لي شياۋلۇڭنىڭ شۇعىلالى ءومىرى جانە سىرلى ءولىمى

ادامزات تاريحىندا ەسىمى اڭىزعا اينالىپ، ەسەلى ەڭبەگىمەن، ونەرىمەن جاھانعا تانىلعان تۇلعالار از ەمەس. سولاردىڭ ءبىرى – جۇڭگودان شىققان امەريكالىق جەكپە- جەك ونەرىنىڭ شەبەرى، كينواكتەر، رەجيسسەر ءارى فيلوسوفيالىق ويدى ناسيحاتتاۋشى - لي شياۋ لوڭ (李小龙). 

كوپشىلىك ونى شاۋلين جۇدىرىعىنىڭ قايتالانباس شەبەرى، جاۋىنگەرلىك ونەردەگى توڭكەرىستى جاساعان جاڭاشىل، جاھاندىق دارەجەدە زور ىقپال ەتكەن تۇلعا رەتىندە تانيدى. ونىڭ ءومىرى قىسقا بولسا دا، ارتىندا قالدىرعان رۋحاني، مادەني مۇراسى ۇرپاقتان- ۇرپاققا جالعاسا بەرەدى. «ەر نامىسى – ەل نامىسى» دەمەكشى، قايسارلىعى مەن تاباندىلىعى، ءوز جولىنداعى شىرماۋلى كەزەڭدەردەن تايسالماي وتەتىن رۋحى – بارشاعا ۇلگى.

«ومىردەن ءمان ىزدەگەن ادام ەشقاشان شارشامايدى» دەگەن ءسوز بار. لي شياۋ لوڭنىڭ دا بۇكىل بولمىس- بىتىمىنەن ونەردى، ىزدەنىستى، جاڭا بيىكتەردى باعىندىرۋدى كورەمىز. ەندەشە، ونىڭ ءومىر جولىنا ءۇڭىلىپ، تاعدىر كەشۋلەرىنىڭ تاتىمدى تۇستارىن تالداپ كورەلىك.

I. تۋۋى مەن شىققان تەگى

تۋعان جەرى مەن اتا تەگى

لي شياۋ لوڭ (شىنايى ەسىمى: لي جىن فان) 1940- جىلدىڭ 27- قاراشاسىندا امەريكا قۇراما شتاتتارىنىڭ سان- فرانتسيسكو قالاسىنداعى «Jackson Street» اۋرۋحاناسىندا دۇنيەگە كەلگەن. 

اتاۋىنىڭ ءمانى

جۇڭگو تىلىندە «شياۋ لوڭ» (小龙) «كىشى ايداھار» دەگەندى بىلدىرەدى. ايداھار بەينەسى جۇڭگو مادەنيەتىندە كۇشتى، بيلىك پەن كەمەڭگەرلىكتى سيپاتتايدى. لي شياۋ لوڭنىڭ مىنەزى مەن بولمىسىندا وسى «ايداھارلىق» قايسارلىق تۋا ءبىتتى كورىنىس تاپقانداي.

«ءومىر – ساعان بەرىلگەن مۇمكىندىك، ونى قالاي وتكىزۋ – تەك ءوز قولىڭدا».

(ادامزاتتىڭ ورتاق ناقىلى)

II. اتا- اناسى جانە ۇلكەندەردىڭ باعاسى

اكەسى – لي حاي- چۋان (李海泉) سول زاماننىڭ ايگىلى وپەرا اكتەرى، جۇڭگونىڭ ۇلتتىق ساحنا ونەرىنىڭ ءىرى شەبەرلەرىنىڭ ءبىرى بولعان. ونەر اتاۋلىعا جاقىن ءجۇرىپ، بالاسىن دا ەرتە جاستان شىعارماشىلىق ورتاعا تارتقان. اناسى – گرەيس حو كوپ بالالى شاڭىراقتىڭ تۇڭعىشى رەتىندە ۇل- قىزىنا زەرەك بولۋدى، جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنۋدى ۇيرەتكەن. وتباسىنداعى ءداستۇر بويىنشا بالانى تەك ونەرگە عانا ەمەس، ءتارتىپ پەن ونەگە جولىنا باۋلىعان.

ۇلكەندەردىڭ ايتۋىنشا، لي شياۋ لوڭ بالا كەزىندە وتە شيراق، كەسەلدى، ءبىراق زەرەكتىگى وراسان زور بولعان. ونى ءجيى «ەلەكتر سىمى» دەپ ازىلدەيتىندەر دە تابىلاتىن. «جاقسى بالا اكەسىنىڭ ماقتانىشى، جامان بالا ەلىنىڭ جاپاسىن كوتەرتەدى» دەپ جۇڭگو حالقىنىڭ ءبىر ماقالى بار. ال لي شياۋ لوڭ اتا- اناسىنىڭ مەرەيىن ۇستەم ەتىپ، بولاشاعىن وزگەشە ارناعا بۇردى.

III. وسكەن ورتاسى، سول كەزدەگى ەل جاعدايى

لي شياۋ لوڭنىڭ ءسابي شاعى ا ق ش- تا باستالعانمەن، ول بىرەر جاسقا كەلگەن سوڭ اتا- اناسى وتانىنا، شياڭگاڭعا قايتا ورالادى. 1940- جىلداردىڭ سوڭى مەن 1950- جىلداردىڭ باسىندا شياڭگاڭدا الەۋمەتتىك- ەكونوميكالىق احۋال ءبىرشاما كۇردەلى بولاتىن: سوعىستىڭ سالدارى، جۇمىسسىزدىق، حالىقتىڭ كەدەيلىك دەڭگەيى جانە وزگە دە قيىندىقتار. دەسە دە، شياڭگاڭ – شىعىس پەن باتىستىڭ مادەني ءوزارا ىقپالى مولىنان توعىسقان ورتا بولدى.

لي شياۋ لوڭ بالا كەزىندە- اق گۇڭ فۋ (功夫) جانە ۋشۋ (武术) سياقتى ءداستۇرلى جەكپە- جەك ونەرىمەن، سونداي- اق باتىستىق بوكس، فەحتوۆانيە سىندى سپورت تۇرلەرىمەن اينالىسا باستايدى. بۇل كەزدە شياڭگاڭ قالالارىنىڭ تار كوشەلەرى توبەلەس پەن تەنتەكتىككە تولى ەدى. تارتىپسىزدىك پەن قىلمىستان ساقتانۋ ءۇشىن دە، ءوزىنىڭ كۇش- قۋاتىن ارتتىرۋ ءۇشىن دە ول جەكپە- جەك ونەرىن رۋحاني، فيزيكالىق ساۋىقتىرۋ جولى دەپ تانىدى.

IV. ءبىلىم الۋى، ۇستازدارى

مەكتەپ ءومىرى

لي شياۋ لوڭدى كوپ ادام تەك سپورت پەن كينومەن بايلانىستىرعانمەن، ونىڭ زياتكەرلىك تۇرعىداعى ىزدەنىسى دە اسا تەرەڭ بولدى. شياڭگاڭداعى كاتوليكتىك مەكتەپتە باستاۋىش ءبىلىم الدى. ورتا مەكتەپتە وقىپ ءجۇرىپ تە جەكپە- جەك ونەرىمەن بەلسەنە اينالىستى.

ۇستازدار ىقپالى

لي شياۋ لوڭنىڭ ەڭ اتاقتى ۇستازى – يپ مان (叶问) ەسىمدى ۆين- چۋن (詠春) جەكپە- جەك ونەرىنىڭ بىلگىرى ەدى. يپ مان وعان تەك توبەلەس تاسىلدەرىن عانا ەمەس، «جۇرەك تازالىعى، سابىرلىق پەن دۇرىس كوزقاراس – ناعىز جاۋىنگەردىڭ باستى قارۋى» دەگەن ءىلىمدى دە ءسىڭىردى. بۇل ءتالىم ونىڭ كەلەشەكتە قالىپتاستىراتىن «جيت كۋن دو» (截拳道) فيلوسوفياسىنىڭ نەگىزىنە اينالدى.