مازمۇنى ماعىنالى،
تاريحى ۇزاق،
وقىرمان سانى كوپ
كۋابول ءۇنحات تەكشەسى
اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەنۋدى باستى ماقسات ەتىپ شەتەلگە شىعىپ ءجۇردىم. سونىڭ ىشىندە وتباسىمىزدىڭ تاڭداۋى-مالايزيا بولدى.
![]()
نە ءۇشىن مالايزيانى تاڭدادىڭىز؟ دەگەن سۇراققا، ەۆروپا، ا ق ش ەلدەرى قىمبات. وعان قاراعاندا مالايزيادا ءومىر ءسۇرۋ قولايلى ءارى قولجەتىمدى دەپ جاۋاپ بەرەتىن ەدىم. ءبىراق وسى بىرەر جىلدا مالايزيادان ءومىر ءسۇرۋ بۇرىنعىدان قىمباتتاي باستادى. باسقا جىلدارى جاز كەزىندە ءۇي جالداپ تۇرۋ ءبىراز ارزاندايتىن، بيىل كەرىسىنشە قىمباتتاپ كەتتى.سۇيتسەم، مالايزيانىڭ جوعارى تەحنيكالىق ءوندىرىس سالاسىندا ۇلكەن دامۋشىلىقتار بولىپ، كومپيۋتەر، تەلەفون چيپتەرىن (CPU) جاساۋدا ءىرى كولەمدە قاراجات قۇيىلعان ەكەن. ![]()
2019-جىلدىڭ قىسىن، 2023 جانە، 2024-جىلدىڭ قىسقى قىتىمىر مەزگىلىن ماڭگىلىك جاز بولىپ تۇراتىن مامىراجاي مالايزيادا وتكىزگەن ەدىم. سول ەلگە بارعان ساتتەن بەرى ءبىر ءتۇرلى جاقىن تارتىپ ۇناتىپ قالعانبىز. ارينە، الەمنىڭ الدىڭعى ورەسىنەن كورىنىپ دامۋىنا دا تىلەكتەسپىز. چيىپ جاساۋ سونشالىقتى ماڭىزدى ما دەگەن سۇراق قويىلۋى دا مۇمكىن.2015-جىلدارى ءبىر دوسىم بالالاردىڭ ەلەكتروندى ۇيرەنۋ قۇرالىن ىشكەرىدەن ءوندىرتىپ ءجۇردى. سوندا «ەگەر بۇل ەلەكتروندى تاۋاردىڭ وزىندىك قۇنى 100 يۋان دەسەك، 40 يۋانى بۇكىل ماتەريالى، 60 يۋانعا چيپ جاسالادى. ءبىراق سول كولەمى تىرناققا دا جەتپەيتىن سول چيىپ تۋ تايۋاننان كەلەدى» دەپ ەدى… چيپ كەز كەلگەن كومپيۋتەر نەمەسە تەلەفوننىڭ «ميى». ![]()
قولىڭىزداعى تەلەفوننىڭ دا ەڭ قىمبات بولشەگى سول تيتتەي عانا ەلەكتروندى ەسەپتەۋىشى.ەندەشە، قايسى ەلدە چيپ جاسالسا، سول ەلدىڭ ەكونوميكاسىندا ۇلكەن تىرەك بار دەگەن ءسوز.مالايزيا: جارتىلاي وتكىزگىشتەر سالاسى جوعارى قارقىنمەن دامۋدا.بيىل قاڭتار ايىندا Intel كومپانياسى مالايزياعا الداعى 10 جىلدا 70 ميلليارد دوللار قاراجات سالىپ، جاڭا چيپتەردى CPU قاپتاۋ جانە سىناقتان وتكىزۋ زاۋىتىن سالۋدى جوسپارلاپ وتىرعانىن رەسمي تۇردە جاريالادى. بۇل ينۆەستيتسيا Intel كومپانياسىنىڭ مالايزياداعى زاۋىتىنىڭ 50 جىلدىعىن اتاپ وتۋمەن سايكەس كەلەدى. جاڭا وزىق 3d قاپتاۋ زاۋىتى 2024- جىلى ىسكە قوسىلادى دەپ كۇتىلۋدە.![]()
سونىمەن قاتار، اۆستريالىق at&s جانە infineon جارتىلاي وتكىزگىشتەر كومپانيالارى دا ەلگە سايكەسىنشە 1،7 ميلليارد جانە 5 ميلليارد دوللار ينۆەستيتسيا سالۋدى جوسپارلاپ وتىر.سونىمەن بىرگە، اقش-تىڭ micron جانە گەرمانيانىڭ infineon سياقتى تەحنولوگيالىق كومپانيالارى دا مالايزيادا بەلسەندى كەڭەيتۋ جوسپارلارىن جۇزەگە اسىرۋدا. micron پەنانگتا ەكىنشى قۇراستىرۋ جانە سىناق زاۋىتىن اشتى، ال infineon الداعى بەس جىلدا مالايزياعا 5،4 ميلليارد دوللار ينۆەستيتسيا سالىپ، ەلدەگى بيزنەسىن كەڭەيتۋدى جوسپارلاپ وتىر.2023 جىلى infineon ءوزىنىڭ 2006 جىلى مالايزيانىڭ كۋليم قالاسىندا سالىنعان زاۋىتىن ودان ءارى كەڭەيتۋگە نازار اۋدارىپ، mosfet جانە igbt سياقتى قۋات جارتىلاي وتكىزگىش ونىمدەرىن وندىرۋگە باعىتتالعانىن حابارلادى. وسى ماقساتتا infineon كۋليم زاۋىتىنا 5 ميلليارد ەۋرو ينۆەستيتسيا سالىپ، الەمدىك جەتەكشى 200 ميلليمەترلىك كرەمنيي كاربيدى (sic) قۋات زاۋىتىن سالۋدى جوسپارلاپ وتىر. بۇل زاۋىت infineon-نىڭ 2030 جىلعا دەيىن كرەمنيي كاربيدى نارىعىنىڭ 30% ۇلەسىن الۋ ماقساتى ءۇشىن وتە ماڭىزدى.![]()
سونىمەن قاتار، تايۆاننىڭ كەلىسىم-شارت بويىنشا ءوندىرۋشىسى foxconn دا مالايزيادا 300 ميلليمەترلىك كرەمنيي پلاستينالارىن ءوندىرۋ زاۋىتىن سالۋدى جاريالادى. بۇل زاۋىت 28 نانومەتردەن 40 نانومەترگە دەيىنگى تەحنولوگيالىق پروتسەسس تۇيىندەرىن قولدانادى جانە اي سايىن 40000 پلاستينا وندىرەدى.وتكەن جىلى اقش-تىڭ ءىرى چيپ ءوندىرۋشىسى مالايزيانىڭ كۋالا-لۋمپۋر جانە مالاككا قالالارىندا جارتىلاي وتكىزگىشتەردى قاپتاۋ جانە سىناقتان وتكىزۋ زاۋىتتارىن سالۋدى جوسپارلاپ وتىرعانىن حابارلادى. جالپى ينۆەستيتسيا سوماسى 14،6 ميلليارد رينگگيتكە (شامامەن 225،5 ميلليارد يۋان) جەتەدى جانە بۇل زاۋىتتار 2025-جىلى ىسكە قوسىلادى دەپ كۇتىلۋدە.گەرمانيانىڭ bosch اۆتوموبيل ەلەكترونيكاسى الپاۋىت كومپانياسى وتكەن جىلى جاھاندىق اۆتوموبيل جانە تۇتىنۋشىلىق ەلەكترونيكا سالاسىنداعى چيپتەرگە دەگەن سۇرانىستى قاناعاتتاندىرۋ ءۇشىن مالايزيانىڭ پەنانگ قالاسىندا جاڭا چيپ جانە سەنسورلاردى سىناۋ ورتالىعىن اشقانىن جاريالادى، ول شامامەن 65 ميلليون ەۋروعا ءتۇستى. bosch بۇل نەگىزگە كەلەسى ونجىلدىقتىڭ ورتاسىنا دەيىن تاعى 285 ميلليون ەۋرو ينۆەستيتسيا سالۋدى جوسپارلاپ وتىر.وتكەن جىلدىڭ 10 قاراشاسىندا ase group قۇرامىنا كىرەتىن ase كومپانياسى مالايزيانىڭ پەنانگ قالاسىندا جاڭا زاۋىتتىڭ (ءتورتىنشى جانە بەسىنشى زاۋىتتار) ىرگەتاسىن قالاپ، الداعى بەس جىلدا 300 ميلليون دوللار ينۆەستيتسيا سالىپ، وندىرىستىك قۋاتتىلىقتى كەڭەيتۋدى جانە وزىق جابدىقتاردى ساتىپ الۋدى جوسپارلاپ وتىر. جاڭا زاۋىت 2025 -جىلى اياقتالادى دەپ كۇتىلۋدە.ase كومپانياسىنىڭ جاڭا زاۋىتىنىڭ نەگىزگى ونىمدەرى ۇلكەن سۇرانىسقا يە مىس كليپتەرى (copper clip) جانە كەسكىن سەنسورلارىن قاپتاۋ ونىمدەرى بولادى.بۇل جاڭا جوبالار جاھاندىق جەتكىزىلىم تىزبەگىنىڭ وزگەرۋى اياسىندا جۇزەگە اسىرىلۋدا. سوڭعى جىلدارى اقش، ەۋروپالىق وداق، وڭتۇستىك كورەيا، جاپونيا جانە جۇڭگو سياقتى ەلدەر جارتىلاي وتكىزگىشتەر سالاسىنا ينۆەستيتسيالارىن ارتتىرىپ، وسى سالانىڭ ءوسۋ مۇمكىندىكتەرىن پايدالانىپ كەلەدى.جارتىلاي وتكىزگىشتەر الىپتارى وڭتۇستىك-شىعىس ازيا ەلدەرىنە اعىلىپ جاتقاندىقتان، مالايزيا بۇل ءىرى ەلدەر اراسىنداعى باسەكەدە ايتارلىقتاي جەتىستىكتەرگە جەتىپ، اقش جانە ەۋروپالىق تەحنولوگيالىق الىپتاردىڭ قارجىلارىن تارتاتىن تاعى ءبىر ازيالىق ەلگە اينالۋدا. ونىڭ الەۋەتى مالايزيانى چيپتەردى وڭدەۋدە الەمدىك دامىعان ەلگە اينالدىرۋى مۇمكىن.![]()
بريتاندىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ حابارلاۋىنشا، اقش-تىڭ جۇڭگودا وندىرىلەتىن چيپتەرگە تىيىم سالۋىن كەڭەيتۋىنە بايلانىستى مالايزيا ينۆەستيتسيالارعا تارتىمدى ورىنعا اينالدى: مالايزيا جارتىلاي وتكىزگىشتەردى قاپتاۋ جانە سىناۋ سالاسىندا جاھاندىق ماڭىزدى ورىنعا يە بولدى جانە جاھاندىق جەتكىزىلىم تىزبەگىنىڭ قايتا قۇرىلۋى اياسىندا مالايزيا چيپتەردىڭ ارتقى وڭدەۋدەگى ءداستۇرلى ارتىقشىلىقتارىن پايدالانا وتىرىپ، تايۆان، وڭتۇستىك كورەيا جانە باسقا ءداستۇرلى ورتالىقتاردان بولەك ماڭىزدى جارتىلاي وتكىزگىشتەر ءوندىرۋ ورتالىعىنا اينالۋى مۇمكىن.جاساندى ينتەللەكت (ai) جانە بۇلتتىق سەرۆەرلەر مەن شەكارالىق ai-دىڭ كوتەرىلۋىمەن وزىق قاپتاۋ قاجەتتىلىگى كۇرت ارتتى. بۇل مالايزيا ءۇشىن جاڭا مۇمكىندىكتەردى ۇسىنادى جانە ونىڭ ينۆەستيتسيالارىن تارتۋدىڭ جاڭا كوزىنە اينالۋدا.مالايزياداعى جارتىلاي وتكىزگىشتەر ونەركاسىبىنىڭ شوعىرلانۋىقازىرگى ۋاقىتتا مالايزيادا osram، infineon، renesas، x-fab سياقتى بارلىعى 8 الدىڭعى قاتارلى پلاستينالار ءوندىرۋ زاۋىتى، intel، ti، ase، amkor، tongfu microelectronics سياقتى 24 قاپتاۋ جانە سىناۋ زاۋىتى، سونداي-اق، lam research، veeco، jabil سياقتى 8 جابدىق كومپانياسىنىڭ بازالارى بار. ولار نەگىزىنەن مالايزيانىڭ سولتۇستىگىندەگى پەنانگ جانە كەداح شتاتتارىندا، سونداي-اق ورتالىقتاعى سەلانگور، نەگەري سەمبيلان، مالاككا جانە وڭتۇستىكتەگى دجوحور شتاتتارىندا ورنالاسقان.![]()
ولاردىڭ ىشىندە پەنانگ مالايزيانىڭ ەڭ ءىرى جارتىلاي وتكىزگىشتەر شوعىرلانۋ ورتالىعى بولىپ تابىلادى، ونىڭ ەلەكتروندىق جانە ەلەكترلىك ونىمدەرى مەن عىلىمي باقىلاۋ قۇرالدارىنىڭ ەكسپورتىنىڭ جىلدىق ءوسۋ قارقىنى (cagr) سايكەسىنشە 12% جانە 15%-دى قۇرايدى جانە ەلدىڭ جالپى ەكسپورتىنىڭ 50%-دان استامىن قۇرايدى.بيىل ينۆەستيتسيالىق قىزىعۋشىلىقتىڭ ارتۋىنا بايلانىستى پەنانگتاعى زاۋىتتاردىڭ تاپشىلىعى جانە جەر باعاسىنىڭ كۇرت ءوسۋى سەلانگور جانە دجوحور شتاتتارىن چيپ ءوندىرۋشى كومپانيالاردىڭ ينۆەستيتسيالىق باستى ورىندارىنا اينالدىردى؛ ولاردىڭ ىشىندە سەلانگور پورت كلانگقا جاقىن ورنالاسقاندىقتان، ۇكىمەت جارتىلاي وتكىزگىشتەر ونەركاسىبىنە ءارتۇرلى جەڭىلدىكتەر مەن قولايلى جاعدايلار جاساۋدا، بۇل ونى جارتىلاي وتكىزگىشتەر ءوندىرىسىنىڭ كەلەسى شوعىرلانۋ ورتالىعىنا اينالدىرادى.مالايزيانىڭ جارتىلاي وتكىزگىشتەر سالاسىنا دامىعان ەلدەردەن قىرۋار قارجى قۇيىلۋ سەبەپتەرىمالايزيادا تۇراقتى ساياسي ورتا جانە جاقسى بيزنەس زاڭدارى بار، سونىمەن قاتار ۇكىمەتتىڭ شەتەلدىك قارجىلاندىرۋعا دوستىق ساياساتى قاراجاتتاردىڭ ءساتتى جۇزەگە اسىرىلۋىنا جانە جاقسى قايتارىم الۋعا ىقپال ەتتى. ال كەيبىر باسەكەلەستەر تايلاند، يندونەزيا جانە ۆەتنامداعى ينۆەستيتسيالارىندا ساياسي تۇراقسىزدىق پەن ساياساتتىڭ وزگەرۋىنە بايلانىستى كوپتەگەن كۇتپەگەن تاۋەكەلدەر مەن قيىندىقتارعا تاپ بولدى.2. قاۋىپسىز جانە اشىق بيزنەس ورتاسى:مالايزيا شەتەلدىكتەرگە كومپانيالاردى 100% تىركەۋگە، يەلەنۋگە جانە باسقارۋعا مۇمكىندىك بەرەدى، سونداي-اق 100% شەتەلدىك مەنشىك كومپانيالارعا مالايزيانىڭ جەرى مەن ۇيلەرىن ساتىپ الۋعا جانە يەلەنۋگە رۇقسات بەرەدى؛ مالايزيا بريتان دوستاستىعى ەلدەرىنىڭ قاتارىنا كىرەدى، زاڭدارى تولىق، مەنشىك قۇقىعىن قۇرمەتتەيدى جانە شەتەلدىك ينۆەستورلاردىڭ زاڭدى قۇقىقتارىن قورعاۋدى قامتاماسىز ەتەدى.3. ىڭعايلى گەوگرافيالىق ورنالاسۋ:مالايزيا وڭتۇستىك-شىعىس ازيانىڭ ورتالىعىندا ورنالاسقان، تەڭىزدىك جانە قۇرلىقتىق اسەان-دى بايلانىستىرادى، مالاكا بۇعازىن باقىلاپ وتىر، بۇل اسەان نارىعىنا كىرۋ جانە تاياۋ شىعىس، اۆستراليا مەن جاڭا زەلاندياعا باعىتتالعان ماڭىزدى حاب بولىپ تابىلادى. مالايزيا الەمدەگى ەڭ تىعىز تەڭىز جولدارىنىڭ ءبىرىنىڭ جانىندا ورنالاسقان جانە مالاكا بۇعازىنداعى ەكى ماڭىزدى پورت ارقىلى جاھاندىق جەتكىزىلىم تىزبەگىنە جول اشادى؛ سونىمەن قاتار، مالايزيادا سينگاپۋرمەن جانە جۇڭگوعا دەيىن جالعاساتىن جوعارى ساپالى اۆتوموبيل جانە تەمىرجول جۇيەلەرى بار، بۇل تاسىمالداۋ تيىمدىلىگىن ارتتىرادى جانە شىعىنداردى باقىلاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.مالايزياداعى حالىق قۇرىلىمىندا جۇڭگولىقتاردىڭ ۇلەسى 22،6%-دى قۇرايدى، بۇل جۇڭگو كومپانيالارى ءۇشىن قولايلى بيزنەس ورتاسىن قالىپتاستىرادى. . بۇل جۇڭگو كومپانيالارىنىڭ جەرگىلىكتى بيزنەستى جۇرگىزۋى ءۇشىن قولايلى بيزنەس ورتاسىن قامتاماسىز ەتەدى، بولاشاقتا جۇڭگو كومپانيالارىن مالايزياعا قاراجات سالۋدى ۇلعايتۋعا جانە جاھاندىق ەلەكتروندىق جانە جارتىلاي وتكىزگىشتەر تىزبەگىنىڭ قايتا قۇرىلۋىنان پايدا كورۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.5. جاقسى قارجىلىق ساياسات:مالايزيا ۇكىمەتى بيزنەس پەن قارجىلاندىرۋدى بەلسەندى تۇردە ىنتالاندىرىپ، ءارتۇرلى جەڭىلدىكتەر مەن قولداۋ شارالارىن ۇسىنادى، سونىڭ ىشىندە 5-10 جىلعا سالىقتىق جەڭىلدىكتەر، شيكىزاتتى يمپورتتاۋ كەزىندە سالىقتان بوساتۋ، ينۆەستيتسيالىق ماراپاتتار، رۇقسات بەرۋ راسىمدەرىن جەڭىلدەتۋ جانە ت.ب. بۇل شارالار ينۆەستيتسيالاردىڭ شىعىندارى مەن تاۋەكەلدەرىن تومەندەتۋگە كومەكتەسەدى جانە كوبىرەك شەتەلدىك ينۆەستورلاردى تارتۋعا ىقپال ەتەدى. 2023 جىلدىڭ 1 قىركۇيەگىندە مالايزيا 2030 جىلعا دەيىنگى ونەركاسىپتىك ۇلكەن جوسپاردى جاريالاپ، 2023-2030 جىلدارداعى ونەركاسىپتىك ترانسفورماتسيانى جوسپارلادى جانە ونىڭ ىشىندە جارتىلاي وتكىزگىشتەرگە ەرەكشە نازار اۋدارىپ، قازىرگى كۇشتى قاپتاۋ جانە سىناۋ ساتىسىنا نەگىزدەلىپ، چيپتەردى جوبالاۋ جانە پلاستينالار ءوندىرۋ كەزەڭدەرىندە ۇلكەن جەتىستىكتەرگە قول جەتكىزۋدى كوزدەپ وتىر.![]()
6. مالايزياداعى جەرگىلىكتى قاپتاۋ كومپانيالارىنىڭ ءرولى:سوڭعى جىلدارى جۇڭگونىڭ جارتىلاي وتكىزگىشتەر ونەركاسىبى قارقىندى دامىپ كەلەدى، سالانىڭ جەتەكشى جوبالاۋ كومپانيالارى دا جاھاندىق نارىققا كوبىرەك نازار اۋدارا باستادى. بۇل ترەند اياسىندا مالايزياداعى قاپتاۋ زاۋىتتارى ولاردىڭ ماڭىزدى سەرىكتەستەرىنە اينالىپ، جۇڭگونىڭ چيپتەردى جوبالاۋ كومپانيالارىنىڭ شەتەل نارىعىنا شىعۋىنىڭ تىرەك نۇكتەسىنە اينالۋدا.![]()
一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一
管理员微信号：kwabol
一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一
KWABOL微信平台是一个内容丰富的哈萨克语言公众平台，
我们永久支持原创，社会和谐，个人发展与共享知识 。
感谢您的支持与关注！
