༄༅། །བོད་སྐད་ཀྱི་སྐད་ཆའི་བརྗོད་རིམ་ལ་ཅུང་ཙམ་དཔྱད་པ།

文摘 2024-10-29 09:00 青海

ཁྲི་ཤར་བསོད་ནམས་ཚེ་རིང་། མདོ་སྨད་ཁྲི་ཀའི་ཡུལ་དུ་སྐྱེས། ད་ལྟ་མཚོ་སྔོན་དགེ་འོས་སློབ་ཆེན་རྒྱལ་ཁབ་རིམ་པའི་བོད་ཡིག་ཆ་འཕྲིན་དངོས་བཤེར་ཁང་གི་དགེ་རྒན་ཆེན་མོ་གཞོན་པ་དང་། བོད་ཡིག་ཆ་འཕྲིན་དང་ཉེར་སྤྱོད་སྐད་བརྡ་རིག་པའི་ཤེས་རམས་ཞིབ་འཇུག་སློབ་མའི་མཛུབ་སྟོན་དགེ་རྒན། ཞིབ་འཇུག་གི་ཁ་ཕྱོགས་གཙོ་བོ་ནི་བོད་ཡིག་ཆ་འཕྲིན་དང་རྩིས་འཁོར་སྐད་བརྡ་རིག་པའི་སྐོར་ཡིན།

སྔ་ཕྱིར་མཚོ་ལྷོ་ཁུལ་མི་རིགས་དགེ་འོས་སློབ་གྲྭ་དང་། མཚོ་སྔོན་དགེ་འོས་སློབ་ཆེན་མི་རིགས་དགེ་འོས་སློབ་གླིང་། ནུབ་བྱང་མི་རིགས་སློབ་ཆེན་བཅས་འགྲིམས་ཤིང་། ཨ་རི་དང་དབྱིན་ཇི་སོགས་ལ་དུས་ཐུང་སློབ་སྦྱོང་དང་རིག་གཞུང་ཚོགས་འདུར་ཞུགས། བོད་ཀྱི་རིག་གནས་དང་བོད་ཡིག་ཆ་འཕྲིན། རྩིས་འཁོར་སྐད་བརྡ་རིག་པ་སོགས་ལ་སློབ་གཉེར་བྱས་ཏེ། རྩིས་འཁོར་སྐད་བརྡ་རིག་པའི་འབུམ་རམས་པའི་བསླབ་གནས་བླངས།‍

སྔ་རྗེས་སུ་བོད་རྒྱ་ཡིག་རིགས་གཉིས་ཀྱི་ལམ་ནས《ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ》དང་།《བོད་ལྗོངས་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོའི་རིག་དེབ》གཙོས་རིག་གཞུང་དུས་དེབ་ཆེ་གྲས་ཁག་ཏུ་དཔྱད་རྩོམ་བཞི་བཅུ་ལྷག་སྤེལ་ཅིང་། རིག་གཞུང་ཆེད་དེབ《བོད་ཡིག་ཆ་འཕྲིན་དང་བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག་གླེང་བ་དུས་ཀྱི་འོད་སྣང》ཞེས་པ་དང་། གཙོ་སྒྲིག་གནང་བའི《བོད་ཡིག་ཆ་འཕྲིན་ལག་རྩལ་གྱི་ཞིབ་འཇུག་གནས་བབ》ཅེས་པ་པར་སྐྲུན་གནང་ཡོད། ཞིང་ཆེན་དང་རྒྱལ་ཁབ་རིམ་པའི་ལས་གཞི་ཆེ་ཁག་ཉི་ཤུ་ལྷག་ལ་ཞུགས་པར་མ་ཟད། རྒྱལ་ཁབ་རིམ་པའི་ལས་གཞི་གསུམ་གཙོ་སྐྱོང་གནང་། སྔ་གཞུག་ཏུ་མཚོ་སྔོན་ཞིང་ཆེན་གྱི་ཤེས་ལྡན་མི་སྣ་སྟོང་གི་འཆར་གཞིའི་གྲས་སུ་ཚུད་པ་དང་། མཚོ་སྔོན་ཞིང་ཆེན་གྱི་ཚན་རྩལ་ཡར་ཐོན་བྱ་དགའ་ཨང་དང་པོ། མཚོ་སྔོན་ཞིང་ཆེན་གྱི་ཚན་རྩལ་གྲུབ་འབྲས་ཅན་གྱི་དཔུང་སྡེའི་བྱ་དགའ་གཅིག་བཅས་ཐོབ་མྱོང་།‍

ནང་དོན་གནད་བསྡུས། མི་རིགས་སོ་སོའི་ཡུལ་སྲོལ་གོམས་འདྲིས་དང་། རང་བྱུང་ཁོར་ཡུག་ལ་ཐུན་མིན་གྱི་ཁྱད་ཆོས་ཅི་རིགས་ཤིག་ཡོད་པ་དང་། དེ་མཚུངས་སུ་འཛམ་བུ་གླིང་གི་མི་རིགས་སོ་སོའི་སྐད་ལའང་རང་གི་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་ངག་གི་བརྗོད་ལུགས་དང་། ཚིག་གི་སྦྱོར་བ། ཚིག་མཚམས་གཅོད་ལུགས། ཚིག་གི་གྲུབ་སྟངས་བཅས་ཁྱད་ཆོས་མང་པོ་ཞིག་ཡོད་པས། འདིར་བོད་ཀྱི་སྐད་དང་ཡི་གེ་ལ་གཞི་བཅོལ་ཏེ་དེང་རབས་སྐད་བརྡ་རིགས་བརྟག་རིག་པ་དང་། གློག་རྡུལ་ཡིག་མཛོད་སྐད་བརྡ་རིག་པའི་ཐབས་ལམ་གྱིས་བོད་སྐད་ཀྱི་སྐད་ཆའི་བརྗོད་རིམ་ལ་དབྱེ་ཞིབ་ཅུང་ཙམ་བྱས་ཡོད།

བརྡ་ཆད་གཙོ་བོ། བོད་སྐད། བརྗོད་རིམ། གློག་རྡུལ་ཡིག་མཛོད། ཁྱད་ཆོས།

དེ་ཡང་བོད་ཀྱི་བརྡ་སྤྲོད་རིག་པ་ལ་མཚོན་ན། ལོ་ངོ་ཆིག་སྟོང་སུམ་བརྒྱ་ལྷག་གི་ལོ་རྒྱུས་ཡོད་པའི་རིག་གཞུང་ཞིག་ཡིན་ཞིང་། ད་ཡོད་ཀྱི་སུམ་རྟགས་གཞུང་གཉིས་པོ་ནི་བོད་རང་སྐད་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་དང་མཐུན་པར་སྦྱར་ཡོད་པའི་བརྡ་སྤྲོད་བསྟན་བཅོས་ཤིག་ཡིན་པས་དེ་གཉིས་མི་རིགས་གཞན་གྱི་བརྡ་སྤྲོད་དང་བསྡུར་ན། ཚན་རིག་གི་རང་བཞིན་ལྡན་པའི་བསྟན་བཅོས་ཤིག་ཏུ་བགྲངས་དང་བགྲང་བཞིན་ཡོད་པ་རེད། ཡིན་ནའང་དངོས་པོ་ནི་འགྱུར་ལྡོག་དང་སྤྱི་ཚོགས་ནི་འཕེལ་རྒྱས་འགྲོ་བཞིན་ཡོད་པས་ང་ཚོས་ད་དུང་ཡང་མི་རིགས་གཞན་གྱི་སྔོན་ཐོན་གྱི་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་ཕྱོགས་དང་། དུས་རབས་ཀྱི་འགྲོས་དང་མཐུན་པའི་རིགས་ལམ་གསར་བ་བཅས་ལ་སློབ་སྦྱོང་བྱ་རྒྱུ་ནི་གནད་ཀྱི་དམ་པ་ཞིག་ཏུ་སྣང་བས་ན། སྐབས་འདིར་ཁོ་བོས་བོད་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་བརྡ་སྤྲོད་དང་གསུང་རབ་བསྟན་བཅོས་དག་གཞིར་བཅོལ་ཏེ་རྒྱལ་ཁབ་ཕྱི་ནང་གི་རྩིས་འཁོར་སྐད་བརྡ་རིག་པའི་དཔྱད་འབྲས་གསར་བས་ཟུར་བརྒྱན། གནའ་དེང་གི་བོད་ཡིག་གློག་རྡུལ་ཡིག་མཛོད་དག་དཔེར་བརྗོད་དུ་དྲངས་ནས་བོད་སྐད་ཀྱི་སྐད་ཆའི་བརྗོད་རིམ་ལ་དེང་རབས་སྐད་བརྡ་རིག་པ་དང་། གློག་རྡུལ་ཡིག་མཛོད་སྐད་བརྡ་རིག་པའི་[①]ཞིབ་འཇུག་གི་བྱེད་ཐབས་ཚོམ་བུ་རེ་བེད་སྤྱད་ནས་བོད་སྐད་ཀྱི་སྐད་ཆའི་བརྗོད་རིམ་གྱི་དཔྱད་པ་ལ་སྤྲོ་བས་འཇུག་པར་བྱའོ། །

སློབ་དཔོན་ཐོན་མིས་མཛད་པའི་སུམ་རྟགས་གཉིས་ནི་བོད་རང་ལ་མཚོན་ན་མ་ལག་ཆ་ཚང་བའི་བརྡ་སྤྲོད་ཀྱི་གཞུང་ལུགས་ཤིག་ཡིན་པ་མ་ཟད། སྔོན་རབས་པས་ང་ཚོར་བཞག་པའི་བླ་མེད་ཀྱི་ནོར་བུ་རིན་པོ་ཆེ་ཞིག་ཀྱང་རེད། མི་རིགས་ཤིག་ལ་མཚོན་ན་སྐད་དང་ཡི་གེ་ནི་མི་རིགས་དེའི་བླ་སྲོག་ཏུ་གྲུབ་པས། བོད་ཀྱི་སྐད་དང་ཡི་གེ་ནི་བོད་མི་རིགས་འཚོ་བར་གནས་ཐུབ་པའི་རྟེན་གཞི་རུ་གྲུབ་ཡོད་དེ། བོད་ཀྱི་བརྡ་སྤྲོད་ལ་བོད་མི་རིགས་ཀྱི་སྐད་ཆའི་གནས་ལུགས་ཀྱི་སྦྱོར་བ་སྟོན་པའི་ཁྱད་ཆོས་ཤིག་མངའ་བ་རེད། བོད་སྐད་བརྡ་སྤྲོད་ཀྱི་བརྗོད་རིམ་ནི་བོད་ཀྱི་འཚོ་བའི་ཡུལ་སྲོལ་གོམས་འདྲིས་དང་མཐུན་པའི་ཐུན་མིན་གྱི་ཁྱད་ཆོས་ཤིག་ལྡན།

དེ་ཡང་འདིར་བརྗོད་རིམ（语序）[②]ཞེས་པ་ནི་ཚིག་གི་གྲུབ་ཚུལ་ཁྲོད་དུ་ཆེས་ཉུང་ན་ཡང་ཐ་སྙད་གཉིས་ཡན་འདུས་པའི་སྐད་ཆའི་སྒྲིག་གཞི་ཞིག་ལ་གོ་དགོས་པ་དང་། བརྗོད་རིམ་གྱི་གོ་དོན་ལ་སྒྲ་དོག་འཇུག་དང་ཡངས་འཇུག་གཉིས་སུ་དབྱེ་ཆོག་པ་དང་། སྒྲ་དོག་འཇུག་གི་བརྗོད་རིམ་ནི་ཚིག་རྒྱུ་དང་མིང་གི་སྒྲིག་སྟངས་ལ་གོ་དགོས་ཤིང་། སྒྲ་ཡངས་འཇུག་གི་བརྗོད་རིམ་ནི་ཚིག་གོང་འོག་དང་ཚིག་རིང་ཐུང་སྣ་ཚོགས་ཀྱི་སྐད་ཆའི་སྡེ་ཚན་དང་གྲུབ་ཚུལ་ལ་གོ འདིར་གླེང་བར་བྱ་བའི་བརྗོད་རིམ་ནི་སྒྲ་ཡངས་འཇུག་གི་བརྗོད་རིམ་ལ་གོ་ཞིང་། སྒྲ་ཡངས་འཇུག་གི་བརྗོད་རིམ་ལ་སྐད་ཆའི་སྡེ་ཚན་དང་། ཚིག་གི་སྦྱོར་བ་བཅས་འདུ་ལ་དེར་སྡེ་ཚན་གྱི་གོ་རིམ་ཡང་ཟེར། སྐད་ཆའི་སྡེ་ཚན་ནི་དཔེར་ན། ཚིག་རྒྱུའི་གོ་རིམ་དང་མིང་གི་གོ་རིམ། མིང་འདུས་མའི་གོ་རིམ། བརྗོད་རིམ་དང་ཚིག་ཚོགས་ཀྱི་གོ་རིམ། ཚིག་གི་གྲུབ་ཚུལ་གྱི་གོ་རིམ་བཅས་སུ་འདུ་བ་དང་། དེ་དག་ལ་གྲུབ་ཆའི་གོ་རིམ་ཞེས་བརྗོད། ཚིག་གི་སྦྱོར་བ་ནི་དཔེར་ན། མིང་གི་གྲུབ་ཆའི་གོ་རིམ་དང་ཚིག་གི་གྲུབ་ཆའི་གོ་རིམ། ཚིག་སྦྱོར་གྱི་གྲུབ་ཆའི་གོ་རིམ། ཚིག་ཐུང་གི་གོ་རིམ། ཚིག་ཚོགས་ཀྱི་གོ་རིམ་བཅས་ཡོད་པ་རེད། མདོར་ན་བརྗོད་རིམ་ཞེས་པ་ནི་སྐད་ཆ་བརྗོད་པའི་རིམ་པ་ཞེས་པའི་བསྡུས་མིང་སྟེ། སྐད་ཆའི་ཚིག་གྲུབ་རྣམས་བསྒྲིགས་ཏེ་རིམ་པ་ལྟར་བརྗོད་པ་ལ་ཟེར། མི་རིགས་རང་རང་གི་སྐད་དང་ཡི་གེ་མི་འདྲ་བ་བཞིན་དུ་སྐད་ཆའི་བརྗོད་རིམ་ཡང་མི་འདྲ་སྟེ། སྐད་ཆའི་བརྗོད་རིམ་ལ་མི་རིགས་སོ་སོའི་གོམས་སྲོལ་དང་མཐུན་པའི་གཏན་ཆགས་རང་བཞིན་གྱི་སྐད་ཆའི་སྦྱོར་ལུགས་རེ་ཡོད། རང་རེའི་བོད་ཀྱི་བརྡ་སྤྲོད་པའི་གཞུང་ལ་མཚོན་ན། ཡི་གེ མིང་། ཚིག བརྗོད་པ་བཅས་ཀྱིས་སྐད་ཆའི་སྦྱོར་བ་གྲུབ་པ་ཞིག་དང་། བོད་སྐད་ཀྱང་འདི་བཞི་ཡིས་གྲུབ་པ་མངོན་སུམ་དུ་སྣང་མོད། མིང་དང་མིང་སྦྲེལ་བ་དང་། མིང་དང་ཚིག་སྦྲེལ་བ། ཚིག་དང་ཚིག་སྦྲེལ་བ་ལ་བོད་སྐད་དུ་ཚིག་ཕྲད་ཀྱི་འཇུག་པ་ཆེས་མང་བ་ཞིག་ཡིན་པས། དེས་སྐད་ཆའི་བརྗོད་རིམ་ལའང་ནུས་པ་མི་དམན་པ་ཞིག་ཐེབས་བཞིན་ཡོད། བོད་ཡིག་ནི་སྒྲ་མཚན་སྦྱོར་ཀློག་གི་ཡི་གེ་ཞིག་ཡིན་པས། དེའི་ཡིག་གཟུགས་དང་སྒྲ་གདངས་དབར་སྤྱི་འགྲོས་ཀྱི་བརྡ་སྤྲོད་ལུགས་ཤིག་ཆགས་ཡོད་པར་སྣང་།

སྤྱིར་བཤད་ན་བརྗོད་རིམ་གྱི་དཔྱད་ཚུལ་འདི། དེང་གི་བརྗོད་རིམ་ལུས་བཤད་རིག་པའི་(语序类型学)གཞུང་ལུགས་ཁྲོད་ཀྱི་བྱེད་ཐབས་གཙོ་བོ་ཞིག་ཡིན་ཏེ། མཁས་དབང་ལིའུ་ཏན་ཆིང་(刘丹青)གིས“ལུས་བཤད་རིག་པ་དང་།（类型学）གཟུགས་རྣམ་རིག་པ།（形式学）བྱེད་ནུས་རིག་པ（功能学）གསུམ་ནི་དེང་དུས་ཀྱི་སྐད་བརྡ་རིག་པ་ལས་རྒྱུགས་ཆེ་བའི་སྤྱི་འགྲོས་ཆེན་པོ་གསུམ་དུ་འདུག་པ་ཡིན”[③]ཞེས་བརྗོད་པ་བཞིན། དུས་རབས་ཉི་ཤུ་བའི་ལོ་རབས་དྲུག་ཅུ་བའི་སྐབས། ཨ་རིའི་སྐད་བརྡ་སྨྲ་བ་ཀུ་རོན་པེ་གུ（J﹒H Greenberg）ཡིས་སྤྱི་ལོ1966ལོར་ཐོག་མར་གསར་གཏོད་བྱས་པའི་བརྗོད་རིམ་ལུས་བཤད་རིག་པའི་གཞུང་ལུགས་མཛད་པ་དང་། དེའི་ནང་དུའང་སྐད་བརྡའི་བརྗོད་རིམ་ནི་སྐད་ཆའི་ཁྲོད་ཀྱི་ཆེས་གལ་ཆེན་རང་བཞིན་ལྡན་པ་ཞིག་ཡིན་པར་བསྟན་པ་དང་། བརྗོད་རིམ་ལུས་བཤད་རིག་པ་ནི་སྐད་བརྡ་རིག་པའི་ཡན་ལག་སྟེ་སྐད་རིགས་ཀྱི་རིགས་དགར་བའི་རྩ་བ་དང་བྱེད་ཐབས། སྐད་རིགས་ཀྱི་སྤྱིའི་ཐུན་མོང་རང་བཞིན་བཅས་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་པའི་རིག་པ་ཞིག་ཡིན། ཀུ་རོན་པེ་གུ་ཡིས་སྐད་ཆའི་བརྗོད་རིམ་ལ་རྣམ་པ་བཞི་ཡིས་བསྟན་ཡོད་དེ། རྣམ་པ་དང་པོ་ནི་བརྗོད་གཞིའི་སྒྲ།（主语）S བྱ་ཡུལ་གྱི་སྒྲ།（宾语）O བྱ་ཚིག（动词）V བཅས་ཀྱིས་མཚོན་པ་རེད། འདིར་སྐད་རིགས་མི་འདྲ་བ་འགའི་བརྗོད་རིམ་འགའ་དཔེ་མཚོན་ཙམ་དྲངས་ན་འདི་ལྟ་སྟེ། དཔེར་ན། ཀ（ཉི་ཧོང་གི་སྐད་ཆ） ཁ། Tashi is the teacher’s son。To sit in the chair。（དབྱིན་ཇིའི་སྐད་ཆ）ག 小杨是我们学校的学生。（རྒྱ་ནག་གི་སྐད་ཆ）ང་། བཀྲ་ཤིས་ནི་ང་ཚོའི་གྲོགས་པོ་ཡིན།（བོད་ཀྱི་སྐད་ཆ）ཞེས་པ་ལྟ་བུའི་མི་རིགས་སོ་སོའི་སྐད་ཆའི་བརྗོད་རིམ་མི་འདྲ་ཞིང་དབྱིན་ཇིའི་སྐད་ཆ་དང་རྒྱ་ནག་གི་སྐད་ཆ་ནིSVOརྣམ་པ་ཅན། ཉི་ཧོང་དང་བོད་ཀྱི་སྐད་ཆ་ནིSOVརྣམ་པ་ཅན་ཏུ་གཏོགས་པ་རེད། ཡིན་ཡང་བརྗོད་རིམSOVནི་བོད་སྐད་ཚིག་གི་སྐད་ཆའི་བརྗོད་རིམ་གྱི་ཁྱད་ཆོས་གཙོ་བོ་ཞིག་ཏུ་མཐའ་གཅིག་ཏུ་མངོན་པར་འདོད་པ་ནི་རྒྱ་ཡིག་གི་ལམ་ནས་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་མཁན་རྣམས་ཀྱི་འདོད་ཚུལ་ཞིག་ཡིན་མོད། བོད་སྐད་ཀྱི་བརྗོད་རིམ་ནིSOVཡིན་པའི་ངེས་པའང་མ་མཆིས་པར་འདོད། སྐད་ཆ་དང་ཚིག་གི་བརྗོད་རིམ་ནི་མི་རིགས་དང་ཡུལ་སྲོལ་གོམས་འདྲིས། འཚོ་བའི་ཁོར་ཡུག་མི་འདྲ་བའི་ཁྱད་གཤིས་སུ་མངོན་པས། ཚིག་གི་བརྗོད་པ་དང་ཚིག་གི་གྲུབ་ཚུལ་མི་འདྲ་བའི་གནད་ས་ནི། “འགྲོ་བ་མིའི་སྐད་ཆའི་སྒྲིག་གཞིར་མི་མཐུན་པ་སྣ་ཚོགས་བྱུང་བ་ནི། མི་རིགས་སོ་སོའི་བསམ་བློའི་འདུ་ཤེས་འཛིན་སྟངས་མི་མཐུན་པའི་ཚུལ་དང་དམ་དུ་འབྲེལ་བའི”[④]གནས་ལུགས་དེས་ཀྱང་མཚོན་པའོ། །

བརྗོད་གཞིའི་སྒྲ་སྟེ།（S）བྱ་ཡུལ་གྱི་སྒྲ།（O）བྱ་ཚིག（V）བཅས་གསུམ་གྱིས་སྐད་ཆ་བརྗོད་པའི་ཚིག་གྲུབ་པ་དང་། 《བོད་སྐད་ཀྱི་རིག་གཞུང་ཞིབ་འཇུག》ཅེས་པའི་ནང་དུ། གཞུང་ལུགས་ཀྱི་སྟེང་ནས་བཤད་ན་རྣམ་པ་གཙོ་ཆེ་བ་དྲུག་ཏུ་མངོན་ཏེ། ①བརྗོད་གཞིའི་སྒྲ། བྱ་ཡུལ་གྱི་སྒྲ། བྱ་ཚིག（SOV）②བརྗོད་གཞིའི་སྒྲ། བྱ་ཚིག བྱ་ཡུལ་གྱི་སྒྲ།（SVO） ③བྱ་ཚིག བརྗོད་གཞིའི་སྒྲ། བྱ་ཡུལ་གྱི་སྒྲ།（VSO）④བྱ་ཚིག བྱ་ཡུལ་གྱི་སྒྲ། བརྗོད་གཞིའི་སྒྲ།（VOS）⑤བྱ་ཡུལ་གྱི་སྒྲ། བརྗོད་གཞིའི་སྒྲ། བྱ་ཚིག（OSV）⑥བྱ་ཡུལ་གྱི་སྒྲ། བྱ་ཚིག བརྗོད་གཞིའི་སྒྲ།（OVS）འདིར་ཡོད་ཀྱི་སྐད་ཆའི་བརྗོད་རིམ་གྱི་རྒྱུ་ཆ་ལ་གཞིགས་ན། གོང་གི་སྔོན་མ་གསུམ་པོའི་བརྗོད་རིམ་ནི་འཛམ་གླིང་དུ་ཆེས་མང་བ་དང་། 85﹪ཡན་ཟིན་ལ། རྗེས་མ་གསུམ་གྱི་བརྗོད་རིམ་ནི་འཛམ་གླིང་དུ་དེ་འདྲ་མེད་པ་ཡིན་ཞེས་གསུངས་པ་དང་། ཡང《བོད་སྐད་ཀྱི་རིག་གཞུང་ཞིབ་འཇུག》ཅེས་པ་རུ། “SOV 174 SVO 109 VSO 45འདི་ནི་ཧ་བོ་ཁན་སུHawkinsཡིས་ལོ་ངོ་བརྒྱད་ཅུ་གྱ་གསུམ་རིང་སྐད་རིགས་སུམ་བརྒྱ་ལ་བསྡོམས་རྩིས་བྱས་པ་ལས་ཐོབ་པ་ཞིག་ཡིན”[⑤]ཞེས་མངོན་པ་ལ་བལྟས་ན་བོད་སྐད་ཀྱི་བརྗོད་རིམ་ཁྱད་ཆོས་ནི་ཚིག་གི་རྗེས་སུ་བྱ་ཚིག་ཡོད་པའི་རྣམ་པར་གྲུབ་པ་ཞིག་སྟེ། བརྗོད་རིམSOVལྟར་ཡིན་པ། དཔེར་ན། ངས་ཇ་འཐུང་།[⑥]ལྟ་བུ་ལ་མཚོན་ན། ང་ནི་བརྗོད་གཞིའི་སྒྲ་དང་། ཇ་ནི་བྱ་ཡུལ། འཐུང་ནི་བྱ་ཚིག་བཅས་ཡིན་ལ། ངས་ཇ་འཐུང་ཞེས་པའི་ཚིག་གི་སྒྲིག་གཞི་ལ་བརྟག་ན་ཁྱད་གཞི་བརྗོད་པའི་མིང་དང་ཁྱད་ཆོས་བརྗོད་པའི་མིང་སོགས་མིང་གང་རུང་གི་མཐར་ཕྲད་སྦྱོར་བ་ཡིན་ཞིང་། དེའི་མཐར་བྱ་བ་བརྗོད་པའི་མིང་སོགས་མིང་གང་རུང་ཞིག་སྦྱོར་བ་ནི་སྤྱིར་བཏང་གི་སྒྲིག་གཞི་ཡིན་ལ། སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་བརྡ་སྤྲོད་ལྟར་བྱ་བྱེད་ལས་གསུམ་ལྟར་བཀར་ནས་ཚིག་གི་སྒྲིག་གཞི་ལ་དཔྱད་ན། ངས་ཇ་འཐུང་ཞེས་པ་ལས། ང་ནི་བྱེད་པ་པོ་དང་། ཇ་ནི་ལས་ཡིན་པ་དང་། འཐུང་ནི་བྱ་བ་ཡིན་པས་སོ། །གཞན་ཡང་། ཀླུ་མོས་སློབ་ཁང་དུ་ཡི་གེ་འབྲི།[⑦]ལྟ་བུ་ལ་མཚོན་ན། ཀླུ་མོ་ནི་བརྗོད་གཞིའི་སྒྲ་དང་། སློབ་ཁང་ནི་བྱ་ཡུལ། འབྲི་ནི་བྱ་ཚིག་བཅས་ཡིན། ཉི་ཧོང་དང་ཁྲོའོ་ཞན་སྐད་ཀྱི་བརྗོད་རིམ་ཡང་འདིའི་ཁོངས་སུ་གཏོགས་པ་རེད། ཡིན་ཡང་གོང་གི་དཔེར་བརྗོད་ལས་ཚིག་གྲུབ་པའི་སྒྲིག་གཞིར་བརྟགས་ན་མིང་གང་ཡང་རུང་བ་ཞིག་འདུས་དགོས་ཤིང་། དེ་ལ་ཚིག་ཕྲད་དང་རྣམ་དབྱེ་གང་རུང་གིས་མཚམས་སྦྱར་ནས་དོན་གྱི་ཁྱད་པར་སྟོན་དགོས་པ་ཞིག་ཡིན་པ་དང་། ཚིག་གི་སྒྲིག་གཞི་ལ་མ་མཐའ་ཡང་མིང་དང་ཕྲད་གཉིས་འདུས་དགོས་པ་ནི་བོད་སྐད་ཀྱི་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་ཁྱད་ཆོས་ཤིག་ཡིན་པ་དང་། ལྷག་པར་དུ་ཚིག་ཕྲད་ཀྱི་འཇུག་པ་ཆེས་མང་བ་ནི་བོད་སྐད་མ་གཏོགས་མི་རིགས་གཞན་གྱི་བརྡ་སྤྲོད་ལ་ཚིག་ཕྲད་ཀྱི་འཇུག་པ་དེ་འདྲ་མེད་པ་དང་། བོད་སྐད་ཚིག་ཕྲད་ཀྱིས་མིང་སྔ་ཕྱི་མཚམས་སྦྱོར་བ་དང་། དོན་གྱི་ནུས་པ་གསལ་བར་འབྱིན་པ་བཅས་ཡིན་པའོ། །

བརྗོད་གཞིའི་སྒྲ་དང་བྱ་ཡུལ་གྱི་རྗེས་སུ་བྱ་ཚིག་ཡོད་པ་ནི་བོད་མིའི་འཚོ་བའི་ཡུལ་སྲོལ་གོམས་འདྲིས། འཚོ་བའི་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་སྤྱོད་ལམ་ལས་མངོན་པ་མ་ཟད། བོད་སྐད་བརྡ་སྤྲོད་ཀྱི་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་ཁྱད་ཆོས་ཤིག་ཀྱང་ཡིན། དཔེར་ན། ནེ་ཙེས་མི་སྐད་ལད་མོ་བྱེད། །[⑧]པད་མས་སོ་ཕྲེང་ངོམ། ཟླ་བས་འཛུམ་བསྟན།[⑨]ཟླ་འོད་ཟེར་གྱིས་ཀུན་དའི་གེ་སར་གསལ། །འོད་སྟོང་ལྡན་པས་པད་དཀར་འདབ་བརྒྱ་གྲོལ། །མཛེས་མའི་ཁ་ཆུས་བ་ཀུ་ལ་ཕྱེ་ཞིང་། །རྐང་བས་མྱ་ངན་མེད་པའི་མེ་ཏོག་དགོད། །[⑩]འཇིགས་མེད་ཀྱིས་བཤད།[11]དགེ་རྒན་གྱིས་གསུངས། ཨ་ཕས་འགྲོ་རུ་བཅུག[12]ལྟ་བུ་ལས་བྱ་ཚིག་ནི་བྱེད། ངོམ། བསྟན། གསལ། གྲོལ། དགོད། བཤད། གསུངས། བཅུག་ཡིན་པ་བཅས་སོ། །

གོང་གསལ་གྱི་འདི་ལྟར་བོད་སྐད་བརྡ་སྤྲོད་ཀྱི་སྐད་ཆའི་བརྗོད་རིམ་གྱི་ཁྱད་ཆོས་ནིSOVལྟར་ཡོད་ཚད་ཡིན་པའི་ངེས་པའང་མེད་དེ། ཡུལ་ལུང་གི་སྐད་ཆ་རུ་བོད་སྐད་ཀྱི་བརྗོད་རིམVSOཡིན་པ་དཔེར་ན། བལྟས་ན་མིག་ལམ་དུ་མཛེས་པའི་རྨ་བྱ། ལྟ་བུ་ལ་མཚོན་ན། བལྟས་ནི་བྱ་ཚིག་དང་། ང་ནི་བརྗོད་གཞིའི་སྒྲ། རྨ་བྱ་ནི་བྱ་བའི་ཡུལ་བཅས་ཡིན་ལ། དཔེར་ན། བྲིས་པའི་རི་མོ། [13]ལྟ་བུར་མཚོན་ན། བྲིས་ནི་བྱ་ཚིག་ཡིན་པ་དང་། འི་ནི་འབྲེལ་སྒྲའི་ཕྲད། རི་མོ་ནི་བྱ་བའི་ཡུལ་བཅས་ཡིན་པ་དང་། གཞན་ཡང་། བལྟས་པས་མི་ངོམས་སྙིང་གི་དུམ་བུ་ཁྱོད། །སྟོན་ཁའི་སྤྲིན་གྱི་ཕུང་བོར་ལན་བརྒྱར་འགྲན། །[14]ཞེས་པ་ལས་བལྟས་ནི་བྱ་ཚིག་དང་། མཐའ་དག་ཤེས་བྱའི་ཆུ་གཏེར་སྐད་ཅིག་ལ། །བཏུང་བའི་སྤོབས་པ་འདི་ལ་སུ་ཡིས་བསྒྲུན། །[15]ཞེས་པ་ལས་བཏུང་ནི་བྱ་ཚིག ཤིང་བཟངས་རི་ལ་གནས་པར་གྱུར་པ་སྟེ། །ཤིང་ལ་འབད་དེ་ཁྱོད་ཀྱིས་ལྟ་བར་གྱིས། །ལྷུང་བའི་ཤིང་གིས་གླང་རྒོད་བསད་པར་བྱས། །བསླངས་ཏེ་ཤིང་ལ་ཆུ་ནི་སྦྱིན་པར་གྱིས། །[16]ཞེས་པ་ལས་ལྷུང་དང་བསླངས་ནི་བྱ་ཚིག་དང་། བྲིས་པའི་དམ་བཅའི་རི་མོ་གཞིག་ཏུ་མེད། །འོན་ཀྱང་ལྷག་བསམ་རེ་བ་དཀར་པོའི་མིག །ལན་བརྒྱར་གཏོད་པའི་འདོད་པ་ཆུ་ཤིང་དུ། །འབྱིན་པའི་ཆོ་ག་དམན་པའི་ཚུལ་ཡིན་ཕྱིར། །བསམ་གཏན་སེམས་ལ་དབང་བསྒྱུར་རྒྱལ་པོ་སྟེ། །བཞག་ན་གཡོ་མེད་རི་ཡི་དབང་བོ་བཞིན། །བཏང་ན་དགེ་བའི་དམིགས་པ་ཀུན་ལ་འཇུག །[17]ཞེས་པ་ལས་བྲིས་དང་། འབྱིན། བཞག བཏང་བཅས་ནི་བྱ་ཚིག་དང་། ཆུ་ཀླུང་དང་ཆུ་བུར་ཆུ་རླབས་གསུམ། །བྱུང་ཡང་རྒྱ་མཚོ་རང་ལས་བྱུང་། །ཐིམ་ཡང་རྒྱ་མཚོ་རང་ལས་ཐིམ། །[18]ཞེས་པ་ལས་བྱུང་དང་ཐིམ་བཅས་ནི་བྱ་ཚིག སྨྲས་ཤིང་བསྐུལ་བར་གྱུར་པ་ན། ། དུད་འགྲོ་ལ་ཡང་གོ་བ་སྐྱེ། །[19]ཞེས་པ་ལས་སྨྲས་ནི་བྱ་ཚིག་དང་། ཡྀད་མ་ཆེས་པ་ཞྀག་ཡོད་ན། ། མྱྀ་བཟུང་ཞིང་གཏམ་དྲྀས་ཏེ། ། བརྫངས་ནས་ཕྱྀར་གཏང་ངོ་། །[20]ཞེས་པ་ལས་བརྫངས་ནི་བྱ་ཚིག་ཡིན་པ། གོང་གསལ་གྱི་ཚིགས་བཅད་འདི་དག་ལ་མཚོན་ན་ཚིག་ཕྲེང་གཅིག་གི་སྔོན་དུ་བྱ་ཚིག་ཡོད་པ་ལྟ་བུས་ཀྱང་མཚོན། དེ་མིན་བྱ་ཚིག་སྔོན་དུ་ཡོད་པའི་བརྗོད་རིམ་ནི་དཔེར་ན། སྐྲག་པས་བྲོས། འཁྱག་པས་གཉིད་མ་ཁུག[21]ལྟ་བུ་ལས་སྐྲག་དང་འཁྱག་ནི་བྱ་ཚིག འདི་ལྟར་ཚིགས་བཅད་རྩོམ་ཡིག་དང་གེ་སར་སྒྲུང་སོགས་སུའང་བརྗོད་རིམVSOཡིན་པའི་དཔེ་གཞི་མང་པོ་ཞིག་འདུག གཞན་ཡང་བོད་སྐད་བརྗོད་རིམSVOཡིན་པ་དཔེར་ན། བློ་བཟང་གིས་བྲིས་པའི་སྒྲོལ་མའི་ཐང་ག རི་མོ་མཛེས་པས་ངས་མིག་གིས་བལྟས།[22]ང་ཡིས་བལྟས་ན་རང་བཞིན་གཅིག་པར་མཐོང་།[23]ལྟ་བུ་ལ་མཚོན་ན། བློ་བཟང་ནི་བརྗོད་གཞིའི་སྒྲ། བྲིས་ནི་བྱ་ཚིག སྒྲོལ་མའི་ཐང་ག་ནི་བྱ་བའི་ཡུལ། འདི་ལྟ་བུ་ལ་བརྟག་ནའང་བོད་སྐད་ཀྱི་སྐད་ཆའི་བརྗོད་རིམ་ནིSOVཡིན་ངེས་པའི་ཁ་ཚོན་གཅོད་མི་འོས་པ་དང་། ཚིག་གི་རྗེས་སུ་བྱ་ཚིག་ཡོད་པའི་བརྗོད་རིམ་ནི་བོད་སྐད་བརྡ་སྤྲོད་ལ་རྒྱུགས་ཆེ་ཞེས་བརྗོད་ཆོག་ཆོག་ཡིན་ནོ། །

ཁྱད་ཆོས་བརྗོད་པའི་མིང་ནི་བོད་སྐད་ལ་རྒྱུགས་ཆེ་བ་ཞིག་ཡིན་པ་མ་ཟད། སྙན་ངག་ལ་སོགས་པའི་ནང་དུ་ཆེས་ཆེར་མངོན་པའི་མིང་ཞིག་ཡིན་ཏེ། ཁྱད་ཆོས་བརྗོད་པའི་མིང་ཕལ་མོ་ཆེ་ནི་ཁྱད་གཞི་བརྗོད་པའི་མིང་གི་རྗེས་སུ་འཇུག་པ་ཞིག་ཡིན། འདིར་བརྗོད་པའི་ཁྱད་གཞི་བརྗོད་པའི་མིང་ཞེས་པ་ནི། བོད་ཀྱི་བརྡ་སྤྲོད་སྤྱི་རྣམ་རིག་འཕྲུལ་སྣང་མཛོད་ལས“དངོས་པོའི་རང་བཞིན་དང་། བྱེད་ལས། ཁ་དོག དབྱིབས་གཟུགས། རྒྱ་ཁྱོན་སོགས་ཀྱི་ཚད་སྟོན་པའི་མིང་གི་སྡེ་ཚན་ཞིག”[24]ལ་གོ །རྒྱ་སྐད་ནི་དེ་ལས་ལྡོག་པ་རེད། བོད་སྐད་ལ་གཞིགས་ནས་དཔེར་དྲངས་ན། རི་མཐོན་པོ། ཆུ་དྭངས་མོ། མེ་ཏོག་དམར་པོ།[25]སོགས་ལས་རི་མཐོན་པོ་ལྟ་བུར་མཚོན་ན། རི་ནི་ཁྱད་གཞི་བརྗོད་པའི་མིང་། མཐོན་པོ་ནི་ཁྱད་ཆོས་བརྗོད་པའི་མིང་། གཞན་ཡང་། མེ་ཏོག་དཀར་པོ། མི་ཡོན་ཏན་ཅན། འབྱོར་བ་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པ། མིག་དཀྱུས་རིང་ཞིང་ཕྲ་བ།[26]ལྟ་བུ་ལ་བརྟག་ནའང་མེ་ཏོག་དང་མི། འབྱོར་བ། མིག་བཅས་ནི་ཁྱད་གཞི་བརྗོད་པའི་མིང་དང་། དཀར་པོ། ཡོན་ཏན་ཅན། ཕུན་སུམ་ཚོགས་པ། རིང་ཞིང་ཕྲ་བ་བཅས་ནི་ཁྱད་ཆོས་བརྗོད་པའི་མིང་ཡིན་པས་ཁྱད་ཆོས་བརྗོད་པའི་མིང་ཕལ་ཆེ་བ་ཞིག་ཁྱད་གཞི་བརྗོད་པའི་མིང་གི་རྗེས་སུ་སྦྱོར་བ་ཞིག་ཡིན། འདིར་ཁྱད་ཆོས་བརྗོད་པའི་མིང་ཞེས་པ་ནི། “སེམས་ཅན་དང་། ཡུལ་དང་། དུས་དང་། ཕྱོགས་མཚམས་དང་། བེམ་དངོས་སོགས་ཀྱི་ངོ་བོ་སྟོན་ཅིང་། ཁྱད་ཆོས་དང་བྱ་བ། གྲངས་ཀ་སོགས་ཀྱི་མིང་སྦྱར་སའི་རྟེན་གཞི་བྱེད་པ” [27]ཞིག་ལ་གོ ཀུ་རོན་པེ་གུ་ཡིས་ཀྱངSOVརྣམ་པའི་སྐད་ཆའི་ཁྲོད། ཁྱད་ཆོས་བརྗོད་པའི་མིང(A)ཁྱད་གཞི་བརྗོད་པའི་མིང(N)དང་ལྷན་དུ་སྦྱོར་ཚུལ་བཏོན་ཡོད། ANརང་བཞིན་ཅན་གྱི་རྣམ་པ་ཡིན་པའི་བོད་སྐད་བརྡ་སྤྲོད་ཀྱི་བརྗོད་རིམ་ཡོད་དེ། བོད་ཀྱི་བརྡ་སྤྲོད་སྤྱི་རྣམ་རིག་འཕྲུལ་སྣང་མཛོད་ལས“དངོས་པོའི་ངོ་བོ་སྟོན་པའི་མིང་གི་ཐ་སྙད་ལ། རང་བཞིན་དང་ཁྱད་ཆོས་སྟོན་པའི་ཐ་སྙད་སྦྱར་ན། ཁྱད་ཆོས་སྟོན་པའི་ཐ་སྙད་ཁྱད་གཞི་སྟོན་པའི་ཐ་སྙད་ཀྱི་སྔོན་དུ་སྦྱར་ཚེ་འབྲེལ་སྒྲ་འཇོག་དགོས་ཏེ། དཔེར་ན། མཛེས་པའི་མེ་ཏོག ལེགས་པའི་ལམ། མཐོ་བའི་རི་དང་དམའ་བའི་གཤོང”[28]ཞེས་པ་ལས་མཛེས་དང་ལེགས། མཐོ་དང་དམའ་ནི་ཁྱད་ཆོས་སྟོན་པའི་མིང་དང་། མེ་ཏོག་དང་ལམ། རི་དང་གཤོང་ནི་ཁྱད་གཞི་བརྗོད་པའི་མིང་ལྟ་བུས་མཚོན་པ་དང་། གཞན་ཡང་དཔེར་ན། རྣོ་ངར་ཆེ་བའི་རལ་གྲི། གཏིང་ཟབ་པའི་རྒྱ་མཚོ། སྙན་པའི་གླུ་དབྱངས། བདེ་སྐྱིད་ཀྱི་འཚོ་བ།[29]མཐོ་གངས་དཀར་གྱི་རྩེ་མོ་དགུང་ལ་རེག །དམའ་རྩི་ཤིང་ནགས་ཚལ་བསྙལ་ཞིང་མནན། །[30]སྐྱིད་པའྀ་བཀའ་དྲྀན་ནི་རབས་ཁྲྀའི་བར་དུ་ཐོབ། །སྙན་པའྀ་སྒྲ་སྐད་ནྀ་གཉི་ཟླས་སླེབས་སོ་ཆོག་ཁྱབ་སྟེ། །[31]ལྟ་བུ་ལ་མཚོན་ནའང་ཁྱད་ཆོས་བརྗོད་པའི་མིང་ནི་ཁྱད་གཞི་བརྗོད་པའི་མིང་གི་སྔོན་དུ་འཇུག་པའང་ཡོད། གཞན་ཡང་ཚིགས་བཅད་རྩོམ་ཡིག་དང་སྙན་རྩོམ། གླིང་སྒྲུང་སོགས་སུའང་ཤིན་ཏུ་མངོན་ཏེ། འདིར་ཟུར་ཙམ་དྲངས་པ་དཔེར་ན། རབ་བརྗིད་ཏི་སེའི་གངས་ཀྱིས་ལྷ་ཡི་ལམ། །རབ་མཛེས་ཐོར་ཅོག་སྔོན་པོར་བཀོད་བྱས་ནས། །རབ་སྙན་རྒྱུད་མང་སྒྲོག་ལ་ལྟ་བྱེད་ན། །རབ་དཀར་ལྷ་མོ་ཁྱོད་དང་མཚུངས་པར་འགྱུར། །[32]གསེར་རིའི་ཕྲེང་བ་དང་མཚུངས་པའི་རིམ་བྱོན་མཁས་པའི། །མཛད་རྗེས་བྲག་རི་ལྟར་བརྩིགས་པའི་བསྟན་བཅོས་གླེགས་བམ། །[33]རབ་དཀར་ཀེ་ལ་ཤའི་འཕྲེང་བས་བསྐོར་བའི། །མཛེས་སྡུག་ཡུལ་ལྗོངས་དེ་བོད་ཀྱི་ས་ཆ། །[34]འདི་ལྟ་བུས་ཀྱང་མཚོན་ལ། སྤྱིར་ན་ཁྱད་ཆོས་བརྗོད་པའི་མིང་ཁྱད་གཞི་བརྗོད་པའི་མིང་གི་རྗེས་སུ་སྦྱོར་བའི་བརྗོད་རིམ་ནི་བོད་སྐད་ལ་རྒྱུགས་ཆེ་ཞེས་བརྗོད་ཆོག་པ་དང་། ཁྱད་གཞི་མེད་ན་ཁྱད་ཆོས་མེད་ཅེས་ཁྱད་གཞི་ཡོད་པའི་སྟེང་ཁྱད་ཆོས་ཀྱིས་བརྒྱན་ཏེ། ཁྱད་གཞི་སྔོན་དང་ཁྱད་ཆོས་རྗེས་ཞེས་མཐའ་གཅིག་ཏུ་དེ་ལྟར་འདོད་མི་རུང་ངོ་། །

གོང་དུ་བརྗོད་པ་བཞིན་གྲངས་ཀ་བརྗོད་པའི་མིང་ཡང་བོད་སྐད་ལ་རྒྱུགས་ཆེ་བ་མ་ཟད། བོད་ལ་མཚོན་ན་གྲངས་གནས་རིག་གནས་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པ་ཞིག་ཡོད་དེ། འདིར་བརྗོད་པའི་གྲངས་ཀ་བརྗོད་པའི་མིང་ཞེས་པ་ནི། བོད་ཀྱི་བརྡ་སྤྲོད་སྤྱི་རྣམ་རིག་འཕྲུལ་སྣང་མཛོད་ལས“དངོས་པོའི་གྲངས་ཀ་དང་། རིམ་པ་སོགས་ཀྱི་ངོ་བོ་བརྗོད་པ”[35]ལ་གོ །གྲངས་ཀ་བརྗོད་པའི་མིང་རྣམས་སྤྱིར་བཏང་དུ་ཁྱད་གཞི་བརྗོད་པའི་མིང་དང་འཇལ་བྱེད་ཀྱི་མིང་དང་ལྷན་དུ་སྦྱོར་བ་ཞིག་ཡིན་ལ། ཁྱད་གཞི་བརྗོད་པའི་མིང་སྔོན་དང་གྲངས་ཀ་རྗེས་སུ་སྦྱོར་ཏེ་དཔེར་ན། མགོན་པོ་རིགས་ལྔ། འགོ་བའི་ལྷ་ལྔ། འགྲོ་བ་ལྔ། རྒྱལ་པོ་སྐུ་ལྔ། རྒྱལ་པོ་མདོ་ལྔ། སྐ་ཅོག་གཉིས། སྐུ་གཉིས། སྐྱ་སེར་གཉིས། ཁ་ན་མ་ཐོ་བ་གཉིས།[36]ལྟ་བུས་མཚོན། གཞན་ཡང་གྲངས་ཀ་བརྗོད་པའི་མིང་རྣམས་འཇལ་བྱེད་ཀྱི་མིང་དང་ལྷན་དུ་སྦྱོར་བ་ལ་དཔེར་ན། བྲེ་གང་། སོར་གསུམ། རྒྱ་མ་ལྔ། ལེབ་མོ་གཉིས། ལུག་ཁྱུ་བརྒྱད། བམ་པོ་བཅུ་གཉིས[37]ལྟ་བུས་བོད་སྐད་ཀྱི་སྐད་ཆའི་བརྗོད་རིམ་ཁྲོད་གྲངས་ཀ་བརྗོད་པའི་མིང་ནི་ཁྱད་གཞི་བརྗོད་པ་དང་། འཇལ་བྱེད་ཀྱི་མིང་གི་རྗེས་སུ་སྦྱོར་བ་ནི་བོད་སྐད་ཀྱི་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་ཁྱད་ཆོས་ཤིག་ཡིན་ལ། རྒྱ་སྐད་ནི་དེ་ལས་ལྡོག་པའོ། །

“འགྲོ་བ་མིའི་སྐད་ཆའི་སྦྱོར་བ་ལ་ཁྱད་པར་སྣ་ཚོགས་མཆིས་པ་ནི། མི་རིགས་སོ་སོའི་བསམ་བློའི་འདུ་ཤེས་མི་འདྲ་བའི་གནད་ལ་ཐུག”[38]ཅེས་པ་དང་། སྐད་ཆ་ནི་མི་རིགས་ཤིག་གི་བསམ་བློའི་རྟེན་ཡིན་ཞེས་བརྗོད་པ་བཞིན། བོད་སྐད་བརྡ་སྤྲོད་ཀྱི་བརྗོད་རིམ་ནི་བོད་མི་རིགས་ཀྱི་བསམ་བློའི་རྟེན་གཞི་ཡིན། མི་རིགས་མི་འདྲ་བ་བཞིན་དུ་སྐད་ཆའི་བརྗོད་རིམ་ཡང་མི་འདྲ་བ་སྟེ་སྐད་ཆ་སོ་སོར་རང་གི་ཁྱད་ཆོས་ཀྱང་མངོན་པ་རེད། དཔེར་ན་རྒྱ་སྐད་ལ་མཚོན་ན། ནང་ཕྱི།（内外）གཡོན་གཡས།（左右）རིང་ཉེ།（远近）དཔྱིད་དབྱར་སྟོན་དགུན་（春夏秋冬）ལྟ་བུ་དང་། བོད་སྐད་ལ་མཚོན་ན། ཕྱི་ནང་། གཡས་གཡོན། ཉེ་རིང་། དབྱར་དགུན་སྟོན་དཔྱིད་ཅེས་ཟེར་བས་མི་རིགས་ཐ་དད་ཡིན་པ་བཞིན་དུ་སྐད་ཆའི་བརྗོད་རིམའང་ཐ་དད་ཡིན་པ་རེད། བོད་སྐད་བརྗོད་རིམ་ནང་དུའང་ཡ་རབས་གུས་སྲོལ་གྱི་རིམ་པ་ཆེས་ཆེར་གསལ་ཏེ་དཔེར་ན། དགེ་རྒན་ངག་དབང་། རྒྱལ་མོ་ཁྲི་མ་ལོད། བོད་རྒྱལ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོ། དེད་དཔོན་ནོར་བཟང་། བུ་མོ་ཀླུ་མོ། གྲོགས་པོ་སྐལ་བཟང་། དཔྱིད་དབྱར་སྟོན་དགུན་དུས་ཚིགས་བཞི།[39]ལྟ་བུས་ཀྱང་མཚོན་པ་དང་། རྒྱ་སྐད་ནི་དེ་ལས་ལྡོག་པའོ། །“བོད་སྐད་ལ་ལས་རིགས་དང་ཐོབ་ཐང་གི་མིང་རྣམས་མིའི་མིང་གི་ཐོག་མར་སྦྱོར་ཡང་། ད་ལྟ་རྒྱ་ཡིག་གི་ཤན་ཐེབས་པའི་དབང་གིས་བློ་བཟང་སྐུ་ཞབས། རྒྱ་མཚོ་བཟོ་བ། ཞེས་པ་ལྟ་བུར་བརྗོད་པ་ནི་འཁྲུལ་བ་ཁོ་ནའོ། །”[40]ཞེས་པ་བཞིན་ནོ། །

སྐད་དང་ཡི་གེ་ནི་མི་རིགས་ཤིག་འཚོ་གནས་ཐུབ་པ་དང་སྲིད་འབྱོར་རིག་གསུམ་གོང་འཕེལ་དུ་འགྲོ་བའི་སྲོག་རྩར་གྱུར་ཡོད། དེང་གི་དུས་འདིར་རྩིས་འཁོར་གཙོས་པའི་ཚན་རིག་ལག་རྩལ་གྱི་འཕེལ་ཁ་ཉིན་རེ་ནས་ཉིན་རེར་ཇེ་མགྱོགས་སུ་འགྲོ་བའི་སྐབས་འདིར། སྔོན་ཐོན་གྱི་རྒྱལ་ཁབ་དང་མི་རིགས་སོ་སོས་དེང་གི་ཆ་འཕྲིན་ལག་རྩལ་དང་རྩིས་འཁོར་ཕྱོགས་ལ་བརྟེན་ནས་སྐད་ཡིག་ཞིབ་འཇུག་ལ་སྔར་མེད་པའི་མཐོང་ཆེན་དང་གཙིགས་འཛིན་བྱེད་བཞིན་ཡོད་ལ། གློག་རྡུལ་ཡིག་མཛོད་སྐད་བརྡ་རིག་པའི་ཐབས་ལམ་སྤྱད་དེ་བོད་སྐད་ཀྱི་སྐད་ཆའི་བརྗོད་རིམ་འདི་ཉིད་གཙོ་བོར་བཟུང་ནས་ཐོག་མར་ཞིབ་བརྗོད་བྱ་ཁུལ་བྱས་ཡོད་མོད། གཞུང་ལུགས་ཉམས་ཞིབ་ཀྱི་ཆུ་ཚད་ཀྱི་དབང་གིས་མ་རྟོགས་ལོག་རྟོག་ཏུ་སོང་བ་ཅི་རིགས་མཆིས་ངེས་པས་དཔྱོད་ལྡན་རྣམས་ཀྱིས་དགོངས་འཆར་བསྩོལ་བའི་རེ་བ་ཡང་ཡང་ཞུའོ། །

[①]“གློག་རྡུལ་ཡིག་མཛོད་སྐད་བརྡ་རིག་པ”ཞེས་པ་ནི་དབྱིན་ཇིའི་སྐད་དུ“Corpus linguistics”ཡི་འགྱུར་ཡིན་ཞིང་། རྒྱ་སྐད་དུ“语料库语言学”ཞེས་ཟེར། དེའི་གོ་དོན་ནི་རྩིས་འཁོར་གྱི་ནང་དུ་སྐད་ཆའི་དཔྱད་གཞི་རྣམས་གློག་རྡུལ་ཡི་གེའི་ཚུལ་གྱིས་ཕྱོགས་གཅིག་ཏུ་བསྡུ་ཉར་བྱས་ཤིང་། དེ་ལ་དགོས་ངེས་ཀྱི་མཆན་འདེབས་པ་གང་རུང་གིས་སྐད་ཡིག་ཞིབ་འཇུག་གི་དམིགས་ཡུལ་གང་ཞིག་ལ་ཞབས་ཕྱི་བསྒྲུབས་པས། ཡིག་མཛོད་སྐད་བརྡ་རིག་པ་ནི་སྐད་བརྡ་རིག་པ་དང་རྩིས་འཁོར་ཚན་རྩལ་གཉིས་བསྣོལ་རེས་བྱས་པའི་རིག་ཚན་ཡན་གར་བ་ཞིག་ལ་བརྗོད། སྐབས་འདིའི་གློག་རྡུལ་ཡིག་མཛོད་ནི་མཚོ་སྔོན་དགེ་འོས་སློབ་ཆེན་བོད་ཡིག་ཆ་འཕྲིན་ཞིབ་འཇུག་ལྟེ་གནས་དང་རང་ཉིད་ཀྱིས་བསྡུ་ཉར་བྱས་པའི་རང་བྱུང་ཚན་རིག་དང་སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག་གི་ཡིག་མཛོད་དག་ལ་གོ །

[②]（语序）ཞེས་པ་བོད་ཡིག་ཏུ་བསྒྱུར་ཚུལ་འདྲ་མིན་རེ་མཆིས་ལ། འདིར་དགེ་རྒན་ལྕགས་ཐར་རྒྱལ་གྱིས་བརྩམས་པའི་དེབ་ཀྱི་རྗེས་སུ་འབྲངས་ཏེ་བརྗོད་རིམ་ཞེས་གླེང་བ་ཡིན།《བོད་ཀྱི་བརྡ་སྤྲོད་སྤྱི་རྣམ་རིག་འཕྲུལ་སྣང་མཛོད》ལྕགས་ཐར་རྒྱལ་གྱིས་བརྩམས། [M] ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2000ལོ། P488

[③]刘丹青：《语序类型学与介词理论》[M]，商务印书馆，2003年版，第18页。

[④]（德）威廉·冯·洪堡特：1836年原著，姚小平译《论人类语言结构的差异及其对人类精神发展的影响》[M]，商务印书馆，1999年版，第5页。

[⑤]胡坦：《藏语研究文论》[M]，中国藏学出版社 2002年版，第563页。

[⑥]《བརྡ་སྤྲོད་གསལ་བྱེད་ངག་སྒྲོན》དཔའ་རིས་སངས་རྒྱས་ཀྱིས་བརྩམས། [M] མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1998ལོ། P5

[⑦]《བོད་ཀྱི་བརྡ་སྤྲོད་སྤྱི་རྣམ་རིག་འཕྲུལ་སྣང་མཛོད》ལྕགས་ཐར་རྒྱལ་གྱིས་བརྩམས། [M] ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2000ལོ། P299

[⑧]《བརྡ་སྤྲོད་གསལ་བྱེད་ངག་སྒྲོན》དཔའ་རིས་སངས་རྒྱས་ཀྱིས་བརྩམས། [M] མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1998ལོ། P46

[⑨]《བརྡ་སྤྲོད་རིག་པའི་དོན་འགྲེལ་ཕྱོགས་བསྒྲིགས》དོར་ཞི་གདོང་དྲུག་སྙེམས་བློས་བརྩམས། [M] ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།1987ལོ། P41

[⑩]《སྙན་ངག་རྩ་འགྲེལ》རྩ་བ་སློབ་དཔོན་དབྱུག་པ་ཅན་གྱིས་བརྩམས། འགྲེལ་བ་དང་དཔེར་བརྗོད་བོད་མཁས་པས་བརྩམས། [M] མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1991ལོ། P439

[11] 《བོད་གངས་ཅན་གྱི་སྒྲ་རིག་པའི་བསྟན་བཅོས་ལེ་ཚན་འགའ་ཕྱོགས་བསྡུས་བཞུགས་སོ》ཚེ་ཏན་ཞབས་དྲུང་གིས་བརྩམས། [M] མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2005ལོ། P28

[12]《བོད་ཀྱི་བརྡ་སྤྲོད་སྤྱི་རྣམ་རིག་འཕྲུལ་སྣང་མཛོད》ལྕགས་ཐར་རྒྱལ་གྱིས་བརྩམས། [M] ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2000ལོ། P410

[13] 《བོད་སྐད་བརྡ་སྤྲོད་ཀྱི་གནད་དོན་ཁ་ཤས་ལ་དཔྱད་པ་རིག་འཕྲུལ་མེ་ལོང》ལྕགས་ཐར་རྒྱལ་གྱིས་བརྩམས། [M]མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2008ལོ། P133

[14]《སྙན་ངག་སྤྱི་དོན》ཚེ་ཏན་ཞབས་དྲུང་གིས་བརྩམས། [M] ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1997ལོ། P57

[15]《ཀུན་མཁྱེན་འཇིགས་མེད་དབང་པོའི་ཆབ་ཤོག་བཞུགས་སོ》ཀུན་མཁྱེན་འཇིགས་མེད་དབང་པོས་བརྩམས། [M] མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1996ལོ། P49

[16]བོད་སྐད་བརྡ་སྤྲོད་སྐོར་གྱི་དཔེ་རྒྱུན་དཀོན་རིགས་ཀྱི་བསྟན་བཅོས་ཐུང་ངུ་འགའ་ཕྱོགས་གཅིག་ཏུ་བསྒྲིགས་པ་མུ་ཐི་ལའི་ཕྲེང་བ་ཞེས་བྱ་བ་བཞུགས་སོ་ཞེས་པ་ལས་བསྟན་འགྱུར་ལས་བྱུང་བའི་རྣམ་དབྱེ་བརྒྱད་ཀྱི་བསྟན་དོན་ཚིག་ལེའུར་བྱས་པ་བཞུགས་སོ་ཞེས་པ་ལས་ལུང་དྲངས་པ་ཡིན་ལ། དེ་ནི་རྒྱ་གར་གྱི་སློབ་དཔོན་ཤྲཱིདྷ་རས་མཛད་ཅིང་ལོ་ཙཱ་བ་ལྕེ་ཁྱི་འབྲུག་གིས་བསྒྱུར། དུད་བླ་བུ་ཆུང་གིས་བསྒྲིགས། [M]མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2012ལོ། P3

[17] 《བསྟོད་སྨོན་ཕྱོགས་བསྒྲིགས》[M] མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2001ལོ། P83

[18] 《རྣལ་འབྱོར་གྱི་དབང་ཕྱུག་ཆེན་པོ་མི་ལ་རས་པའི་རྣམ་མགུར》རུས་པའི་རྒྱན་ཅན་གྱིས་བརྩམས། [M]མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1981ལོ། P240

[19]《ལེགས་པར་བཤད་པ་རིན་པོ་ཆེའི་གཏེར་དང་འགྲེལ་པ་བཞུགས་སོ》ས་སྐྱ་ཀུན་དགའ་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་བརྩམས་པ་དང་བཙུན་པ་རིན་ཆེན་དཔལ་གྱིས་འགྲེལ་པ་མཛད། [M] བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1994ལོ། P392

[20] 《བོད་ཀྱི་རྡོ་རིང་ཡི་གེ་དང་དྲིལ་བུའི་ཁ་བྱང》བསོད་ནམས་སྐྱིད་ཀྱིས་མཆན་འགྲེལ་བཀོད་པ། [M] མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1984ལོ།P24

[21]《བོད་ཀྱི་བརྡ་སྤྲོད་སྤྱི་རྣམ་རིག་འཕྲུལ་སྣང་མཛོད》ལྕགས་ཐར་རྒྱལ་གྱིས་བརྩམས། [M] ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2000ལོ།P411

[22] 《བརྡ་སྤྲོད་རིག་པའི་དོན་འགྲེལ་ཕྱོགས་བསྒྲིགས》དོར་ཞི་གདོང་དྲུག་སྙེམས་བློས་བརྩམས། [M] ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1987ལོ། P45

[23] 《དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་གྱི་གསུང་རྩོམ》 དེབ་གཉིས་པ། ཧོར་ཁང་བསོད་ནམས་དཔལ་འབར་སོགས་ཀྱིས་བསྒྲིགས། [M]བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་ནས་བསྐྲུན། 2004ལོ། P392

[24]《བོད་ཀྱི་བརྡ་སྤྲོད་སྤྱི་རྣམ་རིག་འཕྲུལ་སྣང་མཛོད》ལྕགས་ཐར་རྒྱལ་གྱིས་བརྩམས། [M] ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2000ལོ།P136

[25]《བརྡ་སྤྲོད་རིག་པའི་དོན་འགྲེལ་ཕྱོགས་བསྒྲིགས》དོར་ཞི་གདོང་དྲུག་སྙེམས་བློས་བརྩམས། [M] ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།1987ལོ། P30

[26]《བོད་ཀྱི་བརྡ་སྤྲོད་སྤྱི་རྣམ་རིག་འཕྲུལ་སྣང་མཛོད》ལྕགས་ཐར་རྒྱལ་གྱིས་བརྩམས། [M] ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2000ལོ། P250

[27] 《བོད་ཀྱི་བརྡ་སྤྲོད་སྤྱི་རྣམ་རིག་འཕྲུལ་སྣང་མཛོད》ལྕགས་ཐར་རྒྱལ་གྱིས་བརྩམས། [M] ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2000ལོ།P254

[28]《བོད་ཀྱི་བརྡ་སྤྲོད་སྤྱི་རྣམ་རིག་འཕྲུལ་སྣང་མཛོད》ལྕགས་ཐར་རྒྱལ་གྱིས་བརྩམས། [M] ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2000ལོ།P142

[29]《བརྡ་སྤྲོད་རིག་པའི་དོན་འགྲེལ་ཕྱོགས་བསྒྲིགས》དོར་ཞི་གདོང་དྲུག་སྙེམས་བློས་བརྩམས། [M] ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།1987ལོ། P251

[30]《རྣལ་འབྱོར་གྱི་དབང་ཕྱུག་ཆེན་པོ་མི་ལ་རས་པའི་རྣམ་མགུར》རུས་པའི་རྒྱན་ཅན་གྱིས་བརྩམས། [M]མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1981ལོ། P219

[31]《བརྡ་རྙིང་ཡིག་ཆའི་ཚིག་དོན་ཀུན་ཁྲོལ》གཉའ་གོང་དཀོན་མཆོག་ཚེ་བརྟན་གྱིས་བརྩམས། [M]ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།2001ལོ། P207

[32] 《སྙན་ངག་ལ་འཇུག་ཚུལ་ཚིག་རྒྱན་རིག་པའི་སྒོ་འབྱེད》དུང་དཀར་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས་ཀྱིས་བརྩམས། [M]མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2004ལོ། P153

[33]《སྙན་ཚིག་རིག་པའི་ཤེས་བྱ་གནད་བསྡུས་ཀྱི་བཤད་སྦྱར་རྩོམ་རིག་འཇུག་སྒོ》དོར་ཞི་གདོང་དྲུག་སྙེམས་བློས་བརྩམས། [M]ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2004ལོ། P223

[34]《སྙན་ཚིག་རིག་པའི་ཤེས་བྱ་གནད་བསྡུས་ཀྱི་བཤད་སྦྱར་རྩོམ་རིག་འཇུག་སྒོ》དོར་ཞི་གདོང་དྲུག་སྙེམས་བློས་བརྩམས། [M]ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2004ལོ། P222

[35]《བོད་ཀྱི་བརྡ་སྤྲོད་སྤྱི་རྣམ་རིག་འཕྲུལ་སྣང་མཛོད》ལྕགས་ཐར་རྒྱལ་གྱིས་བརྩམས། [M] ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2000ལོ།P142

[36]《ཤེས་བྱའི་རྣམ་གྲངས》[M] མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1987ལོ། P13

[37]《བོད་ཀྱི་བརྡ་སྤྲོད་སྤྱི་རྣམ་རིག་འཕྲུལ་སྣང་མཛོད》ལྕགས་ཐར་རྒྱལ་གྱིས་བརྩམས། [M] ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2000ལོ། P144

[38]（德）威廉·冯·洪堡特，1836年原著，姚小平译《论人类语言结构的差异及其对人类精神发展的影响》 [M]，商务印书馆，1999年版第5页。

[39]《བོད་ཀྱི་བརྡ་སྤྲོད་སྤྱི་རྣམ་རིག་འཕྲུལ་སྣང་མཛོད》ལྕགས་ཐར་རྒྱལ་གྱིས་བརྩམས། [M] ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2000ལོ། P254

[40]《བོད་ཀྱི་བརྡ་སྤྲོད་སྤྱི་རྣམ་རིག་འཕྲུལ་སྣང་མཛོད》ལྕགས་ཐར་རྒྱལ་གྱིས་བརྩམས། [M] ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2000ལོ། P254

རྩོམ་ཁུངས།《ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ།》2018ལོའི་དེབ་གཉིས་པ།

http://mp.weixin.qq.com/s?__biz=Mzg4Nzc2NzQ3MA==&mid=2247530528&idx=1&sn=d61ae65fe72b3183ad8e77bd2a6bc9c3

宗喀书苑

新书发布会，导读讲座，读书会，企业论坛，产品发布会，企业培训，展览服务，阅读室等促进文化交流会。