ادامدار نەگە قىرقىنا شىداپ، قىرىق بىرىنشىگە شىدامايدى؟
文摘
2024-10-26 11:49
哈萨克斯坦
مازمۇنى ماعىنالى،
تاريحى ۇزاق،
وقىرمان سانى كوپ
كۋابول ءۇنحات تەكشەسى
ابايلاپ قاراساق، 2024-جىل دا ءوتىپ بارادى. سەن قالاي ءومىر ءسۇرىپ جاتىرسىڭ؟ جۇمىس جاقسى ءجۇرىپ جاتىر ما؟ بۇگىن ءبىر وقىرمانىم ماعان ءوزىنىڭ «ەش پايداسى جوق ادام» رەتىندە سەزىنەتىنىن ايتتى. ول جۇمىستان شىعپ قالعالى جەكە تانىستىرۋىن ءار جاققا جىبەرىپ جۇرگەنىمەن، ەشقانداي ورىننان شاقىرتۋ الماعان. بوس ۋاقىتىندا جاڭا داعدىلار ۇيرەنگىسى كەلەدى، ءبىراق ءوزىن جيناقتاي الماي ءجۇر. شىنىمەن دە ءبارىن تاستاپ، بارىنە قول سىلتەۋ كەرەك پە؟ سونشا جاسقا كەلىپ ءوزىن جارامسىز سەزىنۋ دۇرىس پا؟![]()
شىن مانىندە، اركىمنىڭ ومىرىندە ءارتۇرلى كەزەڭدەردە وسىنداي جاعدايلار بولادى. بىرەۋلەر بۇدان تەز شىعىپ كەتسە، ەندى بىرەۋلەر ۇزاق ۋاقىتقا سوزىلعان كەرى تولقىننا شىعا الماي، تىعىرىققا تىرەلەدى. ۋاقىت وتە كەلە، بۇل «ۇيرەنشىكتى دارمەنسىزدىك» (习得性无助 Learned helplessness) سەزىمىن تۋدىرادى. بۇل ۇعىم العاش رەت جانۋارلارمەن جۇرگىزىلگەن تاجىريبەلەردە انىقتالعان. قاراپايىم تىلمەن ايتقاندا، ەگەر جانۋار قانداي جانتالاسسا دا اۋىر جاعدايدان قۇتىلا الماسا، ول تىرىسىپ كورۋدى توقتاتادى. كەيىن ءتىپتى مۇمكىندىك بولسا دا، ارەكەت ەتپەيدى. ادامداردا دا سولاي – ەگەر قاتارىنان بىرنەشە رەت ساتسىزدىككە ۇشىراسا، ولاردا كۇش-قۋات تاۋسىلىپ، ەشتەڭە جاساعىسى كەلمەي قالادى. ءبىراق ادام جانۋار ەمەس، سوندىقتان بۇل جاعدايدان شىعۋدىڭ اقىلدى جولدارى بار.«جەڭىلمەۋ كەرەك» دەپ ابراحام لينكولن ايتقانداي، قيىندىقتار ارقىلى ءوتۋ – تابىسقا جەتۋدىڭ ءبىر جولى. كەرى تولقىن اسەرىنەن شىعۋدىڭ 4 قادامى:1. قاتەلىكتەردىڭ سەبەبىن دۇرىس انىقتاۋ: وز-وزىڭە «ۇكىم» شىعارماساتسىزدىكتىڭ سەبەبى كوپ، ونىڭ بىرەۋى سەنىڭ وزىڭە بايلانىستى بولسا، ەندى ءبىرى سىرتقى جاعدايلاردان تۋىنداۋى مۇمكىن. ءبىراق كەي ادامدار ساتسىزدىككە ۇشىراعاندا، كوپ جاعدايدا بار كىنانى وزدەرىنەن ىزدەيدى. بۇل ولاردىڭ وز-وزىنە دەگەن سەنىمىن تومەندەتەدى. جانە دە ماسەلەنى جاي عانا ءبىر ساتسىزدىك دەپ ەمەس، ءومىردىڭ بارلىق سالاسىنا اسەر ەتەتىندەي ۇلكەن ەتىپ قابىلدايدى. مىسالى، جۇمىسسىز قالعان ادام ءۇشىن شىعار جول قالماعانداي كورىنەدى. بىراق بۇل شىندىققا ساي كەلە مە؟ ارينە، ولاي ەمەس."تابىسقا جەتۋ ءۇشىن ءار ساتسىزدىك- جاڭا مۇمكىندىك" دەپ توماس ەديسون ايتقانداي، ءاربىر قيىندىق بىزگە العا جىلجۋ ءۇشىن ساباق بولا الادى.بۇل ويلار مەكتەپتە ايتىلاتىن «وقۋ قيىندىقتارى» دەگەن ۇعىمعا ۇقسايدى. ساتسىزدىككە ۇشىراعان وقۋشىلار وزدەرىنىڭ قابىلەتسىزدىگىن تۇراقتى، وزگەرمەيتىن نارسە دەپ سانايدى: «مەنىڭ وقۋ قابىلەتىم تومەن، مەن بۇل ءپاندى ەشقاشان مەڭگەرە المايمىن» دەپ ويلايدى. وسىنداي قاتە قورىتىندىلار جاعدايدى تەك ناشارلاتادى، ويتكەنى كەلەسى ارەكەت تە ءتيىمسىز بولماق. ساتسىزدىككە دۋشار بولعان كەزدە كەيبىرەۋلەر ارەكەت جاساۋدى دوعارادى. سەبەبى ولار قانشا تىرىسسا دا ناتيجە وزگەرمەيتىندەي كورىنەدى. شىن مانىندە، ارەكەتتى جالعاستىرۋ ارقىلى عانا جاڭا مۇمكىندىكتەر تۋادى. "ارەكەت ەتپەيتىندەر عانا قاتەلىك جاسامايدى" دەپ البەرت ەينشتەين ايتقانداي، تابىسقا جەتۋ ءۇشىن ارەكەت ەتۋ ماڭىزدى. اتامىز قازاق: "ارەكەتكە بەرەكەت" دەپ بەكەر ايتپاعان.2. ماسەلەگە كەرىسىنشە كوزقاراسپەن قاراكەيدە ءبىز بەلگىلى ءبىر ارەكەتتى ورىنداپ جۇرگەندە، ونىڭ ناتيجەلىلىگى ءۇشىن ەمەس، ونى تەك عانا دۇرىس دەپ سانايمىز. دۇرىس دەپ ساناۋ ارقاشان تيىمدىلىكپەن سايكەس كەلە بەرمەيدى. مىسالى، كەيبىر شەشىمدەر ۇزاق مەرزىمدى ناتيجە بەرسە دە، ءبىز ونى بىردەن كورە المايمىز.ء"ار نارسەنىڭ ءوز ۋاقىتى بار" دەگەن حالىق دانالىعى بار، سوندىقتان سابىر مەن تاباندىلىقتىڭ ناتيجەسىندە جەتىستىككە جەتۋگە بولادى.مۇنى ەكى جوبا جەتەكشىسىنىڭ ارەكەتىمەن تۇسىندىرۋگە بولادى. ءبىرىنشىسى قىسقا مەرزىمدى ناتيجەلەرگە باسىمدىق بەرىپ، قىزمەتكەرلەرگە قىسىم جاساپ، تاپسىرمالاردى تەز ورىنداۋعا ماجبۇرلەيدى. ءبىراق مۇنداي ءادىس ۇزاق مەرزىمدى شارشاۋ مەن دارمەنسىزدىك سەزىمىن تۋدىرۋى مۇمكىن. ال ەكىنشىسى كوماندا مۇشەلەرىنىڭ دامۋىنا كوڭىل ءبولىپ، ولاردىڭ ماسەلەنى شەشۋ قابىلەتىن دامىتۋعا باسىمدىق بەرەدى. مۇنداي ءتاسىل ۋاقىتتى كوبىرەك تالاپ ەتسە دە، ۇزاق مەرزىمدە تيىمدىرەك بولادى."اسىققان شايتاننىڭ ءىسى" دەپ ايتىلعانداي، قىسقا مەرزىمدى ناتيجە ءۇشىن اسىعۋ ءاردايىم دۇرىس بولماۋى مۇمكىن."تاباندىلىق – ۇلى قاسيەت". -كۇڭزى.سەنىمدەر شىن مانىندە ءبىزدىڭ ارەكەتىمىزگە اسەر ەتەدى. مىسالى، ەگەر بىرەۋ ۇنەمى تىرىسىپ، ءبىراق ناتيجە كورمەسە، ول ءوزىن دارمەنسىزدىك سەزىنۋى مۇمكىن. مۇنداي كەزدە سەنىمدەرىڭدى قايتا قاراستىرۋ پايدالى. بالا كەزدەن «ەڭبەك ءتۇبى – زەينەت» دەپ ۇيرەتىلگەنىمىزبەن، ءبىراق ومىردە ەڭبەك ەتكەنىمىزبەن ءونىمىن كەشىگىپ كورەتىن كەزىمىز دە بولادى. ومىردە ءاربىر ارەكەتىمىزگە مىندەتتى تۇردە ناتيجە سايكەس كەلە بەرمەۋى مۇمكىن. سەنىمدەرىمىزدى تۇزەتىپ، شىنايى ماقساتتار قويساق، دارمەنسىزدىك سەزىمىنەن ارىلۋ وڭايىراق بولادى.مىسالى، الەمگە ايگىلى ۋولت ديسنەي بىرنەشە رەت ساتسىزدىككە ۇشىراتىپ، ونىڭ جوبالارىن ەشكىم قابىلداماي قويعان، ءبىراق ول ءوز سەنىمىن وزگەرتپەي، اقىرى ۇلكەن تابىسقا جەتتى. "ارماندارىڭىزعا سەنىڭىز، ويتكەنى ولاردى جۇزەگە اسىرۋعا كۇشى جەتەتىن جالعىز ءسىزسىز" دەپ ديسنەي ايتقانداي، سەنىمدەرىمىزدى دۇرىس باعىتتا ۇستاۋ ماڭىزدى. ءوزىڭدى «تەمىردەي مىقتىمىن» دەپ ساناپ، ۇيقىسىز جۇمىس ىستەۋگە تىرىسساڭ، بۇل اقىر سوڭىندا شارشاۋعا، شالدىعۋعا اكەلەدى.مىسالى، يلون ماسك تا بىرنەشە رەت قيىندىقتارعا تاپ بولدى، ءبىراق ول ءوز ماقساتتارىنان باس تارتپاي، سەنىمىن جوعالتپاۋدىڭ ارقاسىندا، SpaceX پەن Tesla سياقتى الەمگە تانىمال كومپانيالاردى قۇردى. "ەشقاشان بەرىلمە، سەبەبى سەنىمسىزدىك پەن ساتسىزدىك تەك ۋاقىتشا" دەپ ماسك ايتقانداي، شىنايى سەنىم ءبىزدى قيىندىقتاردان وتكىزەدى.ۇلى ادامداردىڭ ءومىر بايانىن وقىساق، ەشبىر جەتىستىك قولعا وڭاي كەلە سالماعان.4. جۇمىستى كەزەڭ-كەزەڭمەن ورىنداۋ جانە «جەتىستىك سەزىمىن» قالىپتاستىرۋمىندەتتەمەنى كەزەڭدەرگە ءبولۋ ارقىلى باسقارۋ جەڭىلدەيدى. ءاربىر كەزەڭنىڭ اياقتالۋى بىزگە كىشىگىرىم جەڭىس سەزىمىن بەرەدى. بۇل ءادىس ۋاقىتتى ءتيىمدى ۇيىمداستىرىپ قانا قويماي، شابىت پەن بەلسەندىلىكتى ساقتاۋعا دا كومەكتەسەدى. مىسالى، اتاقتى الپينيست ەدمۋند حيللاري ەۆەرەستكە كوتەرىلگەندە، ول بيىك تاۋدى كىشكەنتاي ماقساتتارعا ءبولىپ، ءار كەزەڭ سايىن ءوزىن جەڭىمپاز سەزىنىپ وتىردى. "تاۋدى قوزعايتىن ادام كىشى تاستاردان باستايدى" دەگەن جۇڭگو ماقالى دا وسى ءادىستى قولدايدى.«جەتىستىك سەزىمى» دەگەنىمىز – ءبىر نارسەنى اياقتاپ، سونىڭ ناتيجەسىنىڭ قۋانىشىن سەزىنۋ. ءاربىر تاپسىرمانى سوڭىنا دەيىن جەتكىزىپ، كىشكەنتاي بولسا دا ناتيجەگە قول جەتكىزگەن سايىن، ءبىز ءوزىمىزدى جاقسىراق سەزىنەمىز. مىسالى، ايگىلى جازۋشى ەرنەست حەمينگۋەي كۇن سايىن بەلگىلەنگەن ءسوز سانىن جازىپ، وسى كىشكەنتاي ماقساتتاردى ورىنداۋ ارقىلى ۇلكەن رومانداردى اياقتاعان. "باستاعان ءىستى اياقتاۋ – ەڭ ۇلكەن قاناعاتتانۋ" دەپ حەمينگۋەي ايتقانداي، ءار كىشىگىرىم جەتىستىك ءبىزدى ۇلكەن ماقساتتارعا جاقىنداتادى.مىسالى، جازۋ بارىسىندا بىردەن بۇكىل ماقالانى اياقتاۋعا تىرىسۋ قيىن. ودان دا جارتى ساعات جازىپ، كەيىن ءۇزىلىس جاساپ، جاڭا ويلار كەلگەندە جالعاستىرعان ءتيىمدى. بۇل ءادىس ستيۆ دجوبستىڭ جۇمىس تاسىلىنە ۇقسايدى، ول ءارقاشان تاپسىرمالاردى كەزەڭ-كەزەڭمەن ورىنداپ، ۇزىلىستەر جاساپ، ناتيجەسىندە شىعارماشىلىق شەشىمدەرگە جەتكەن. "شىدامدىلىق- تابىسقا جەتۋدىڭ كىلتى" دەپ ايتىلعانداي، ءار قادامدى دۇرىس جوسپارلاۋ ماڭىزدى.كەرى بايلانىس تسيكلىنان شىعۋ ءۇشىن:1. ساتسىزدىكتىڭ سەبەبىن دۇرىس انىقتا.2. ماسەلەگە كەرىسىنشە كوزقاراسپەن قارا.3. سەنىمدەرىڭدى شىندىققا سايكەستەندىر.4. جۇمىستى كەزەڭدەرگە ءبولىپ، ءار كەزەڭدە جەتىستىك سەزىمىن قالىپتاستىر.ءومىر – ۇلكەن ماقساتتارعا جەتۋ ءۇشىن كىشكەنتاي قادامداردان تۇراتىن ساياحات. ءاربىر كىشكەنتاي جەڭىس – العا جىلجۋدىڭ كەپىلى. ءتىپتى قيىن ساتتەردە دە، كىشكەنتاي ناتيجەلەردىڭ ءوزى بىزگە كۇش بەرەدى. جەتىستىك سەزىمى مەن ۇيرەنشىكتى دارمەنسىزدىككە گورموندار دا اسەر ەتەدى: دوفامين جەتىستىك سەزىمىن تۋدىرسا، كورتيزول سترەسس پەن دارمەنسىزدىك سەزىمىن ارتتىرادى. ەڭ باستىسى – دارمەنسىزدىك سەزىمىنە بەرىلمەي، ءاربىر كۇندى جاڭا مۇمكىندىك رەتىندە قابىلداۋ.كەيدە ءبىزدى اقىل-پاراساتىمىز ەمەس، گورمنودارىمىز باسقارىپ كەتۋى مۇمكىن. تولىعىراق لەكسيامىزدا ايتاتىن بولامىز...一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一
一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一KWABOL微信平台是一个内容丰富的哈萨克语言公众平台，我们永久支持原创，社会和谐，个人发展与共享知识 。
