مازمۇنى ماعىنالى،
تاريحى ۇزاق،
وقىرمان سانى كوپ
كۋابول ءۇنحات تەكشەسى
ءار كۇنى سىزبەن بىرگە!
ميللياردقا تانىلعان ريزا دەسە، كوبىمىزدىڭ كوز الدىمىزعا ءىرى قالا بيجيڭدە زيالى وتباسىدا ءوسىپ، جاقسى شارت-جاعدايمەن كينو اكتريتساسى بولا سالعان ادەمى قىز ەلەستەۋى مۇمكىن. كوپشىلىك ونىڭ ادەمىلىگى مەن اتاقتى اكتريتسا ەكەنىن عانا بىلەدى، ءبىراق ونىڭ قايتپاس قايسارلىعى، كورگەن ماشاقاتى مەن ينتەرنەت الەمىندەگى ءتۇرلى سوققىلارعا قارسى توتەپ بەرۋى، ءتىپتى ءوزىن ولىمگە قيعىسى كەلگەن كۇردەلى ءومىر جولى جايلى بىلە بەرمەيدى… حانزۋ تىلىندەگى احپارات كوزدەرىنەن الىنعان بۇل ماقالادا قازاقتىڭ وجەت قىزى، قايسار، ءبىر بەتكەي مىنەزدى ريزا جايىندا تەرەڭىرەك بىلە الاسىز.
ريزا، شىن ەسىمى – ريزا ءالىمجان 1986- جىلى 15- شىلدەدە بەيجيڭدە دۇنيەگە كەلگەن، جۇڭگوداعى تانىمال اكتريسا ءارى ءسان ۇلگىسىن كورسەتۋشى. كوپتەگەن كورەرمەن بۇل ەسىمدى العاش ەستىگەندە ءسال تاڭىرقاۋى مۇمكىن، الايدا«چەنحۋان جۋان» تەلەحيكاياسىنداعى نين گۋيجىڭ بەينەسىن ايتساڭىز، بىردەن ەسىنە تۇسەتىنى انىق. سول رولىنەن باستاپ، بۇرىن ەلەۋسىز بولعان جاس اكتريسانىڭ جۇلدىزى جانىپ، ساحنادا جارقىراي ءتۇستى. ارينە، تانىمالدىققا جەتۋ جولى وڭاي بولماعان، ءبىراق ونىڭ «ەركىن كيىنۋ» مانەرى تالاي جاننىڭ نازارىن وزىنە اۋداردى. بىردە اۋە جايعا جەڭىل جىپتەي كيىممەن شىققان كەزدە، كوپشىلىك ونى تىم اشىق كيىندى دەپ سىناسا، ەندى ءبىر بولىگى مۇنى ايەلدىڭ ءوزىن ەركىن سەزىنۋ قۇقىعى دەپ قولدادى.
شىنتۋايتىندا، بۇل – اكتريسانىڭ ءوز تابيعاتى مەن مىنەزىنىڭ ايعاعى. ءوزى دە: «كەۋدەڭدى كىشكەنتاي، بەلىڭدى جۋان دەۋگە بولادى، ءبىراق ەشكىم مەنى اشىق كيىنۋدەن تىيا المايدى!» – دەپ، ويىن اشىق ايتىپ ءجۇر. كەيدە «ەركىندىكتى ەشقاشان ەشكىم سىيعا تارتپايدى، ونى اركىم ءوزى الادى» دەگەن ءسوز بار عوي، سونى دالەلدەگەندەي، ريزا ەشكىمنىڭ سوزىنە ءمان بەرمەي، ءوز بولمىسىن اشىق كورسەتۋدەن تايمايدى.
ەركىن كيىنۋ – جەكە تاڭداۋ
ريزانىڭ كيىم كيۋ ۇلگىسى قاشان دا ءسان ساحناسىنىڭ ەڭ الدىڭعى قاتارىنان تابىلادى. ونىڭ سانگە دەگەن وزىندىك كوزقاراسى كوپ ادامدى تاڭ قالدىرادى. «ايەل ادام ءوز كيىم ۇلگىسىن تاڭداۋعا قۇقىلى، ول باسقالاردىڭ تالعامىنا سايكەس كەلۋى شارت ەمەس» دەگەن پىكىرى بار. الايدا «باتىل بولۋ ءۇشىن دەنە ءبىتىمىڭ دە ءمىنسىز بولۋ كەرەك » دەيتىندەر كەزدەسەدى. راسىندا، ريزانىڭ سىمباتى تالاي جاندى تامساندىرادى. ءبىراق مۇنىڭ ءبارى ەڭبەكسىز كەلمەيدى:
•ول جىلدار بويى تاماقتانۋ ريتىمىنە مۇقيات بولىپ، مايى از، كالورياسى از تاعامدارعا ءمان بەرىپ، جەمىس- جيدەك پەن كوكونىستى ءجيى تۇتىنادى.
• اپتاسىنا كەم دەگەندە ءۇش رەت تۇراقتى تۇردە سپورت زالعا بارىپ، نەگىزىنەن جۇگىرۋ مەن يوگامەن اينالىسادى. يوگانى دەنە ءبىتىمدى قالىپتا ۇستاۋدىڭ تاماشا جولى دەپ بىلسە، جۇگىرۋدى اعزانى سەرگىتىپ، ارتىق سالماقتان ارىلۋدىڭ بىردەن- ءبىر ءادىسى سانايدى. تاڭعى ۋاقىتتاعى جۇگىرۋدەن كەيىن كۇش جاتتىعۋلارىنا كوڭىل ءبولۋ – كوپ جىلدىق ادەتىنە اينالعان.
ۇزاق قاشىقتىققا جۇگىرۋگە قۇمارلىعى
«مارافونشى» اتاعىنا يە بولعان اكتريسا ءبىر جولى قانداي دا ءبىر سالتاناتتى ءىس- شارادا كيىمى كەۋدەسىن ءسال اشىق كورسەتىپ قويعان كەزدە، جۋرناليستەر «مۇنداي دەنە سىمباتىن قالاي ساقتايسىز؟» دەپ سۇراعاندا، ول: «ۇزاق قاشىقتىققا جۇگىرۋدى ۇزبەي جالعاستىرىڭىز!» – دەپ جاۋاپ بەرگەن. بۇرىن جارتىلاي مارافوندى باعىندىرعان تاجىريبەسى بار، ال تۇراقتى جۇگىرۋ ادەتى وعان ءاردايىم سەرگەك كۇي سىيلايدى. ول ءۇشىن مارافون تەك ارىقتاۋ ماقساتىنداعى جاتتىعۋ ەمەس، سول ارقىلى جان دۇنيەسىن دە جاڭارتىپ، بويىنا كۇش- قۋات جينايدى. ءتىپتى ءبىراز ۋاقىت بۇرىن ءوزى سياقتى جۇگىرۋدى ۇناتاتىن دوستارىمەن شاعىن توپ قۇرعان ەكەن. جەڭىل اتلەتيكا جارىستارىنان كەيىن «جۇگىرۋدەن العان شاتتىقتى جۇگىرۋمەن دوس بولماعان جان تۇسىنبەيدى ەكەن!» دەپ جازعانى بار.
ونىڭ «باسقالاردىڭ قالاي كورەتىنىنە بولا ۋايىمداي بەرمەڭىز، باستىسى — وزىڭىزگە ريزا بولىپ، كوڭىلدى دە دەنى ساۋ ءومىر ءسۇرۋ» دەگەن ءسوزى بار. بۇل – بارشامىزعا ورتاق وسيەت. ەجەلگى دانالىقتا «ءوزىڭ ءۇشىن ءومىر سۇرمەسەڭ، وزگەگە جاۋتاڭداپ وتەسىڭ» دەگەندەي، شىن مانىندە جەكە باقىت پەن ماقساتتى تابۋدا، سىرتتاعى پىكىرلەرگە الاڭداماي، ءوزىڭدى دامىتۋعا ۇمتىلۋ – ەڭ باستىسى. ريزانىكى – ءوز بولمىسى مەن پرينتسيپتەرىنە ادالدىقتىڭ جارقىن مىسالى.
«قورىققاندى قۇداي دا سۇيمەس» دەگەن قازاق ءتامسىلى بار. سول ايتپاقشى، ءوزىمىز قالاعان ەركىن ءومىردى قۇرۋ ءۇشىن، الدىمەن جۇرەكتەگى قورقىنىشتى جەڭىپ، ءوز قۇندىلىعىمىزدى دالەلدەي ءبىلۋىمىز كەرەك.
وسى جولدا ءارقايسىمىز ريزا سىندى ەرىك- جىگەر مەن سەنىمدىلىكتى ۇستانا بىلسەك، ءوز الەمىمىزدىڭ بيىگىنە شىعاتىنىمىز انىق.
. ءبىز كىم ەكەنىمىزدى دالەلدەۋدى قالايمىز، وزىندىك بولمىسىمىزدى تانىتقىمىز كەلەدى، سودان بولار الەۋمەتتىك جەلىلەردە اشىق پىكىر بىلدىرەمىز، اڭگىمەلەسۋ بارىسىندا دا ايتىس- تارتىسقا ءجيى كيلىگەمىز. قىسقاسى، «مەن كىممىن؟» دەگەندى سىرتقا پاش ەتۋگە دايىن تۇرامىز.
شىن مانىندە، «مەن كىممىن؟» دەگەن ساۋالدىڭ «وتكىر ۇشى» وزگە جۇرتقا مىندەتتى تۇردە كورىنۋى شارت ەمەس، ول ىشىمىزدە قورىتىلىپ، ىشكى جان دۇنيەمىزبەن ۇندەسىپ ءوسۋى كەرەك. ويتكەنى، باسقالاردىڭ ءبىزدىڭ قانداي ەكەنىمىزدى باعالاۋى تۇپكى ماندە اسا ماڭىزدى ەمەس. ماڭىزدىسى – ءوز كەمشىلىگىمىز بەن ارتىقشىلىعىمىزدى، جاي عانا پەندەلىك قاراپايىمدىلىعىمىز بەن ەرەكشە قابىلەتىمىزدى، ياعني ءوز بولمىسىمىزدى دۇرىس تاني الامىز با – سول. سىرتقا ارتىق اۋىز ءسوز شىعىنداپ اۋرە بولعاننان گورى، جاساعان ءىسىمىز ارقىلى بويىمىزداعى شىنايى بولمىستى تانىتۋ الدەقايدا اسەرلى بولار ەدى.
«جاقسى ادام ءوز ىسىمەن تانىلار» دەگەن قاناتتى ءسوز بار.
مىنە، وسى ورايدا مەن ريزانىڭ مىسالىن بولە- جارا ايتقىم كەلەدى. ول باستاپقىدا الەۋمەتتىك جەلىدە قارسى ويلى ادامدارمەن پىكىرتالاس جۇرگىزدى، تىلشىلەردىڭ الدىندا دەپرەسسياعا شالدىققانىن اشىق ايتتى، ايەلدەردىڭ ەركىن كيىنۋىن جاقتاعان ارەكەتتەرىمەن دە تالاي رەت جۇرتتىڭ نازارىنا ىلىكتى. بۇل وقيعالاردىڭ بارلىعى دەرلىك «مەن وسىلايمىن، قايتەسىڭ؟» دەپ جاريا ەتەتىن مىنەزدىڭ ايعاعىنداي ەدى. مۇنداي اشىقتىق ينتەرنەت كەڭىستىگىندە تالايلارمەن بەتپە- بەت كەلۋىنە، ءتىپتى ادامزاتتىڭ ىشكى زۇلىمدىعىمەن ارپالىسۋىنا سەبەپ بولدى: بەيتانىس ادامدار ونىڭ پاراقشاسىنا دورەكى سوزدەر جازدى، ال ول تەك ءوزىنىڭ ار- نامىسىن قورعاۋ ماقساتىندا پىكىر قالدىرسا بولدى، بىردەن اقپارات ونى ۇلعايتىپ، كوپشىلىكتىڭ سىنىنا سالىپ جىبەرەتىن.
مەديا قاساقانا ۋشىقتىرعان ماسەلە حالىققا تالقىعا ءتۇسىپ، ريزا نيەتىنىڭ انىقتىعىنا قاراماي- اق، ونى كىنالاپ، ۇلكەن مورالدىق شەڭبەرگە قاماپ تاستاعانداي بولدى.
«سەن جۇلدىز بولساڭ، جۇرتتىڭ تالقىلاۋىنا كونۋىڭ كەرەك، جاقسى ءسوزدى دە، جامان ءسوزدى دە قابىلداي ءبىلۋىڭ كەرەك، ايتپەسە ۇيىڭدە وتىرا بەر!» دەگەن سىڭايداعى سوزدەر ايتىلدى. وسىلايشا، جۇلدىز بولعان ايەل ادامنىڭ ءوزىن قورعاۋى قىپ- قىزىل ايىپقا اينالىپ شىعا كەلدى. دەسە دە، ريزا بۇل قادامىن توقتاتقان جوق. ارينە، بىرەۋ ونى «تىم وركوكىرەك» دەسە، ەندى ءبىرى «ءوز ءىسىنىڭ دۇرىستىعىنا سەنەدى» دەپ قارادى. ەڭ اۋىر تيەتىنى – ادامنىڭ بويىنداعى مۇنداي باتىلدىق كوبىنە قىزعانىش پەن وشپەندىلىكتى شاقىرىپ تۇرادى. اقىرىنداپ ول جالعىز ءوزى ينتەرنەتتەگى سىناپ- مىنەگەن توپقا قارسى تۇردى، مۇنىڭ ءبارى ونىڭ دەپرەسسياسىن كۇشەيتكەن سەبەپتەردىڭ ءبىرى بولدى. ويتكەنى، دەپرەسسيا– ادامنىڭ ىشكى دۇنيەسىن تانۋدىڭ ورنىنا، سىرتقا كىنا ارتىپ، جاۋاپ ىزدەۋدەن باستاۋ الاتىن پسيحولوگيالىق قۇبىلىس. ادام «الەم نەگە مۇنداي، نەگە زۇلىمدىق كوپ؟» دەپ الاسۇرعاندا، ءتۇپسىز تۇڭعيىققا ءتۇسىپ كەتۋى وڭاي.
ريزا ءبىر سۇحباتىندا ءوز باسىنان وتكەن اۋىر كەزەڭدى اشىق ايتتى. ول تەرەزەنى كورسە، سول ساتتە ەشقانداي قورقىنىشسىز- اق سەكىرىپ كەتكىسى كەلگەن ساتتەرىن ەسكە الدى. ۇيىندە قانداي دا ءبىر وتكىر زات تۇرسا، ءوزىن- ءوزى جارالاپ تاستاي ما دەپ، جانۇياسى ءبارىن تىعىپ قوياتىن بولعان. ايتەۋىر، اتا- اناسى مەن اعاسىنىڭ جانىنداعى سۇيىسپەنشىلىگى جانە اعاسىنىڭ:
