مازمۇنى ماعىنالى،
تاريحى ۇزاق،
وقىرمان سانى كوپ
كۋابول ءۇنحات تەكشەسى
ۋاقىت – ادام بالاسىنىڭ ءومىر كەرۋەنىندەگى ەڭ اسىل قازىنا. ۇلى ونەر يەسى ۋيليام شەكسپير (莎士比亚 [shāshìbǐyǎ]) بىلاي دەگەن ەكەن: «تىرشىلىكتەگى ءاربىر جان يەسى ۇيقىنىڭ راحاتىنسىز تۇرا المايدى». ادامزات عۇمىرىنىڭ شامامەن ۇشتەن ءبىرى سول ۇيقى بەسىگىندە تەربەلۋمەن وتەتىنىن ويلاساق، ۇيقىنىڭ قادىر-قاسيەتى قانشالىقتى زور ەكەنىن سەزىنەمىز. الايدا بۇگىنگى تاڭدا كوپشىلىك كۇن وتكەن سايىن ۇيقىدان ءوز ەنشىسىن تارىلتىپ، ءتۇننىڭ تابارىگىن قۇربان ەتۋدە.بۇل زاماننىڭ تىرشىلىك ىرعاعىن بازبىرەۋلەر بىلاي سۋرەتتەيدى: تاڭەرتەڭگى ۋاقىت – باستىققا، تۇسكى مەزگىل – اسىعىس تىرلىكتەرگە، ال كەشكى كەزەڭ – وتباسىڭا تيەسىلى. تەك ءتۇن جارىمىنان اۋا عانا وزىڭە تيەسىلى بەيمازا بوس ۋاقىتتىڭ تەرەزەسىن اشقانداي بولادى. سول ءساتتى پايدالانىپ، كۇندىزگى «جوعالتقاندارىن» وتەۋ نيەتىمەن «ءوش الۋ» ءۇشىن قاساقانا ۇيىقتاماي، تاڭعا دەيىن وياۋ جۇرەتىندەر بار. قولىنداعى تەلەفوندى قويا الماي، كوز ءىلۋدى شەگەرە بەرگەندە، جانعا جايلى ۇيقىنىڭ قاقپاسى ەندى اشىلار ساتتە ساعاتتىڭ ءتىلى تالتۇستەي تۇنگى ەكى-ءۇشتى كورسەتەدى. وسىلاي كۇن ارتىنان كۇن، ءتۇن ارتىنان ءتۇن ءوتىپ، ءبىر كۇنى ءوز جاعدايىڭدى قاتارلاستارىڭمەن سالىستىرعاندا وگەيلەۋ كۇي كەشەسىڭ دە، ەرتە جاتىپ ەرتە تۇرۋدىڭ قانداي ماڭىزدى ەكەنىن كەش اڭعاراسىڭ.ەرتە جاتقاننىڭ ءوڭى جاسارادىبەيجىڭدەگى قارتتار اۋرۋحاناسىنىڭ (北京老年医院) دارىگەرى ما ي (马毅) ايتقانداي: ۇيقى جەتىسپەۋشىلىگى تەرى جاسۋشالارىنىڭ قالىپتى جاڭعىرىپ، دەمالۋ قابىلەتىن السىرەتەدى. سونىڭ كەسىرىنەن ءوڭ سولعىن تارتىپ، بەت ءپىشىنى ەرتە اجىمدەنىپ، داقتار پايدا بولادى. قازاقتىڭ «ءتۇنى كوڭىلسىزدىڭ كۇنى ءوڭسىز» دەگەنى بار، ال الەم حالىقتارى «ۋاقىتىندا ۇيىقتاعاننىڭ جۇزىندە نۇر تۇرادى» دەپ بەكەر ايتپاعان. شىنتۋايتىندا، كۇندە ءتۇن ورتاسىندا ۇيىقتايتىن ادامنىڭ ءوڭى قۋقىل تارتىپ، بۇرىنعى جاستىق شىرايدان ايرىلادى. الەۋمەتتىك جەلىلەردە ءبىر ايەلدىڭ 286 كۇن بويى كەشكى ساعات 22:00-دە ۇيىقتاعانىن ايتىپ ماقتانعانى بار. ول – لياو حانىم (廖女士) ماگيسترلىك وقۋدا جۇرگەن شاعىندا «تۇنگى ۇكى» بولعان. دارىگەردىڭ كەڭەسىمەن ەرتە جاتىپ، دەر كەزىندە تۇرۋعا بەكىپ، كۇن سايىن ساعات 22:00-دە توسەگىنە باس قويىپ، قىسقا بەينەباياندار مەن كوركەم شىعارمالاردان باس تارتقان. ءسويتىپ 286 كۇننەن سوڭ بەتتەگى قارا داقتارى ازايىپ، تەرىسى اعارا ءتۇسىپ، الدەقايدا جاسارىپ قالعانداي اسەر قالدىرىپتى.![]()
شىندىعىندا، قانشاما ادام قىمبات ساندىك كرەمدەر مەن سالوندارعا اقشا شىعارادى. بىراق كەرەمەت دەگەن كرەمنىڭ ءوزى ۇزاق مەرزىمدى ناتيجە بەرە بەرمەيدى. ال ەرتە ۇيىقتاۋ – تابيعي ءارى قولجەتىمدى «سۇلۋلىق ەليكسيرى». «(公共科学图书馆・医学)» جۋرنالى 2022- جىلدىڭ قازان ايىندا جاريالاعان زەرتتەۋلەردە: 5 ساعاتتان كەم ۇيىقتاۋ ءارتۇرلى سوزىلمالى اۋرۋلاردىڭ قاتەرىن ارتتىرىپ، تەرى كۇيىنە دە كەرى اسەر ەتەتىنى انىقتالعان. ۇيقىسىزدىق اعزانىڭ زات الماسۋى مەن ىشكى سەكرەتسياسىن بۇزادى. ىشكى بەزدەردىڭ جۇمىسى شيەلەنىسكەن سوڭ، تەرى سولعىندانىپ، قۇرعاپ، سەرپىمدىلىگىنەن ايرىلادى. قىمبات قوسپالارعا قارجى شاشقاننان گورى، ەرتە جاتىپ، اعزانىڭ تابيعي اسەمدىگىن قايتارعان ءجون.ەرتە تۇرعاننىڭ ويى سەرگەكبيلل گەيتس (比尔·盖茨) ءبىر سوزىندە: «مەنىڭ كەلەسى كۇنگى اشىق سانام مەن جۇمىس ونىمدىلىگىم – ۇيقى ادەتىمدى دۇرىس جولعا قويا بىلگەنىمدە» دەگەن. بۇل بەكەر ءسوز ەمەس. ەرتە جاتىپ، جەتكىلىكتى ۇيقى العان ادامنىڭ ويى تەرەڭ، ميى سەرگەك كەلەدى.مىسالى، جۇڭگولىق اتاقتى سپورتشى گۋ ايلين (谷爱凌) 2020- جىلى نەبارى 18 جاسىندا فريستايل شاڭعىدان التىن مەدال جەڭىپ العاندا، جۋرناليستەر ودان جەتىستىك سىرىن سۇرايدى. سوندا ول: «كۇن سايىن كەم دەگەندە ون ساعات ۇيىقتايمىن» دەپ جاۋاپ بەرگەن. 8 جاسىنان 14 جاسىنا دەيىن تەك دەمالىس كۇندەرى شاڭعىمەن جاتتىققان گۋ ايلين ءوزىنىڭ قاتارلاستارىنا قاراعاندا بىلىكتىلىگىنىڭ ارتۋ سىرىن ۇيقى تارتىبىمەن بايلانىستىرادى. اناسى دا ۇنەمى: «ءبىرىنشى – جاقسىلاپ ۇيىقتا، ەكىنشى – ۇيرەنۋدەن جالىقپا، ءۇشىنشى – ويىننان قول ۇزبە» دەپ كەڭەس بەرگەن. گۋ ايلين تاڭەرتەڭ شيراق ويانعاندا، كەشەگى ۇيرەنگەن قيمىل-قوزعالىستىڭ مي تۇكپىرىندە بەكىپ قالعانىن سەزەدى ەكەن. بۇل – ۇيقىنىڭ مي جادىن تۇنىقتاپ، ءبىلىم مەن ەپتىلىكتى شىڭداۋ كۇشى بار ەكەنىن دالەلدەيدى.كاليفورنيا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ نەۆرولوگيا پروفەسسورى مەتتيۋ ۋوكەر (mattew walker) ءبىر سوزىندە: «جەتكىلىكتى ۇيقى مەن شالا ۇيقىداعى ادامنىڭ جادىندا 40 پايىز ايىرماشىلىق بار» دەگەن. «science» جۋرنالى ۇيقى كەزىندە مي تازالاۋ پروتسەستەرىن جۇرگىزەتىنىن، كۇندىز جينالعان زياندى اقۋىزداردىڭ ۇيقىدا ىدىرايتىنىن راستايدى. وسىلايشا مي جاڭا كۇنگە دايىندالادى.بۇل تەك عالىمدار ايتىپ وتىرعان تۇجىرىم ەمەس، كۇندەلىكتى ومىردەن دە دالەل تابۋعا بولادى. مىسالى، بالاڭىز ءۇش-اق جول ولەڭدى ءبىر ساعات بويى جاتتاي الماي، قينالىپ تۇرسا، ونى تاڭ اتقانشا قيناعاننان گورى، ەرتە ۇيىقتاتىپ، تاڭەرتەڭ وياتساڭىز، بىردەن مۇدىرمەي ايتىپ بەرەرى انىق. ۇيقى – ميعا قۋات بەرىپ، اقپاراتتى رەتتەپ، جادىنى كۇشەيتەتىن تابيعي ەم.شىعىس دانالىعىندا «ەرتە جاتۋ – ەڭ ارزان ەم، ەرتە تۇرۋ – ەڭ ارزان ءدارى» دەلىنەدى. تىرشىلىك ءتۇپ-تامىرىمەن كۇن مەن ءتۇننىڭ ىرعاقتارىنا تاۋەلدى. ادام تۇنگى تىنىستان ايىرىلسا، ەرتەڭگى ويى شاتاسىپ، سەزىمى سارقىلىپ، كەۋدەسىن تۇمان باسادى. سول سەبەپتى، تۇندە ورىندالماعان ءىستى تاڭەرتەڭگى تازا سانامەن قولعا العان ءجون. لي كايفۋ (李开复) ايتقانداي: «ۇيقىعا جاتار الدىنداعى ءىستىڭ تيىمدىلىگى، تاڭعى مەزگىلدەگى سەرگەك ساناڭىزدىڭ جەمىسىنە جەتپەيدى».ەرتە جاتقاننىڭ كوڭىل كۇيى ورنىقتىجۇيكەگە كۇش ءتۇسىپ، بولماشىعا اشۋلانىپ، ءومىردىڭ بارلىق بوياۋى سۇرعىلت كورىنگەن ساتتەرىڭىز بولدى ما؟ مۇمكىن، سەبەپ – ۇيقىنىڭ ازدىعىندا بولار. ۇيقىسىزدىق جۇيكە جۇيەسىن جۇقارتارى حاق. بۇل تۋرالى نەبىر زەرتتەۋلەر بار. مىسالى، اقش-تا جۇرگىزىلگەن ساۋالنامالاردا حالىقتىڭ 85 پايىزى «جەتكىلىكتى ۇيقى الماي قالسا، كوڭىل-كۇيى قۇبىلىپ، اشۋشاڭ بولاتىنىن» مويىنداعان.بەلگىلى جازۋشى لين تسينسيۋان (林清玄) جاس كەزىندە مازاسىزدىقتان، اس ءىشىپ، ۇيىقتاۋ قيىندىقتارىنان، اشۋشاڭدىقتان قاجىپ، تاۋعا شىعىپ ءبىر دانىشپاننان اقىل سۇراعاندا، الگى جان: «اشىققاندا تاماق جە، شارشاعاندا ۇيىقتا. تابيعات زاڭىن بۇزبا» دەپتى. كەيىن لين تسينسيۋان وسى كەڭەسكە قۇلاق اسىپ، ءومىرىن جونگە سالعان. مۇنىڭ استارى – ادام بالاسى تابيعاتپەن ۇندەستىكتە ءومىر ءسۇرۋى قاجەت دەگەن ماعىنادا. ءبىز سوڭعى كەزدە تۇندە تەلەفون، قىسقا بەينەباياندار مەن قىزىققا تولى اڭگىمەلەرگە تويماي، تاڭعا دەيىن كوز ىلمەيمىز دە، ىشكى گورموندىق تەپە-تەڭدىكتەن ايرىلىپ، اشۋشاڭ بولامىز.«the journal of the american medical association psychiatry (امەريكالىق مەديتسينا قاۋىمداستىعى پسيحياتريا جۋرنالى)» ۇسىنعان زەرتتەۋ قورىتىندىسى: ەگەر ادام ۇيقى ءتارتىبىن ءبىر ساعات ەرتەرەك جىلجىتسا، اۋىر كۇيزەلىسكە ءتۇسۋ قاۋپى ازايادى. ياعني تۇنگى ساعات 00:00-دە جاتىپ 07:00-دە تۇراتىن ادام، ەگەر ساعاتىن ءبىر ساعاتقا شەگەرىپ، 23:00-دە جاتىپ 06:00-دە تۇرسا، كۇيزەلىس قاتەرى 23%-عا تومەندەيدى. دەمەك، كوڭىل كۇيدىڭ تۇراقتىلىعى دا ۇيقىعا تىكەلەي تاۋەلدى.ەگەر ءسىز دە ءتۇننىڭ ورتاسىنا دەيىن ۇيىقتامايتىن ادەتكە بوي ۇيرەتكەن بولساڭىز، ەرتە جاتۋدى دا بىرتىندەپ مەڭگەرۋگە بولادى.(1) كوركەم دىبىستار ارقىلى ۇيقى شاقىرۋ:ۇيقىعا جاتاردا اق شۋىل (白噪音) – تابيعاتتىڭ جۇمساق اۋەندەرىن تىڭداپ كورۋ كەرەك. مىسالى، جازعى تۇنگى شەگىرتكەنىڭ شىرىلى، بۇلاقتىڭ سىلدىر قاققان ءۇنى جان جادىراتادى. سونداي-اق بولمەنىڭ كوركەمدىگىن تابيعات رەڭىنە جاقىن تۇستەرگە (كوكشىل، جاسىل) اۋىستىرىپ، جارىقتى باسەڭدەتۋ قاجەت. بۇل مەلاتونين گورمونىنىڭ بولىنۋىنە ىقپال ەتىپ، تەز ۇيىقتاپ كەتۋگە كومەكتەسەدى.aminoقىشقىلداردىڭ ءبىر ءتۇرى – تريپتوفانعا باي تاعامداردى (گرەك جاڭعاعى، بانان، بال، ءسۇت ت.ب.) كوبىرەك پايدالانۋ كەرەك. كەشكى اس اسا اۋىر بولماۋى ءتيىس. ۇيقىعا جاتاردان ءبىر ساعات بۇرىن جىلى ءسۇت نەمەسە سۇلى مايلى سۋسىن ءىشۋ دە جۇيكەگە تىنىشتىق سىيلايدى.(3) سپورتتىق جاتتىعۋلارمەن دەمالۋ:تىم اۋىر ەمەس جاتتىعۋلار (تايتسزي، با đoạn تسزين 八段锦 )، يوگا) تىنىس پەن جۇيكەنى رەتتەپ، ۇيقى ساپاسىن جاقسارتادى. كەشكى سەرۋەن دە سەرگىتەدى. تەك اۋىر سپورت تۇرلەرىنەن ساقتانىڭىز، ويتكەنى ولار ادرەناليندى كوبەيتىپ، ۇيقىنى قاشىرۋى مۇمكىن.(4) دوپاميندىك سىي بەرۋ ءادىسى:ستەنفورد ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ نەيروبيولوگى ەندريۋ حۋبەرمان (安德鲁·休伯曼 ) «بارلىق ىلگەرىلەۋ – ماراپات ارقىلى ىسكە اسادى» دەيدى. دەمەك، وزىڭە ەرتە ۇيىقتاساڭ – سىيلىق بار دەپ شارت قويۋعا بولادى. مىسالى، ءبىر اپتا ەرتە جاتىپ تۇرساڭ – ءدامدى اسقا بارۋ، ءبىر اي بويى ءتارتىپ ساقتاساڭ – شاعىن ساياحاتقا شىعۋ سىندى ماراپاتتاۋ تاسىلدەرىن قولدانۋ. وسىلايشا دوپامين دەڭگەيىن كوتەرىپ، ەرتە ۇيىقتاۋ ادەتىن قالىپتاستىرۋعا بولادى.«ۇيقى – ادامنىڭ ىشكى جان سارايىن جاڭعىرتاتىن كيەلى نارسە» دەگەن دانالىق بار. كۇن مەن ءتۇن الماسىپ، ادام بالاسى سول ىرعاققا بەيىمدەلۋى ءتيىس. كۇندىزگى شارۋاعا سەرگەك مي، مىقتى دەنساۋلىق قاجەت، ال ونى قامتاماسىز ەتەتىن – ۇيقى. جاقسى ۇيقى – ۇزاق جولداعى ساياحاتتا سەرىك بولاتىن جانقيار دوس، سابىرىڭ تاۋسىلعاندا سۇيەنەتىن تىرەك.قانشا جەردەن ۋاقىت از، تىرلىك كوپ بولسا دا، ەرتە ۇيىقتاپ، ەرتە تۇرۋعا تىرىسۋ – ءوز دەنساۋلىعىڭا جاساعان ەڭ ۇلى قامقورلىق. ەرتەسى كۇنى اشىق سانا، بەرىك رۋح، جايدارى كوڭىل ورنايدى. «ەرتە جاتقان ەرتەڭگى ىرىسىن الادى» دەگەن بابالاردىڭ وسيەتى وسىعان سايادى. ەندەشە، بۇگىن تۇندە تەلەفوندى ەرتەرەك ءسوندىرىپ، جارىقتى ءوشىرىپ، جانىڭدى تىنىشتىق بەسىگىنە بولەپ كور. ەرتەڭگى كۇننىڭ شۋاعى سەن ءۇشىن مەيىرىممەن توگىلەر. ءومىردىڭ قىزىعى تاۋسىلمايدى – ۇيقىڭدى قانىپ الىپ، قىزىققا تولى كۇندەرگە ىنتا-جىگەرىڭمەن ۇمتىل!
一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一
管理员微信号：kwabol
一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一
KWABOL微信平台是一个内容丰富的哈萨克语言公众平台，
我们永久支持原创，社会和谐，个人发展与共享知识 。
感谢您的支持与关注！
