས་ཀྱིས་རྒྱ་ཡིག་ཏུ་སྒྱུར་སྐབས། “斯地方的石碑”(ལྕང་ཆུང་བསོད་ནམས་ཚེ་རིང་། 2015:37.)ཞེས་བསྒྱུར་འདུག །ལྕང་ཆུང་བསོད་ནམས་ཚེ་རིང་གིས(2015：37ཞབས་མཆན1)བོད་ཡིག་གི་མ་དཔེ་མི་འདྲ་བ་གཉིས་ལ་དཔྱད་ཞིབ་བྱས་པ་བརྒྱུད། གང་དུ་བརྟགས་ཀྱང“ཕྱི”ཞེས་པ་ལས་གཞན་མི་འབྱུང་བར་བཤད་ཀྱང་། ཡ་མཚན་པ་ཞིག་ལ། རི་ཆའ་སན(H.E.Richardson，1985：2) གྱིས་དེ་ལ“sri’i rdo rings”ཞེས་ཕབ་འདུག་པས། གོང་གི་རྒྱ་འགྱུར་དང་སྒྲ་ཉེ་བར་གནས་ཡོད། རི་ཆའ་སན་གྱི་ཕབ་བྲིས་དེ་སླར་བོད་ཡིག་ཏུ་བསྒྱུར་ན། “སྲིའི་རྡོ་རིངས”ཞེས་པ་ཡིན། གནད་འདིར་གཞིགས་ན། སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་ནས་དཔར་བའི«རྒྱ་བོད་ཡིག་ཚང་ཆེན་མོ»དང་། རི་ཆའ་སན་དང་ཁྲིན་ཆིན་དབྱིན་གཉིས་ཀྱི་དཔྱད་གཞིར་བཟུང་བའི«རྒྱ་བོད་ཡིག་ཚང་ཆེན་མོ»གཉིས་པར་གཞི་མི་མཚུངས་ཏེ། “སྲིའམ” “ཕྱི”ཞེས་པའི་ས་མིང་ཙམ་དུ་མ་ཟད། “རྡོ་རིང”དང“རྡོ་རིངས”ཞེས་ཡང་འཇུག་ཡོད་མེད་ཀྱི་ཁྱད་པར་ཡང་གསལ་བར་ཡོད་འདུག་པས་སོ། །དེ་ལ་ཤ་བོ་མཁའ་བྱམས(2020：152ཞབས་མཆན1)ལགས་ཀྱིས་འདི་སྐད་བརྗོད་འདུག་སྟེ། “རང་རེའི་བོད་ནང་དུ་སྤྱི་ལོ2011ལོར་མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་དཔར་པའི་རྒྱ་བོད་ཡིག་ཚངས་ཀྱི་མ་ཡིག་ལག་བྲིས་མ་དང་བོད་ལྗོངས་མི་རིགས་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོའི་སྤྱི་ལོ1979ལོར་ངོ་བཤུས་བྱས་པའི་རྒྱ་བོད་ཡིག་ཚངས་གཉིས་སུ་སྲིའི་རྡོ་རིང་ཞེས་གོང་གི་པར་མ་དང་ཡི་གེ་འདྲ་བོ་ཡོད་ལ། ཡིན་ཡང་སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་དང་ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གི་ལྕགས་པར་མ་ཁག་ཏུ་ཕྱིའི་རྡོ་རིང་ཞེས་བྲིས་འདུག །”ཅེའོ། །ཡང་དེ་ལ་བསོད་ནམས་དབང་ལྡན་དང་བན་ཤུལ་དཔལ་མཁར་རྒྱལ་ལགས(2014：4ཞབས་མཆན2)ན་རེ། “ཀྲི་ཞེས་པའི་ཡུལ་འདི་ལ་སྔོན་དུས་སུ་སྲི་ཞེས་འབོད་པར་གསལ་ཏེ། རྒྱ་བོད་ཡིག་ཚངས་མཁས་པ་དགའ་བྱེད་ཆེན་མོའི་དཀར་ཆབ་གདོག་གོ་བྱ་བའི་དབུ་མེད་བྲིས་མའི་དཔེ་རྙིང་གི་དཔེ་ལྡེབ་༡༡༢ན་སྲིའི་རྡོ་རིང་ཞེས་གསལ་བ་དང་། རྒྱ་བོད་ཡིག་ཚངས་མཁས་པ་དགའ་བྱེད་ཆེན་མོ་འཛམ་གླིང་གསལ་བའི་མེ་ལོང་ཞེས་བྱ་བའི་དབུ་ཅན་སྤར་མའི་དཔེ་ལྡེབ་༡༤༡ནའང་སྲིའི་རྡོ་རིང་ཞེས་གསལ་ཡོད་པས་ཤེས་ཐུབ་ལ། ཕྱིས་སུ་དབུས་གཙང་སོགས་ས་ཆ་མང་པོ་ཞིག་གི་ཕལ་སྐད་དུ་སྲ་ལ་ཀྲ་དང་སྲོག་ལ་ཀྲོག་ཅེས་པའི་སྒྲ་ཐོན་པས་ན་སྲི་ཞེས་པའི་སྒྲ་ཀྲི་ལ་འགྱུར་བ་ཡིན་ནོ། །”ཞེས་པའོ། །དེ་ལྟར་ན། “སྲིའི་རྡོ་རིངས”ཞེས་འཁོད་ཡོད་པའི་ཡིག་ཆ་རྣམས་ཁུངས་བཙུན་པའམ་དག་པར་མངོན་ལ། རྡོ་རིང་གི་གནས་གཞིའི་ས་མིང་ལ“སྲི”ཞེས་བྱ་བ་འཐད་དེ། གོང་དུ་བརྗོད་པ་ལྟར། ལྷ་ས་དང་བར་ཁམས་ཀྱི་ཁ་སྐད་དུ། ས་ར་བཏགས་ཕལ་ཆེར“ཀྲ”ལྟ་བུའི་སྒྲ་འབྱིན་པ་དཔེར་ན།སྲན་མ་ལ་ཀྲན་མ་དང་། སྲང་ལམ་ལ་ཀྲང་ལམ་དང་། སྲིང་བལ་ལ་ཀྲིན་བལ་ལྟ་བུའོ། །སྲ་དང་ཀྲ་གཉིས་སྒྲ་གདངས་མཚུངས་པར་མ་ཟད། སྐབས་འགར་ཡིག་གཟུགས་ཀྱང་ཕན་ཚུན་རེས་ཀྱིས་བཀོལ་བའང་སྣང་སྟེ། «གཏམ་ཤུལ་དགའ་ཐང་འབུམ་པ་ཆེ་ནས་གསར་རྙེད་བྱུང་བའི་བོན་གྱི་གནའ་དཔེ་བདམས་བསྒྲིགས»(2007ལོ)ལས། “དབུ་སྲ་ལྕང་ལོ་གྱེན་དུ་འཁྱིལ།”ཞེས་སྐྲ་ལ་སྲ་ཞེས་བྲིས་ཤིང་། བར་ཁམས་སྟོད་ཀྱི་ལུང་པ་སོག་ཤོད་སོགས་ཀྱི་ཡུལ་སྐད་དུའང་སྐྲ་ལ་སྲ་དང་། སྐྲག་ལ་སྲག་ལྟར་རྗོད་ཀྱིན་པར་གཞིགས་ཚེ། དེ་གཉིས་གདོད་ནས་རྣམ་དབྱེ་མེད་པར་མངོན་པས། གནད་འདིར་སྐད་བརྡ་རིག་པའི་ངོས་ཐད་ནས་ཞིབ་ཏུ་དཔྱད་བཟོད་པར་མཐོང་། 21.25 21.75

[4]ཐོག་མར་ཧ་ཟོ་དྷི་ཡིསHazod(2007ལོ་དང་། 2010ལོ)སྤྱི་ལོ1693ཙམ་ལ་གདན་དྲངས་པའི་ལྟ་བ་བཏོན་ཡོད། ཕྱིས་ནས་བསོད་ནམས་དབང་ལྡན་དང་། བན་ཤུལ་དཔལ་མཁར་རྒྱལ(2014：11－13)གཉིས་ཀྱིས་སྤྱི་ལོ1691－1692ལོའི་ནང་དུ། རྡོ་རིང་ཆེ་ཆུང་གཉིས་ལས་ཆུང་བའམ་ཞོལ་རྡོ་རིང་ནང་མ་རྒྱལ་མཆོག་ལྔ་པ་ཆེན་མོའི་དགོངས་རྫོགས་དྲན་རྟེན་དུ་གདན་དྲངས་པར་བཤད་ལ། རྡོ་རིང་ཆེ་བའམ་ཞོལ་རྡོ་རིང་ཕྱི་མ་ནི། སྤྱི་ལོ1693ལོའི་ཟླ12པའི་ཚེས15ལ་གདན་དྲངས་པར་བཤད། ལྕང་ཆུང་བསོད་ནམས་ཚེ་རིང(2015：40.)གིས་ཀྱང1693ལོ་ཙམ་ལ་གདན་དྲངས་ཡོད་པར་བཤད། དཔྱད་རྩོམ་ཕྱི་མ་ཁག་ཏུ་ཧ་ཟོ་དྷིའི་དཔྱད་འབྲས་གླེང་སློང་བྱས་མེད་པ་ནི། དཔྱད་རྩོམ་མ་མཇལ་བས་ལན་པ་ཡིན་ལས་ཆེ་མོད། རྒྱུ་རྐྱེན་གཞན་མ་ཤེས་ཀྱང་། རང་རང་གི་ས་ནས་རྒྱུ་ཆ་གསར་པ་མང་པོ་མཁོ་འདོན་གནང་འདུག །ད་ཆ་ཧ་ཟོ་དྷིའི་དཔྱད་རྩོམ་དེ་ཉིད་ཤ་བོ་མཁའ་བྱམས(2020ལོ)ལགས་ཀྱིས་བོད་ཡིག་ཏུ་བསྒྱུར་ཡོད་པས། དེར་གཟིགས་ན་འཐུས།

[5]པ་ཚབ་པ་སངས་དབང་འདུས་ཀྱིས་སྤྱི་ལོ1980ལོ་ཡིན་པར་བཤད། ཁང་དཀར་ཚུལ་ཁྲིམས་སྐལ་བཟང་ལགས་ཀྱིས་སྤྱི་ལོ1980ལོའི་རྗེས་ཙམ་ཡིན་པར་བཤད། ལྕང་ཆུང་བསོད་ནམས་ཚེ་རིང་གིས1984ལོ་ཡིན་པར་བཤད་ཀྱང་། དེ་ནི་ཕལ་ཆེར་ཧར(哈尔1984：150－151，转自李方桂、柯蔚南著，王启龙译.古代西藏碑文研究 [M].拉萨：西藏人民出版社，2006：94.)གྱིས1984ལོར་སྤེལ་བའི་རྩོམ་ཡིག་ཏུ། “ཞོལ་རྡོ་རིང་ད་ཆ་ཤར་དུ་ཅུང་ཟད་བསྣུར་ཏེ་ལྕགས་རིས་བསྐོར་ཡོད།” ཅེས་པ་དེར་གཞིགས་ཏེ་བྲིས་པ་ཡིན་ལས་ཆེ་ཡང་དཔྱད་དགོས། པ་ཚབ་པ་སངས་དབང་འདུས། སྤུ་རྒྱལ་བོད་ཀྱི་རྡོ་བརྐོས་ཡི་གེ་ཕྱོགས་བསྒྲིགས་ཀྱི་མ་ཡིག་དག་བཤེར་དང་དེའི་ཚིག་འགྲེལ་དྭངས་སང་གངས་ཆུ།[M]ལྷ་ས། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།2013：6.ཁང་དཀར་ཚུལ་ཁྲིམས་སྐལ་བཟང་། བོད་ཀྱི་གནའ་རབས་ལོ་རྒྱུས་བདམས་བཏུས་གངས་ལྗོངས་འོད་འབུམ། [M] གངས་ལྗོངས་ནང་རིག་མཐུན་ཚོགས། 2014：133. 江琼•索朗次仁.雪碑最初立碑位置考 [J].西藏研究，2015(3)：39.

[6]ཁང་དཀར་ཚུལ་ཁྲིམས་སྐལ་བཟང་། བོད་ཀྱི་གནའ་རབས་ལོ་རྒྱུས་བདམས་བཏུས་གངས་ལྗོངས་འོད་འབུམ།[M]གངས་ལྗོངས་ནང་རིག་མཐུན་ཚོགས། 2014：133. 江琼•索朗次仁.雪碑最初立碑位置考 [J].西藏研究，2015(3)：37－42.

[7]L.A.Waddell(1909ལོ)，H.E.Richardson(1952ལོ)，Fang－Kuei Li(1956ལོ་དང་། 1983ལོ)，王尧(1981ལོ)，Beckwith(1983ལོ) བོད་མིང་བསོད་ནམས་སྐྱིད་དང་དབང་རྒྱལ(1983ལོ) ཁུ་བྱུག(1996ལོ) Hazod(2007ལོ་དང་། 2010ལོ) Brandon Dotson(2012ལོ) པ་ཚབ་པ་སངས་དབང་འདུས(2013ལོ) ཁང་དཀར་ཚུལ་ཁྲིམས་སྐལ་བཟང་(2014ལོ) བསོད་ནམས་དབང་ལྡན་དང་བན་ཤུལ་དཔལ་མཁར་རྒྱལ(2014ལོ) ལྕང་ཆུང་བསོད་ནམས་ཚེ་རིང(2015ལོ)སོགས་སོ། །

[8]H.E.Richardson(1952ལོ་དང་། 1985ལོ)དང་Fang－Kuei Li(1956ལོ་དང་། 1983ལོ) གཉིས་ཀྱི་བརྩམས་ཆོས་སྔ་ཕྱིར་དྲངས་པའི་ཡི་གེའི་གོ་རིམ་ལ་འགྱུར་བ་བྱུང་མེད་པས་རྟོགས་སླ།

[9]མཁས་དབང་འདིའི་མིང་བོད་ཀྱི་སྐད་ལ་སྒྲ་སྒྱུར་བྱེད་སྐབས་སྒྱུར་ཚུལ་འགའ་ཞིག་མཆིས། དེ་དག་རྣམས་ཀྱང་རང་རང་གི་འདོད་པ་ལྟར་བསྒྱུར་ཡོད་པ་ལས། ཕན་ཚུན་མིག་ལྟོས་སུ་བཟུང་པ་ཧ་ལམ་མི་འདུག །གོང་གི་དེ་ནི་པ་ཚབ་པ་སངས་དབང་འདུས(2013ལོ)ཀྱིས་བསྒྱུར་པ་གཞིར་བྱས་ཡོད། དེ་ལ་ཁང་དཀར་ཚུལ་ཁྲིམས་སྐལ་བཟང(2014ལོ)ལགས་ཀྱིས“རི་ཆ་སན”ཞེས་པ་ཚབ་པ་སངས་དབང་འདུས་དང་ཉེ་བར་བསྒྱུར་ཡོད། དེ་ལ་གཡང་མོ་མཚོ(2016ལོ)ལགས་ཀྱིས“ཧུའུ་རི་ཅར་སོན”ཞེས་བསྒྱུར་ཡོད། ཤ་བོ་མཁའ་བྱམས(2020ལོ)ལགས་ཀྱིས“རས་ཆར་རྡི་སིང་ངམ་རིས་ཆར་རྡི་སིང”ཞེས་བསྒྱུར་ཡོད་པས། ཕྱི་རྒྱལ་དང་རྒྱ་རིགས་ཀྱི་བོད་རིག་པའི་མཁས་དབང་རྣམས་ཀྱི་མིང་བོད་ཡིག་ཏུ་ཇི་ལྟར་བསྒྱུར་དགོས་པའི་སྐོར་སླད་ནས་གཅིག་གྱུར་ཡོང་རྒྱུ་གལ་ཆེ་སྙམ།

[10]H.E.Richardson，A CORPUS OF EARLY TIBETAN INSCRIPTIONS， ROYAL ASIATIC SOCIETY，1985：1－25

[11]李方桂，柯蔚南著，王启龙译.古代西藏碑文研究 [M].拉萨：西藏人民出版社，2006：94－128.

[12]Edited by Kazushi IWAO，Nathan HILL，Tsuguhito TAKEUCHI， Izumi HOSHI，Yoshiro IMAEDA，OLD TIBETAN INSCRIPTIONS:Research Institute for Lan-guages and Cultures of Asia and Africa(ILCAA)，Tokyo University of Foreign Studies，2009，p.4－9

[13]བོད་མིང་བསོད་ནམས་སྐྱིད་དང་དབང་རྒྱལ། བོད་ཀྱི་གནའ་རབས་ཡིག་ཆ་གཅེས་བསྡུས། [M] པེ་ཅིང་། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1983：44－62.ཝང་ཡོ་ལགས་ཀྱིས་ཐོག་མར་སྤྱི་ལོ763རྗེས་ཙམ་མམ། སྤྱི་ལོ763-797ནང་ཚུད་དུ་བཙུགས་པ་ཞིག་ཡིན་པར་འདོད་ཡོད། 王尧.恩兰•达扎路恭纪功碑[J].社会科学战线，1981(4)：222－223.

[14]གཉའ་གོང་དཀོན་མཆོག་ཚེ་བརྟན། བརྡ་རྙིང་ཡིག་ཆའི་ཚིག་དོན་ཀུན་ཁྲོལ། [M] ལན་གྲུ། ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2014：124－134.

[15]ཆབ་འགག་རྟ་མགྲིན། བོད་ཡིག་རྡོ་རིང་ཞིབ་འཇུག [M] ལྷ་ས། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།2012：3－13.

[16]པ་ཚབ་པ་སངས་དབང་འདུས། སྤུ་རྒྱལ་བོད་ཀྱི་རྡོ་བརྐོས་ཡི་གེ་ཕྱོགས་བསྒྲིགས་ཀྱི་མ་ཡིག་དག་བཤེར་དང་དེའི་ཚིག་འགྲེལ་དྭངས་སང་གངས་ཆུ། [M] ལྷ་ས། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2013：8－15.

[17]ཁང་དཀར་ཚུལ་ཁྲིམས་སྐལ་བཟང་། བོད་ཀྱི་གནའ་རབས་ལོ་རྒྱུས་བདམས་བཏུས་གངས་ལྗོངས་འོད་འབུམ། [M] གངས་ལྗོངས་ནང་རིག་མཐུན་ཚོགས། 2014：132-142.

[18]གཡང་མོ་མཚོ། གཉའ་ཁྲི་བཙན་པོ་ཞིབ་འཇུག [M] པེ་ཅིང་། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2016：41－42.

[19]བསོད་ནམས་དབང་ལྡན། བན་ཤུལ་དཔལ་མཁར་རྒྱལ། སྟག་སྒྲ་ཀླུ་གོང་གི་བང་སོའི་རྡོ་རིང་སྐོར་གླེང་བ། [J] ཕོ་བྲང་པོ་ཏཱ་ལ། ནང་ཁུལ་ལོ་ཕྱེད་དུས་དེབ། (སྤྱིའི་དེབ་གྲངས3)2014：4－14.

[20](H.E.Richardson，A CORPUS OF EARLY TIBETAN INSCRIPTIONS，ROYAL ASIATIC SOCIETY，1985，p.2“The date of the Zhol inscriptions may be sur-mised from internal evidence.The events described in the south inscription fall between the years 755 and 763 A.D.Nowhere in the series is Stag－sgra klu－khongdescribed by a higher rank than nang blon chen－po which is lower than that of Great Minister which he appears to have attained in 783. ”

[21]Hazod，Guntram，The Discovery of the Place of Origin of the Shöl Stele of Lhasa，Orientations41(3)，2010，p.2“The appointment of Lukhong as grand minister incirca 782 is not included，so that it is probable that the Shöl pillar dates from the period shortly after 763.”；p.1ཤ་བོ་མཁའ་བྱམས། བོད་ཀྱི་རྡོ་རིང་སྐོར་གྱི་གནའ་དཔྱད་རིག་པའི་དཔྱད་ཞིབ།[M]ཁྲིན་ཏུ། སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2020：149，147.

[22]པ་ཚབ་པ་སངས་དབང་འདུས་ཀྱིས་བསྒྲིགས། གསར་རྙེད་བྱུང་བའི་སྤུ་རྒྱལ་བོད་ཀྱི་དམག་ཁྲིམས་ཡི་གེ ། [M] ལྷ་ས། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2017：144དོན་ལ་སྤྱི་ལོ781－782ཡིན་ངེས་པ་སོགས་ཞིབ་ཕྲ་གཤམ་ནས་འབྱུང་།

[23]李方桂，柯蔚南著，王启龙译.古代西藏碑文研究 [M].拉萨：西藏人民出版社，2006:94－128.

[24]Kazushi IWAO(2009ལོ)，Hazod(2010ལོ) ཆབ་འགག་རྟ་མགྲིན(2012ལོ) པ་ཚབ་པ་སངས་དབང་འདུས(2013ལོ)

[25]ཤ་བོ་མཁའ་བྱམས། བོད་ཀྱི་རྡོ་རིང་སྐོར་གྱི་གནའ་དཔྱད་རིག་པའི་དཔྱད་ཞིབ། [M] ཁྲིན་ཏུ། སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2020：148－149，154－155.

[26]པུ་རན་ཏིན་དྷོ་ཙན(Brandon Dotson)ལགས་ཀྱིས་རྒྱལ་སྤྱིའི་བོད་རིག་པ་གཞོན་ནུའི་ཚོགས་འདུ་སྐབས་གསུམ་པར(The Third International Seminar of Yong Tibetologists，2012ལོའི་ཟླ9ཚེས3ནས་ཚེས7བར་ཉི་ཧོང་ཁོ་པེ་གྲོང་ཁྱེར་གྱི་ཕྱི་ཡིག་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོ་ནས་བསྡུས།––འདྲེན་པ་པོའི་མཆན)དཔྱད་རྩོམ་སྙན་ཞུ་འབུལ་སྐབས་དེ་ལྟར་གསུངས་འདུག་སྟེ། “གི་གུའི་འབྲི་ཚུལ་གྱི་ཐད་ལ་ཁོང་ལྟར་ན། ལྷོ་བྱང་ངོས་གཉིས་ལ་རིམ་བཞིན་དུ་གི་གུ་དོན་བརྒྱད་ལས་སོ་དྲུག་ལོག་པ་དང་། གི་གུ་གྱ་དགུ་ལས་སོ་དགུ་ལོག་པར་བྲིས་ཡོད་ལ། ཤར་ངོས་ལ་གི་གུ་དགུ་ལས་གཅིག་མ་གཏོགས་ཕྱིར་ལོག་ཏུ་མ་བྲིས་པས། ལྷོ་བྱང་ངོས་གཉིས་ནི་རགས་རྩིས་བྱས་ན་གི་གུ་རེ་རེའི་རྗེས་ལ་ཕྱིར་ལོག་རེ་རེ་བྲིས་པའི་ཚད་ནི་གཅིག་དང་གཅིག་གི་སྡུར་ཚད་དང་། ཤར་ངོས་ནི་གི་གུ་བརྒྱད་ཀྱི་རྗེས་ནས་གི་གུ་ལོག་པ་གཅིག་བྲིས་པས་བརྒྱད་དང་གཅིག་གི་བྱུང་ཚད་དུ་གྲུབ་པ་དང་། ལྷོ་བྱང་གི་ངོས་ལ་པའ་དང་དགྲའ། དཔྱའ་སོགས་འ་རྟེན་དངོས་སུ་བྲིས་པའི་ཡི་གེ་སྡོམ་བཅུ་གཉིས་དང་། ཤར་ངོས་སུ་འ་རྟེན་གཅིག་ཀྱང་བྲིས་མེད་པ་སོགས་ཀྱི་རྒྱུ་མཚན་ལ་དཔྱད་རྗེས། ཞོལ་རྡོ་རིང་ཕྱི་མའི་ལྷོ་བྱང་ངོས་གཉིས་ཀྱི་ཡི་གེ་དང་ཤར་ངོས་ཀྱི་ཡི་གེ་རྣམས་དུས་གཅིག་ཏུ་བརྐོས་པ་མིན་པར་བཤད”ཅེས་གསལ།(གཡང་མོ་མཚོ། གཉའ་ཁྲི་བཙན་པོ་ཞིབ་འཇུག །[M]པེ་ཅིང་། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།2016：41－42.)འོན་ཀྱང་། གི་གུ་དང་འབྲེལ་བའི་སྡོམ་རྩིས་ཀྱི་དབྱེ་ཞིབ་དེ་ནི། དོན་ལ་གནས་པར་དཀའ་སྟེ། དཔེར་བརྗོད་ན། ཁྲི་ལྡེ་སྲོང་བཙན་གྱི་སྐབས་སུ་མཛད་པའི་ཞྭ་ལྷ་ཁང་གི་རྡོ་རིང་ཤར་ནུབ་གཉིས་སུ་གསལ་བའི་གི་གུར་བརྟགས་ན་གོང་གི་སྐྱོན་ཆ་རྟོགས་སླ་སྟེ། དེ་ཡང་ཞྭ་ལྷ་ཁང་གི་རྡོ་རིང་ཤར་མར་ཁྱོན་བསྡོམས་གི་གུ211ཡོད་པ་ལས། གི་གུ་ཕྱིར་ལོག་པའི་གྲངས112ཟིན་ཡོད་པ་དང་། རྡོ་རིང་ནུབ་མར་ཁྱོན་བསྡོམས་གི་གུ135ཡོད་པ་ལས། གི་གུ་ཕྱིར་ལོག་པའི་གྲངས་80ཟིན་ཡོད་པས་སོ། །མཐའ་རྟེན་འ་ཡིག་གི་སྐོར་ལ་གཞིགས་ན། ཡི་གེ་སྔ་ཕྱིའི་ལོ་ཚིགས་གཏན་ལ་དབབ་པར་ཁུངས་སྣེ་གཞན་ཞིག་མཁོ་སྤྲོད་བྱས་ཡོད་དེ། དཔེར་ན། བསམ་ཡས་གཙུག་ལག་ཁང་གི་རྡོ་རིང་ཡི་གེར། མའ་དང་། པའ། དའ། འདའས། བའ། ལྟ་བུར་མཐའ་རྟེན་འ་ཡིག་སྦྱར་ཡོད་པས་སོ། །དེ་ལྟར་ན། ཞོལ་རྡོ་རིང་གི་ལྷོ་བྱང་གཉིས་སུ་གསལ་བའི་ཡི་གེ་དང་། བསམ་ཡས་གཙུག་ལག་ཁང་གི་རྡོ་རིང་ཡི་གེ་བཅས་གསུམ་ནི། དུས་ཀྱི་སྔ་ཕྱི་ལ་བར་ཁྱད་ཆེན་པོ་མེད་སྙམ། འོན་ཀྱང་། ཞོལ་རྡོ་རིང་ལྷོ་བྱང་གཉིས་སུ་སོ་སོར་ཡིག་ཕྲེང74དང68ཡོད་མོད། ཤར་ངོས་སུ་ཡིག་ཕྲེང16ཙམ་ལས་མེད་པ་དང་། ལྷོ་བྱང་གཉིས་ཀྱི་ཡི་གེར་མཐའ་རྟེན་འ་ཡིག་སྦྱར་བའི་བརྡ་འགའ་ཞིག་ཤར་ངོས་ཀྱི་ཡི་གེར་མེད་གཤིས། གོང་གསལ་གྱི་དབྱེ་ཞིབ་བྱ་ཚུལ་དེ་ལ་མུ་མཐུད་ནས་དོགས་དཔྱོད་བྱས་ན་འོས་པ་ཡིན། གོང་དུ་བཤད་པའི་རྡོ་རིང་གསུམ་པོའི་མ་ཡིག་ནི། པ་ཚབ་པ་སངས་དབང་འདུས་ཀྱིས་བརྩམས་པའི་དེབ་གཞིར་བྱས་ཡོད།(པ་ཚབ་པ་སངས་དབང་འདུས། སྤུ་རྒྱལ་བོད་ཀྱི་རྡོ་བརྐོས་ཡི་གེ་ཕྱོགས་བསྒྲིགས་ཀྱི་མ་ཡིག་དག་བཤེར་དང་དེའི་ཚིག་འགྲེལ་དྭངས་སང་གངས་ཆུ། [M] ལྷ་ས། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2013.)

[27]འདིར༧༩༩ཞེས་པ་གློག་ཀླད་དུ་གཏགས་ནོར་ཤོར་བ་ཡིན་འདུག །

[28]པ་ཚབ་པ་སངས་དབང་འདུས། སྤུ་རྒྱལ་བོད་ཀྱི་རྡོ་བརྐོས་ཡི་གེ་ཕྱོགས་བསྒྲིགས་ཀྱི་མ་ཡིག་དག་བཤེར་དང་དེའི་ཚིག་འགྲེལ་དྭངས་སང་གངས་ཆུ། [M] ལྷ་ས། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2013：6－29.

[29]བསོད་ནམས་དབང་ལྡན། བན་ཤུལ་དཔལ་མཁར་རྒྱལ། སྟག་སྒྲ་ཀླུ་གོང་གི་བང་སོའི་རྡོ་རིང་སྐོར་གླེང་བ། [J] ཕོ་བྲང་པོ་ཏཱ་ལ། ནང་ཁུལ་ལོ་ཕྱེད་དུས་དེབ།(སྤྱིའི་དེབ་གྲངས3)2014：7－11.

[30]དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བ། ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན། [M] ལྷ་ས། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2014：154.

[31]སྤྱི་ལོ747ལོར་འབལ་ལང་གཉིས་ལ་བཀྱོན་ཕབ་མེད་པ་དོན་ཆེན་གནད་བསྡུས(S.T.8212，0011ཁང་དཀར་ཚུལ་ཁྲིམས་སྐལ་བཟང་། 2014：116)ནང་ལ་གསལ་མོད། ཕངས་པ་ཞིག་ལ་སྤྱི་ལོ748－754བར་དུ་ལོ་བདུན་གྱི་ལོ་ཚིགས་ཆད་ཡོད། སྤྱི་ལོ755ལོའི་བྱུང་བ་ལས། “ལང་འབལ་གྱི་བྲན་སྤྱུག་སྟེ།”(S.T.8212，0012ཁང་དཀར་ཚུལ་ཁྲིམས་སྐལ་བཟང་། 2014：117) ཞེས་སོགས་གསལ་བས། སྐབས་དེར་ལང་འབལ་གཉིས་སྔ་མོ་ནས་བཀྱོན་ཕབ་ཟིན་པ་རྗེས་སུ་དཔག་ནུས། ལང་འབལ་གཉིས་གློ་བ་རིང་བའི་གཏན་ཚིགས་ཤེས་མཁན་སྟག་སྒྲ་ཀླུ་ཁོང་ཡིན་ཞིང་། ཁོང་གིས་བཙན་པོ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་གྱི་སྙན་དུ་གསོལ་པས། གཏན་ཚིགས་ཡང་དག་པར་སོང་སྟེ། བཙན་པོས་ངན་ལམ་ཀླུ་ཁོང་ནང་བློན་བཀའ་ལ་གཏོགས་པར་བཅུག་པ་སོགས་ཞིབ་ཕྲ་ཞོལ་རྡོ་རིང་གི་ལྷོ་ངོས་ཀྱི་ཡི་གེར་གསལ། (པ་ཚབ་པ་སངས་དབང་འདུས། 2013：12)

[32]ཏུན་ཧོང་དོན་ཆེན་གནད་བསྡུས། S.T.8212，0045－0055(ཁང་དཀར་ཚུལ་ཁྲིམས་སྐལ་བཟང་། 2014：123－124.) རྒྱའི་ཡིག་ཚངས་སུ་ཀོང་ཏེ་ཁྲི་ལོ་དང་པོའི་ཟླ་དགུ་པ( 广德元年九月，即公元763年)ཡིན་པར་བཤད། འཇམ་དབྱངས་དར་རྒྱས། རྒྱའི་ཡིག་ཚངས་སུ་འཁོད་པའི་བོད་དང་འབྲེལ་བའི་ལོ་རྒྱུས།(བཞི་པ) [M] པེ་ཅིང་། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2017：57. 罗广武译注.两唐书吐蕃传译注 [M].北京：中国藏学出版社，2014：6.

[33] འཇམ་དབྱངས་དར་རྒྱས། རྒྱའི་ཡིག་ཚངས་སུ་འཁོད་པའི་བོད་དང་འབྲེལ་བའི་ལོ་རྒྱུས།(བཞི་པ) [M] པེ་ཅིང་། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2017：63–64. （罗广武译注.两唐书吐蕃传译注[M].北京：中国藏学出版社，2014：68）སྐབས་འདིར«ཐང་ཡིག་རྙིང་མའི»ནང་དུ་དེ་ལྟར་བྲིས་ཀྱང་། གསར་མའི་ནང་དུ་བློན་སྟག་སྒྲའི་མཚན་འཁོད་མེད་པས་བརྟག་དགོས།

[34]ཞོལ་རྡོ་རིང་དུ། “ཞང་མཆིམས་རྒྱལ་རྒྱལ་ཟྀགས་ཤུ་ཐེང་”ཞེས་གསལ། པ་ཚབ་པ་སངས་དབང་འདུས(2013：14.) གཉའ་གོང་དཀོན་མཆོག་ཚེ་བརྟན་གྱིས་བསྒྲིགས་པའི་དཔེ་ཆར། “དེ་འི་འོག་དུ། མཆིམས་ཞང་རྒྱལ་ཟྀགས་ཤུ་ཏེང་གྀས་བྱས་སོ། །”ཞེས་པ་ཆད། (གཉའ་གོང་དཀོན་མཆོག་ཚེ་བརྟན། བརྡ་རྙིང་ཡིག་ཆའི་ཚིག་དོན་ཀུན་ཁྲོལ། [M] ལན་གྲུ། ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2014:35)

[35]P.T.1287,111－114 ཁང་དཀར་ཚུལ་ཁྲིམས་སྐལ་བཟང་། བོད་ཀྱི་གནའ་རབས་ལོ་རྒྱུས་བདམས་བཏུས་གངས་ལྗོངས་འོད་འབུམ། [M] གངས་ལྗོངས་ནང་རིག་མཐུན་ཚོགས། 2014：48.

[36]S.T.8212，0056－0061 ཁང་དཀར་ཚུལ་ཁྲིམས་སྐལ་བཟང་། བོད་ཀྱི་གནའ་རབས་ལོ་རྒྱུས་བདམས་བཏུས་གངས་ལྗོངས་འོད་འབུམ། [M] གངས་ལྗོངས་ནང་རིག་མཐུན་ཚོགས། 2014：127.

[37]«ཐང་གི་ལོ་རྒྱུས་གསར་མར་འཁོད་པའི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས»(སྨད་ཆ) ལས། “དེའི་སྔོན་བོད་ཀྱི་ཞང་ཞི་ཅེ(ཞང་རྒྱལ་ཟིགས)ཡིས་པའོ་ཡིང་ཁྲི་ལོའི་རྗེས་ནས་མཐའ་མཚམས་ནང་རོལ་དུ་དམག་ཐེངས་འགར་དྲངས་ནས་བྱས་རྗེས་ཆེན་པོ་བཞག་ཅིང་། ལོ་ན་རྒས་པར་བརྟེན་གོ་གནས་དགོངས་པ་ཞུས་རྗེས། བོད་ཀྱི་བློན་པོ་བཙན་བ་ཡིས་དེའི་ཚབ་བྱས་ནས་ཤར་ཕྱོགས་ཀྱི་ཅེ་ཏུའུ་ཧྲིའི་གོ་གནས་བསྐྱངས་པ་དང་། ཧོ་ཞི་དང་ལུང་ཡིའུ་ས་ཆར་ཆེད་དུ་འགོ་འདོམས་བྱེད་ཀྱི་ཡོད།”རྒྱའི་ཡིག་ཚངས་སུ་འཁོད་པའི་བོད་དང་འབྲེལ་བའི་ལོ་རྒྱུས། (བཞི་པ) [M] པེ་ཅིང་། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2017：201.《新唐书〈吐蕃传〉》(下) 云“ 先是，尚悉结自宝应后数入边，以功高请老，而赞磨代之，为东面节度使，专河、陇。”(罗广武译注. 两唐书吐蕃传译注 [M]. 北京：中国藏学出版社，2014:218.)

[38]འཇམ་དབྱངས་དར་རྒྱས། རྒྱའི་ཡིག་ཚང་དུ་འཁོད་པའི་བོད་དང་འབྲེལ་བའི་ལོ་རྒྱུས། (བཞི་པ) [M] པེ་ཅིང་། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2017：204.《新唐书〈吐蕃传〉》(下) 云：“ 十三年，虏大酋马重英以四万骑寇灵州，塞汉、御史、尚书三渠以扰屯田，为朔方留后常谦光所逐，重英残盐、庆而去”（罗广武译注 .两唐书吐蕃传译注 [M]. 北京：中国藏学出版社，2014：219.)

[39]བསམ་ཡས་ནམ་བཞེངས་ཀྱི་ལོ་ཚིགས་ཐད་ལ་བཞེད་པ་མི་མཐུན་པ་འགའ་ཞིག་མཆིས་ཏེ། (1)དུང་དཀར་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས་ལགས་ཀྱིས། སྤྱི་ལོ762ལོར་བཞེངས་མགོ་ཚུགས་ཏེ། ལོ་བཞི་ལ་གྲུབ་ཚུལ་ཁང་དཀར་ཚུལ་ཁྲིམས་སྐལ་བཟང་ལགས་ཀྱིས་གསུངས་ཀྱང་། དུང་དཀར་ཚིག་མཛོད་ལ་གཞིགས་ན། “ཆུ་སྟག(762)ལ་རྨང་བཏིངས་ཏེ་ལོ་གསུམ་ལ་རྫོགས་པར་གྲུབ”ཅེས་འབྱུང་བས། སྤྱི་ལོ་765ལོར་བཞེངས་གྲུབ་པར་བཞེད་ཡོད། (དུང་དཀར་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས། དུང་དཀར་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོ། [M] པེ་ཅིང་། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2012：2142.) (2)ཁང་དཀར་ཚུལ་ཁྲིམས་སྐལ་བཟང་ལྟར་ན། “ཤིང་མོ་ཡོས་སྤྱི་ལོ༧༧༥ལོར་བསམ་ཡས་ཀྱི་རྨང་བཏིང......དེ་ནས་མེ་མོ་ཡོས་སྤྱི་ལོ༧༨༧ལོར་བསམ་ཡས་ཀྱི་དགོན་པ་ཆ་ཚང་བཞེངས་ཚར་ཡོད་པར་འདོད་ཡོད།”(ཁང་དཀར་ཚུལ་ཁྲིམས་སྐལ་བཟང་།བོད་ཀྱི་གནའ་རབས་ལོ་རྒྱུས་བདམས་བཏུས་གངས་ལྗོངས་འོད་འབུམ། [M] གངས་ལྗོངས་ནང་རིག་མཐུན་ཚོགས། 2014：159.) (3)གཉའ་གོང་ལགས་ཀྱིས་བསམ་ཡས་བཞེངས་གྲུབ་པའི་ལོ་ནི། སྤྱི་ལོ766ཡིན་པར་འདོད་དེ། ཁོང་གིས«ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་རིང་ཆོས་མི་བསྣུབ་པའི་ཕྱིར་རྗེ་བློན་མནས་བསྒགས་པའི་བཀའ་གཙིགས་དང་པོའི་ཡི་གེ»ཞེས་པའི་ནང་དུ་གསལ་བའི“ལུག་ལོ”ལ་མཆན་འདི་ལྟར་བཏབ་ཡོད་དེ། “ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་ཆུ་ཕོ་རྟ་སྟེ742ལོར་འཁྲུངས་ནས་མེ་མོ་གླང་སྟེ797ལོར་གཤེགས་པའི་དབང་དུ་བཏང་ན། འདིའི་བར་ན་ཆུ་མོ་ལུག་སྟེ743དང་། ཤིང་མོ་ལུག་སྟེ755། མེ་མོ་ལུག་སྟེ767། ས་མོ་ལུག་སྟེ779། ལྕགས་མོ་ལུག་སྟེ791བཅས་ལྔ་མཆིས། དེ་ཡང་། སྤྱི་ལོ743འདི་པ་འཁྲུངས་མ་ཐག་པའི་ཕྱི་ལོ་དང་། 755ལོར་རྒྱལ་སར་དབང་བསྐུར་ཀྱང་ད་དུང་ཡོངས་སུ་དྲིལ་མ་བསྒྲགས་པས་ཡས་ཀྱི་ལོ་འདི་དག་མ་ཡིན་པར་མངོན། མས་ཀྱི་སྤྱི་ལོ791ནི་ཕྱིས་ཐལ་བས་ཀྱང་མིན་པ་འདྲ། དེས་ན་སྤྱི་ལོ767དང779གཉིས་ཀྱི་གང་རུང་ཞིག་ཡིན་དགོས། གཙུག་ལག་ཁང་ཡོས་ནས་ཡོས་ཏེ763-775དང་། ཡང་ན775-787ལོ་སྐོར་གཅིག་གི་རིང་ལ་བཞེངས་པ་འགོར་འགྱངས་སུ་སོང་བས779ཡང་མ་ཡིན་པས། ཆུ་མོ་ཡོས་ཏེ་སྤྱི་ལོ763ལ་རྨང་བཏིངས་ཤིང་། མེ་ཕོ་རྟ་སྟེ766ལོར་རྫོགས་པར་གྲུབ་པ་དང་། མེ་མོ་ལུག་སྟེ767ལོར་རབ་ཏུ་གནས་པར་མཛད་པར་བྱས་ན་ཅུང་འོས་ཚུལ་དུ་འགྲོ་ལ། བཀའ་གཙིགས་གཉིས་པ་ལས། དེ་ནས་བཙན་པོ་ཞ་སྔ་ནས་ལོ་ཉི་ཤུ་བཞེས་པ་ན། ཐོག་མ་ནི་ཕྱག་སྦྲིད་དང་ལྟས་ཤིག་ངན་ཏེ། “ཆོ་ག་ཅི་མཛད་པས་བཤད་ཀྱང་། དགུང་ཟླ་དུ་མར་ཕྱག་སྦྲིད་དང་ལྟས་ངན་ནས། སངས་རྒྱས་ཀྱི་ཆོས་བགྱིད་དུ་མི་གནང་བའི་བཀའ་ཁྲིམས་ཀྱང་ཁྲིམས་སུ་མི་བགྱི་བར་དོར། དཀོནད་ཅོག་གསུམ་གྱི་མཆོད་པ་ཡང་བགྱི་ཞེས་བགྱིས་ནས་གཟོད་བཟང་པོར་གྱུརད་ཏོ” ཞེས་བྱུང་བ་དང་འགལ་བར་མི་འགྲོ། ཞེས་སྙམ་དུ་སེམས།” (གཉའ་གོང་དཀོན་མཆོག་ཚེ་བརྟན།བརྡ་རྙིང་ཡིག་ཆའི་ཚིག་དོན་ཀུན་ཁྲོལ། [M] ལན་གྲུ། ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2014：144－145.) (4)རི་ཆའ་སན་གྱིས792ལོ་ཡིན་པར་བཤད། ལིས་ཧྥང་ཀྭས་ཀྱིས779འམ་ཡང་ན791ལོ་ཡིན་པར་བཤད། ཡོངས་གྲགས་སུ779ཡིན་པར་འདོད་པས་དེར་འཐད་དེ། བསམ་ཡས་གཙུག་ལག་ཁང་བཞེངས་གྲུབ་རྗེས། རྒྱལ་བློན་རྣམས་ཀྱིས་བཀའ་གཙིགས་ཀྱི་ཡི་གེ་ཞིག་མཛད་པ་དེར་མཆིམས་ཞང་རྒྱལ་ཟིགས་ཤུ་ཐེང་གིས་བློན་ཆེའི་གོ་ས་བཟུང་ཡོད་པ་གསལ། དེས་ན་སྤྱི་ལོ768ལོར་བློན་མཆིམས་ཞང་རྒྱལ་ཟིགས་ཤུ་ཐེང་དམག་དཔོན་གྱི་གོ་གནས་ལས་དགོངས་པ་ཞུས་པ་རྒྱའི་ཡིག་ཚངས་སུ་གསལ་བས། ད་དུང་ཡང་བློན་ཆེའི་གོ་ས་བསྩལ་མེད་པས། བསམ་ཡས་ཀྱི་བཞེངས་ལོ་དེའི་ཡན་ལ་འདོད་མི་ནུས་པ་དང་། སྤྱི་ལོ781－782ལ་མཆིམས་ཞང་རྒྱལ་ཟིགས་ཤུ་ཐེང་བློན་ཆེའི་གོ་ས་ནས་བབ་པས། དེའི་མན་ལ་འདོད་མི་ནུས་པས་སོ། །

[40]«ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་རིང་ཆོས་མི་བསྣུབ་པའི་ཕྱིར་རྗེ་བློན་མནས་བསྒགས་པའི་བཀའ་གཙིགས་དང་པོའི་ཡི་གེ»ལས། “ཞང་བློན་ཆེན་པོ་བཀའ་ལ་གཏོགས་པ་ལ། ༄ །བློན་ཆེན་པོ་ཞང་རྒྱལ་གཟིགས་ཤུ་ཐེང་། བློན་སྟག་སྒྲ་ཀླུ་ཁོང་། ཞང་རྒྱལ་མཚན་ལྷ་སྣང་།”ཞེས་གསལ། (གཉའ་གོང་དཀོན་མཆོག་ཚེ་བརྟན། བརྡ་རྙིང་ཡིག་ཆའི་ཚིག་དོན་ཀུན་ཁྲོལ། [M] ལན་གྲུ། ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2014：142.) ཁང་དཀར་ཚུལ་ཁྲིམས་སྐལ་བཟང་ལགས་ལྟར་ན། བཀའ་གཙིགས་ཀྱི་ཡི་གེ་དེ་ནི། “ས་མོ་ལུག་སྤྱི་ལོ༧༧༩ལོར་བོད་དུ་དགེ་སློང་དང་པོ་བྱུང་བར་བརྟེན་ནང་པ་སངས་རྒྱས་པའི་ཆོས་སྲུང་སྐྱོབ་བྱེད་རྒྱུའི་མནའ་གན་འཇོག་སྐབས……”མཛད་པ་ཡིན་པར་འདོད་ཡོད། འོན་ཀྱང་། བཀའ་གཙིགས་ཀྱི་ཡི་གེ་དེ་ནི། བསམ་ཡས་གཙུག་ལག་ཁང་གི་རྡོ་རིང་ཡི་གེའི་“གཙིགསཿགྱྀཿཡིཿགེཿཞྀབཿམོཿགཅྀགཿནི་གུད་ན་མཆྀས”པ(པ་ཚབ་པ་སངས་དབང་འདུས། 2013：3.)དེ་ཡིན་ངེས་ཤིང་། རྡོ་རིང་ཡི་གེ་ནི། སྤྱི་ལོ779ལོར་བསམ་ཡས་གཙུག་ལག་ཁང་བཞེངས་གྲུབ་རྗེས་མཛད་པ་ཡིན་ཚུལ་ཕལ་ཆེ་བས་འདོད་མོད། ཁང་དཀར་ཚུལ་ཁྲིམས་སྐལ་བཟང་ལགས་ཀྱི་དགོངས་པ་གཞིར་བྱས་ན། བསམ་ཡས་གཙུག་ལག་ཁང་ནི། སྤྱི་ལོ775ལོར་རྨང་བཏིང་ཞིང་། 787ལོར་དགོན་པ་ཆ་ཚང་བཞེངས་ཚར་བར་འདོད་པས། རྡོ་རིང་ཡི་གེ་དེ་ཉིད་ཀྱང་དགོན་པ་ཆ་ཚང་བཞེངས་ཚར་བའི་ལོ་དེར་འདོད་དགོས་ཚེ། འགལ་བ་ཅུང་ཟད་མཆིས། དེས་ན། ཁོང་གིས་རྡོ་རིང་ནམ་བཞེངས་ཀྱི་སྐོར་མ་གསུངས་མོད། བཀའ་གཙིགས་ཀྱི་ཡི་གེ་དེ་ནི། སྤྱི་ལོ779ལོར་མཛད་པར་འདོད་པས། ལོ་དེར་བཞེངས་པ་ཡིན་ཚུལ་ཤུགས་ལ་གོ་དགོས་སྙམ། (ཁང་དཀར་ཚུལ་ཁྲིམས་སྐལ་བཟང་། བོད་ཀྱི་གནའ་རབས་ལོ་རྒྱུས་བདམས་བཏུས་གངས་ལྗོངས་འོད་འབུམ། [M] གངས་ལྗོངས་ནང་རིག་མཐུན་ཚོགས། 2014：159.)

[41]«ཐང་གི་ལོ་རྒྱུས་རྙིང་མར་འཁོད་པའི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས»(སྨད་ཆ)ལས། “ཁྲི་ལོ་གསུམ་པའི་ཟླ་བཞི་པར། ……བློན་ཆེ་འོག་མ་ཞང་རྒྱལ་མཚན་འཇོན་ཐང་ལྡན་ཞིང་ཇུས་ལ་མཁས། དེས་བཙན་པོར་ས་མཚམས་གཏན་ལ་འཁེལ་བ་དང་མཇལ་དུམ་བྱས་ཏེ་མཐའ་མཚམས་ཀྱི་མི་རྣམས་བདེ་ལ་འགོད་པར་འཚལ་ཞེས་ཞུས་པར། བཙན་པོས་དེ་བདེན་པར་བསམས་ནས་ཞང་རྒྱལ་གཟིགས་ཀྱི་ཚབ་ཏུ་ཞང་རྒྱལ་མཚན་བློན་ཆེན་པོར་བསྐོས་པས། མཐར་ཞི་འདུམ་བྱ་རྒྱུའི་གྲོས་དན་འཇོག་ཐུབ་པ་བྱུང་།”ཞེས་གསལ། འཇམ་དབྱངས་དར་རྒྱས། རྒྱའི་ཡིག་ཚང་དུ་འཁོད་པའི་བོད་དང་འབྲེལ་བའི་ལོ་རྒྱུས། (བཞི་པ) [M] པེ་ཅིང་། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2017：78–79. 《新唐书〈吐蕃传〉》(下) 云：“三年（建中三年，即公元782年）……其次相尚结赞有才略，因言于赞普，请定界明约，以息边人。赞普然之，竟以结赞代结息为大相，终约和好，期以十月十五日会盟于境上。”罗广武译注 . 两唐书吐蕃传译注 [M]. 北京：中国藏学出版社，2014：82. «ཐང་གི་ལོ་རྒྱུས་གསར་མར་འཁོད་པའི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས»(སྨད་ཆ)ལས། “བོད་ཀྱི་བློན་ཆེན་པོ་ཞང་ཞི་ཅེ(ཞང་རྒྱལ་གཟིགས)གསོད་གཏུབ་ལ་དགའ་བ་དང་། ཅན་ནན་དུ་ཁོའི་དམག་དཔུང་ཕམ་པའི་འཁོན་ལན་སློག་ཐུབ་མེད་པས་ཞི་འདུམ་བྱེད་རྒྱུར་གཞོགས་འདེགས་མ་བྱས་མོད། བློན་ཆེ་འོག་མ་ཞང་རྒྱལ་མཚན་ཇུས་ལ་མཁས་ཤིང་དེས་མཐའ་མཚམས་ཀྱི་མི་རྣམས་ཞི་འཇགས་བདེ་གནས་ཡོང་དགོས་ཚུལ་ཡང་ཡང་ཞུས་པར་བརྟེན། བཙན་པོས་ཞང་རྒྱལ་མཚན་བློན་ཆེན་པོར་བསྐོས་ཏེ་ཞི་འདུམ་བྱས།” འཇམ་དབྱངས་དར་རྒྱས། རྒྱའི་ཡིག་ཚང་དུ་འཁོད་པའི་བོད་དང་འབྲེལ་བའི་ལོ་རྒྱུས།(བཞི་པ) [M] པེ་ཅིང་། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2017：207－208.《新唐书〈吐蕃传〉》(下)云：“其大相尚悉结嗜杀人，以剑南之败未报，不助和议，次相尚结赞有谋，固请休息边人，赞普卒用结赞为大相，乃讲好。”(罗广武译注.《两唐书吐蕃传译注》[M]. 北京：中国藏学出版社，2014：222.)འདིའི་སྐོར་ཐོག་མར་རི་ཆའ་སན་གྱིས་བཤད།(H.E.Richardson：“The principal witness to the detailed edict was the Chief Minister Zhang Rgyal－zigs shu－theng who，according to the T’ang Annals，demitted office in 782A.D.”P.27) དེ་ནས་པ་ཚབ་པ་སངས་དབང་འདུས་ཀྱིས་ཀྱང་སྤྱི་ཙམ་ཞིག་བཤད་ཡོད། (2017：144.) ཕྱིས་སུ་ས་ཐོས(A Study on the Ancient History of Tibet，by Hisashi Sato，p.596)ཅུང་ཟད་གསལ་བ་བཤད་འདུག (ཁང་དཀར་ཚུལ་ཁྲིམས་སྐལ་བཟང་། 2014：157.)འོན་ཀྱང་། ཁོང་རྣམས་ཀྱིས་རྒྱའི་ཡིག་ཚང་སྔ་ཕྱི་གཉིས་དང་འཕྲོས་ཏེ་བློན་སྟག་སྒྲ་ཀླུ་ཁོང་གི་སྐོར་དོགས་དཔྱོད་བྱེད་མཁན་དཀོན་ལ། འགའ་ཞིག་གིས་སྔར་གྱི་དཔྱད་འབྲས་རྣམས་ཀྱི་རྗེས་སུ་འབྲངས་ཡོད་ཀྱང་། ལུང་ཁུངས་གསལ་བཤད་བྱས་མེད།

[42]S.T.8212，0056–0061 (ཡོས་བུའི་ལོ་ལ་བབསྟེ། 763) “ཕོ་བྲང་བྱར་གྱྀ་ལྕང་བུ་ན་བཞུགས། ......བོད་ཡུལ་དུ་མོལ་ཅེན་། མོལཿཅེན་མཛདེ། ། ། །ཞང་ལོན་ཆེན་ཕོ། སྤོ་བླག་མཛདེ། བློན་ཆེ་སྣང་བཞེར་ཀེ་ཀེ་རུའྀ་ཡི་གེ་སྩལདེ། བློན་ཆེར་བཅུག་། ཞང་རྒྱལ་ཟིགས་ཆེན་ཕོཿགཡུའྀ་ཡི་གེ་སྩལདེ། མགར་འཛི། རྨུན་གྱྀ་ཐང་དུ་ཆོག་ཤེསུ་བསྟོད་། བློན་ཁྲི་བཟང་བློན་ཅེར་བཅུག། །སྟོང་རྩན་གཡུའྀ་ཡི་གེ་སྩལ་ཏེ། སོ་མཐའ་བཞྀ་དམག་དཔོན་དུ་བཀའ་སྩལད། པར་ལོ་ཅིག། །”(ཁང་དཀར་ཚུལ་ཁྲིམས་སྐལ་བཟང་། 2014：127.)ཅེས་སྐབས་དེར་བོད་ཀྱིས་རྒྱ་ལ་དམག་དྲངས་ཏེ་རྒྱལ་ཁ་ཆེན་པོ་ཐོབ་རྗེས། བོད་རང་དུ་གྲོས་མོལ་ཆེན་པོ་ཆེན་པོ་མཛད་དེ། ཕྱིའི་དགྲ་འདུལ་བའི་བློན་པོ་བྱས་རྗེས་ཅན་རྣམས་ལ་ཡིག་ཚང་བསྩལ་ཀྱང་། སྟག་སྒྲ་ཀླུ་ཁོང་གི་མཚན་ཟུར་ཙམ་ཡང་སྨྲས་མེད།

[43]ཞོལ་རྡོ་རིང་དུ་ཀེང་ཤིར་དྲངས་པའི་དམག་དཔོན་ཆེན་པོར་ཞང་མཆིམས་རྒྱལ་རྒྱལ་ཟིགས་ཤུ་ཐེང་དང་བློན་སྟག་སྒྲ་ཀླུ་ཁོང་གཉིས་བཀའ་བསྩལ་ཚུལ་བྲིས་ཡོད་པས། མཚན་གྱི་གོ་རིམ་ཐོག་ནས་ཞང་རྒྱལ་ཟིགས་སྔོན་དུ་ཡོད་པ་དང་། ཏུན་ཧོང་བོད་ཡིག་ཤོག་དྲིལ་གྱི་དོན་ཆེན་གནད་བསྡུས་སུའང་རྣམ་པ་གཅིག་ཏུ་གོང་ལྟར་འབྱུང་བ་མ་ཟད། བོད་དུ་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་གྲོས་མོལ་ཆེན་པོ་མཛད་སྐབས། ཞང་མཆིམས་རྒྱལ་རྒྱལ་ཟིགས་ཤུ་ཐེང་བོད་དུ་ལོག་སྟེ་དེར་ཞུགས་ཤིང་བཙན་པོས་གཡུའི་ཡི་གེ་བསྩལ་ཡོད་པའང་གསལ་བས། རྒྱའི་ཡིག་ཚང་གི་འཆད་སྲོལ་དང་ཡོངས་སུ་མཐུན་ནོ། །

[44]པ་ཚབ་པ་སངས་དབང་འདུས། སྤུ་རྒྱལ་བོད་ཀྱི་རྡོ་བརྐོས་ཡི་གེ་ཕྱོགས་བསྒྲིགས་ཀྱི་མ་ཡིག་དག་བཤེར་དང་དེའི་ཚིག་འགྲེལ་དྭངས་སང་གངས་ཆུ། [M] ལྷ་ས། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2013：32；134；150；203.

[45]སྤྱི་ལོ768ལོར་ཞང་རྒྱལ་ཟིགས་ལོ་ན་མཐོ་བའི་རྒྱུ་མཚན་གྱིས་དམག་དཔོན་གྱི་གོ་ས་ལས་བབ་སྟེ། ཚབ་ཏུ་བློན་པོ་བཙན་བ(赞磨)བསྐོས་ཚུལ་གོང་དུ་སོང་བ་དང་། སྤྱི་ལོ781－782ལ། ཞང་རྒྱལ་ཟིགས་གསོད་གཏུབ་ལ་དགའ་བ་དང་། དམག་དཔུང་ཕམ་པའི་འཁོན་ལན་སློག་མ་ཐུབ་ཅིང་། ཞི་འདུམ་བྱ་རྒྱུར་གཞོགས་འདེགས་མ་ནུས་པས།བཙན་པོས་ཞང་རྒྱལ་མཚན་བློན་ཆེན་པོར་བསྐོས་ཏེ་ཞི་འདུམ་བྱེད་དུ་བཅུག་ཚུལ་ཡང་གོང་གི་མཆན་འགྲེལ་དག་ཏུ་སོང་ཟིན།

[46]རྒྱལ་བློན་གང་ཞིག་གི་ཆེ་བ་བརྗོད་པའམ་བྱས་པ་གཟེངས་སུ་བསྟོད་པའི་ཡི་གེ་ཞིག་ཡིན་ན། གཟེངས་སུ་བསྟོད་བྱའི་གང་ཟག་དེ་ཉིད་སྐུ་འཚོ་བཞུགས་ཀྱི་སྐབས་སུ་བཞེངས་དགོས་པའམ་བཞེངས་ངེས་པས་མ་ཁྱབ་སྟེ། དཔེར་ན། «འཕྱོངས་རྒྱས་སྟག་རྩེ་ཟམ་སྣའི་རྡོ་རིང་ཡི་གེ»ལྟ་བུ་སྟེ། དེ་ལས། “སྐུ་ཡོན་ཏན་ཡོངས་ཀྱིས་བརྗོད་པའྀ་ཡི་གེ །ནམ་ཞིག་རྡོ་རིངས་ལ་བྲིས་སོ། །”ཞེས་པ་ལྟར། ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་དགུང་དུ་གཤེགས་རྗེས་ད་གཟོད་རྡོ་རིང་བསླངས་ཤིང་། ཁོང་གི་ཡོན་ཏན་དང་བྱས་པ་རྗེས་སུ་དྲན་པའི་ཡི་གེ་ནམ་ཞིག་རྡོ་རིང་ལ་བྲིས་པ་ལྟ་བུའོ། །