مازمۇنى ماعىنالى،
تاريحى ۇزاق،
وقىرمان سانى كوپ
كۋابول ءۇنحات تەكشەسى
مەن بۇعان دەيىن كوپشىلىكتىڭ قىزىعۋشىلىعىن تۋدىرعان مي عىلىمىنا قاتىستى سۇراقتاردى جينادىم. ولاردىڭ ىشىندە ەڭ ۇلكەن بولىگى ەستە ساقتاۋعا بايلانىستى. كەيبىر ادامدار قاراپايىم قىزىعۋشىلىقپەن "ەستە ساقتاۋدىڭ جارامدىلىق مەرزىمى بار ما؟"، "بالالىق شاقتاعى ەستەلىكتەر نەگە بارعان سايىن ۇمىتىلا بەرەدى؟" دەپ سۇرايدى. ال كەيبىرەۋلەر پراكتيكالىق جاعىنان: "ەمتيحان الدىندا قالاي تەز ەستە ساقتاۋ كەرەك؟"، "جينالىستىڭ مازمۇنىن قالاي ءتيىمدى ەستە ساقتاۋ كەرەك؟"، "ەسكە ءتۇسىرۋ سارايى ءادىسى شىن مانىندە بار ما؟" دەگەن سۇراقتار قويادى. اشىق ايتقاندا، بۇل سۇراقتاردىڭ بارلىعى "ەستە ساقتاۋدى قالاي جاقسارتۋعا بولادى؟" دەگەن سۇراقتىڭ اينالاسىندا. وسى دارىستە ءبىز عىلىمنىڭ نەگىزىنەن شىعىپ، وسى سۇراققا جاۋاپ بەرەمىز. الدىمەن ەستە ساقتاۋدى جاقسارتۋدىڭ بىرنەشە ناقتى جولىن ۇسىنامىن.【ەستە ساقتاۋدى قالاي جاقسارتۋعا بولادى؟】ايتا كەتۋ كەرەك، ءبىز مي عىلىمىن وقىپ جاتىرمىز، ساتتىلىك تۋرالى ەمەس، سوندىقتان سىزگە وتە ناقتى ءىس-ارەكەت كەڭەستەرىن بەرمەيمىن، سەبەبى بۇل ءسىزدى اداستىرۋى مۇمكىن. بىراق مي عىلىمىنىڭ نەگىزگى پرينتسيپتەرى بىزگە بىرنەشە پايدالى پرينتسيپتەردى تابۋعا كومەكتەسەدى.ءبىرىنشى وي - شىن مانىندە ماڭىزدى اقپاراتتى ەستە ساقتاۋ. ءبىز كۇندەلىكتى ۇيرەنۋ جانە ەستە ساقتاۋىمىز كەرەك ءبىلىم ءومىر مەن ءولىم ماسەلەسىنە قاتىستى ەمەس، سوندىقتان ميىمىز بىزگە نەگە ەجەلگى ولەڭدەردى نەمەسە كوبەيتۋ كەستەسىن جاتتاۋ كەرەك ەكەنىن شىن مانىندە تۇسىنە المايدى. بىراق ءبىز ميىمىزدى وسى اقپاراتتىڭ ماڭىزدى ەكەنىن “تۇسىنۋىنە” مۇمكىندىك بەرەتىن كەيبىر تاسىلدەردى قولدانا الامىز.جاقسى تاسىلدەردىڭ ءبىرى - قايتا-قايتا قايتالاۋ، ويتكەنى مي ۇنەمى قايتالاناتىن اقپاراتتىڭ قانداي دا ءبىر ماڭىزدى ومىرلىك سيگنالدى بىلدىرەدى دەپ قاتەلەسەدى. سونىمەن قاتار، ەموتسيالاردى قوزعاۋ جاقسى ءتاسىل، ويتكەنى ەگەر اقپارات ۇنەمى ماراپات نەمەسە جازامەن قاتار جۇرسە، ميىمىز ونى ماڭىزدى دەپ قابىلدايدى.مىنە، وسى ەكى ءتاسىل ءبىزدىڭ جۇڭگوداعى ءداستۇرلى جەكە مەكتەپتەردىڭ ادىستەرىنە ۇقساس: كۇندەلىكتى "كونفۋتسيي ايتتى"، "ولەڭدەردە ايتىلدى" دەپ قايتا-قايتا قايتالاۋ، ال جاتتاماسا، مۇعالىمدەر تاياقپەن ۇرادى. بۇگىنگى تاڭدا بىزگە مۇنداي قاراپايىم جانە دورەكى ءادىستى قولدانۋدىڭ قاجەتى جوق، ونى ءدامدى نارسە جەپ نەمەسە ءبىراز ۋاقىت قىسقا بەينەلەردى كورۋ ارقىلى اۋىستىرساڭىز، ول دا وتە ءتيىمدى بولۋى مۇمكىن.ەكىنشى وي - قىسقا مەرزىمدى جانە ۇزاق مەرزىمدى جادتىڭ قالىپتاسۋ ۋاقىتىنىڭ ايىرماشىلىعىن پايدالانۋ. ءبىز قازىردىڭ وزىندە بىلەمىز، قىسقا مەرزىمدى جاد بىرنەشە سەكۋندتان ونشاقتى سەكۋندقا دەيىن عانا سوزىلادى، ال ۇزاق مەرزىمدى جادتىڭ قالىپتاسۋى بىرنەشە مينۋت، ءتىپتى ودان دا ۇزاق ۋاقىت الادى. وسى ۋاقىت ايىرماشىلىعىن ەسكەرە وتىرىپ، ءسىز جاڭا ءبىلىمدى ۇزدىكسىز ۇيرەنۋ پايداسىز ەكەنىن تۇسىنەسىز. قىسقا مەرزىمدى جادتىڭ كولەمى شەكتەۋلى، ونى تولتىرا المايسىز؛ ال قىسقا ۋاقىت ىشىندە ۇزاق مەرزىمدى جاد قالىپتاسپايدى.سوندىقتان ءبىر جاد ءتاسىلى ارالىق قايتالاۋ (spaced repetition) دەپ اتالادى، ءسىز قىسقا ۋاقىت ىشىندە شوعىرلانعان جانە قايتالاناتىن ۇيرەنۋدەن كەيىن ءبىراز ۋاقىت باسقا نارسەمەن اينالىسىپ، بىرنەشە ساعاتتان كەيىن قايتادان ۇيرەنۋگە ورالاسىز. وسىلايشا ۇزاق مەرزىمدى جادتىڭ قالىپتاسۋىنا جانە نىعايۋىنا ۋاقىت بەرۋگە بولادى.سوڭعى وي - جادتى شىعارۋ قيىنشىلىعىن تومەندەتۋ. ۇزاق مەرزىمدى جاد قالىپتاسقاننان كەيىن، ونى شىعارۋ ءۇشىن بەلگىگە سۇيەنۋىمىز كەرەك، كىتاپتى الۋ ءۇشىن كىتاپحانادان كىتاپتىڭ اتىن ءبىلۋىمىز قاجەت سياقتى. جادتى شىعارۋ قيىنشىلىعىن تومەندەتۋ ءۇشىن جادقا جەتكىلىكتى بەلگىلەر قالدىرۋىمىز كەرەك، وسىلايشا ءبىز ونى كەز كەلگەن ۋاقىتتا وڭاي شىعارىپ الا الامىز.وسى ويعا سايكەس ەكى ءتاسىل بار. ءبىرى - جادتا بولعان كەزدە اسسوتسياتسيانى بارىنشا كەڭەيتۋ، بۇل حانزۋ جانە اعىلشىن سوزدەرىن ەستە ساقتاۋدا وتە ءتيىمدى. ەكىنشى ءتاسىل - مۇمكىندىگىنشە كەزدەيسوق اقپاراتتى جەلىگە، بايلانىسقان تورعا اينالدىرۋ، وسىلايشا جادتى شىعارۋ كەزىندە ءسىز بىرقاتار پايدالى اقپاراتقا قول جەتكىزىپ، اقپارات ءبىر-ءبىرىن ءوزارا شىعارا الادى. ءبىر ولەڭدى جاتتاۋ 20 كەزدەيسوق حانزۋشا جازۋ جاتتاۋدان الدەقايدا وڭاي، سەبەبى ولاردىڭ اراسىندا بايلانىس بار.سوندىقتان جاقسى جاد شىعارۋ ءتاسىلى - ءوزىڭىزدىڭ ءبىلىم قۇرىلىمىن قالىپتاستىرۋ، ءارتۇرلى اقپاراتتى ءبىر تورعا بىرىكتىرۋ. كوپتەگەن تەلەحيكايالاردا كورگەندەي جاد سارايى ءادىسى، ميدا ۆيرتۋالدى ساراي قۇرۋ، سودان كەيىن ءارتۇرلى بولەك اقپاراتتى سارايدىڭ ءارتۇرلى ورىندارىنا ورنالاستىرۋ. بۇل ءادىس، شىن مانىندە، وي كارتالارىن جاساۋ، ءبىلىم گرافيكالارىن قۇرۋمەن بىردەي، كەزدەيسوق اقپاراتتى تورعا بىرىكتىرەدى.ەستە ساقتاۋدى جاقسارتۋدىڭ جاقسى ادىستەرىن بىلدىك، كەلەسى قادامدا مەن سىزگە بايلانىستى مي عىلىمىنىڭ پرينتسيپتەرىن ءتۇسىندىرىپ، جادتىڭ قالىپتاسۋى مەن ساقتالۋىن نەگىزگى دەڭگەيدە تۇسىنۋگە كومەكتەسەمىن. جاقسى، باستايمىز.![]()
【قىسقا مەرزىمدى جاد: ميكروسيگنالدى تاسىمالداۋ】بۇعان دەيىن بىرنەشە رەت ايتقانىمىزداي، وقۋ دەگەنىمىز - جاڭا ەنگىزۋ-شىعارۋ مودەلىن قالىپتاستىرۋ. نەيروندار دەڭگەيىندە بۇل ارنايى سيناپتيكالىق بايلانىستاردىڭ كۇشەيۋى نەمەسە السىرەۋىن بىلدىرەدى. ال جاد دەگەنىمىز نە؟ قىسقاشا ايتقاندا، جاد - وقۋ ناتيجەسى. جادتىڭ قالىپتاسۋ نۇكتەسى دە سيناپس الدىنداعى جانە ارتىنداعى ەكى نەيرون اراسىنداعى سيگنالدى تاسىمالداۋ پروتسەسىندە جاتىر.بۇل پروتسەستى ەسكە تۇسىرسەك، ءبىر نەيروننىڭ اكسون ەلەكترلىك بەلسەندىلىككە جەتكەندە نەيروترانسميتتەر مولەكۋلالارىن سيناپس ارالىعىنا بوساتادى، بۇل نەيروترانسميتتەرلەر سيناپستىڭ ەكىنشى جاعىنا ەركىن ديففۋزيالانىپ، دەندريتتىك جاسۋشا مەمبراناسىنىڭ رەتسەپتورلى اقۋىزدارىمەن بايلانىسىپ، جاڭا ەلەكترلىك بەلسەندىلىكتى باستايدى.تيىسىنشە، وقۋ پروتسەسىندە سيناپستىڭ ەكى جاعى دا وزگەرەدى: سيناپس الدىنداعى اكسون نەيروترانسميتتەرلەردى بوساتۋدىڭ تابالدىرىعىن تومەندەتەدى، ال سيناپس ارتىنداعى دەندريتتەر نەيروترانسميتتەرلەردى انىقتاۋ قابىلەتىن ارتتىرادى. بۇل ەكى ادامنىڭ داۋىسى جوعارىلاپ، بىرەۋى قۇلاعىن جاقسىراق ەستيتىندەي بولادى، سوندىقتان ەكى ادامنىڭ اقپارات الماسۋ تيىمدىلىگى ارتادى.ناقتى ايتقاندا، سيناپستىق سيگنالدى تاسىمالداۋ تيىمدىلىگى قالاي وزگەرەتىنىنە كەلەتىن بولساق، كوپتەگەن جولدار بار. مىسالى، سيناپس الدىندا كوپ نەيروترانسميتتەرلىك كوپىرشىكتەر جاسۋشا مەمبراناسىنىڭ جانىندا قوزعالۋعا دايىن، ال سيناپس ارتىندا نەيروترانسميتتەرلەردى انىقتايتىن رەتسەپتورلى اقۋىزدار ورناتىلادى. مۇندا ءبىز بۇل بولشەكتەردى تالقىلامايمىز.بىراق وسى سيپاتتامالاردان ءسىز بۇل ارەكەتتەردىڭ وتە قاراپايىم جانە تىكەلەي ەكەنىن تۇسىنەسىز، ءتىپتى شاعىن زاتتاردىڭ شاعىن قوزعالىسىن عانا قامتيدى. سوندىقتان وقۋ پروتسەسىمەن قاتار، بۇل وزگەرىستەر بىرنەشە سەكۋند ىشىندە تەز ورىن الادى، بۇل جادتىڭ قالىپتاسۋ نۇكتەسى. وسى سيناپستىق دەڭگەيدەگى وزگەرىستەر پايدا بولعاننان كەيىن ءبىراز ۋاقىت ساقتالۋى مۇمكىن، وسى ارقىلى قالىپتاسقان جاد سىزگە تانىس "قىسقا مەرزىمدى جاد" (short term memory) بولادى.![]()
ادامداردىڭ قىسقا مەرزىمدى جادى كوبىنەسە بىرنەشە سەكۋندتان ونشاقتى سەكۋندقا دەيىن عانا ساقتالادى. تانىمال كوزقاراس بويىنشا، ادامنىڭ قىسقا مەرزىمدى جادى تەك 7+/-2 ەلەمەنتتى قامتي الادى، بۇل شامامەن 6 يەروگليفكە تەڭ. مىسالى، كوپشىلىكتىڭ تەلەفون نومىرلەرى 11 ساننان تۇرادى، سوندىقتان كوپ ادامدار ونى بىردەن تولىقتاي ەستە ساقتاي المايدى، ءسىز ونى دەرەۋ جازىپ الۋىڭىز كەرەك. بۇل مۇمكىن كەيبىر كوممەرتسيالىق قىزمەت نومىرلەرى 5 ساننان تۇراتىنىنىڭ نەمەسە 666، 888 سياقتى قايتالاناتىن سانداردى قولدانۋىنىڭ سەبەبى بولۋى مۇمكىن.ءسىز بۇل تۋرالى قىزىعۋشىلىقپەن: "قىسقا مەرزىمدى جادتىڭ قابىلەتى سونشالىقتى شەكتەۋلى بولسا، نەگە ول بار؟" دەپ سۇرايتىن شىعارسىز. شىن مانىندە، ۋاقىتشا جانەشەكتەۋلى اقپاراتتى ساقتاۋ ورنىنا اقپاراتتى ءسۇزۋ جانە وڭدەۋ قىسقا مەرزىمدى جادتىڭ نەگىزگى فۋنكتسياسى. بۇل ۇيالى تەلەفوننىڭ جادى سياقتى، كولەمى شەكتەۋلى، بىراق ەسەپتەۋ جىلدامدىعى وتە جوعارى، كەز كەلگەن ۋاقىتتا جويىلا الادى. مىسالى، 2023 جىلى شىققان ءىphone 15 pro تەلەفونىندا جادى 8 گب عانا، بىراق فلەش-جاد كولەمى 1 تب دەيىن جەتۋى مۇمكىن. بىراق ەسەپتەۋ جىلدامدىعى بويىنشا جادى سەكۋندىنا ونداعان گب جىلدامدىققا جەتەدى، بۇل فلەش-جادتىڭ بىرنەشە ەسە جىلدامدىعى.نەگە بۇلاي؟ ويتكەنى ادامنىڭ ميى وتە شەكتەۋلى، بارلىق اقپاراتتى ساقتاي المايدى. بۇل جىلدام جاد جانە جىلدام ءوشىرۋ مەحانيزمى قىسقا مەرزىمدى جادتى سىرتقى اقپاراتتىڭ سۇزگىسى رەتىندە قولدانۋعا مۇمكىندىك بەرەدى، تەك ەڭ ماڭىزدى اقپارات عانا ۇزاق مەرزىمدى ەستە ساقتالادى. قانداي اقپارات ەڭ ماڭىزدى؟ تاعى دا قايتالاپ ايتامىن، ميدىڭ پايدا بولۋى جانۋارلارعا جاقسى ءومىر سۇرۋگە جانە كوبەيۋگە كومەكتەسۋ ءۇشىن. ارينە، ءومىر مەن ءولىم ماسەلەسىنە قاتىستى اقپارات ەستە ساقتاۋعا وڭاي. كلاسسيكالىق مىسال - "گارسيا ەففەكتىسى" (ءgarcىa effect)، ياعني ادام جانە باسقا جانۋارلار ۋلانعان تاعامدى جەگەننەن كەيىن، بۇل تاعامنىڭ ءدامى مەن ءتۇرىن ماڭگى ەستە ساقتاپ، ونى قايتا سىنامايدى.【ۇزاق مەرزىمدى جاد: اقۋىزدىڭ سينتەزى】ەندەشە، قىسقا مەرزىمدى جاد قالاي ۇزاق مەرزىمدى جادقا اينالادى؟ تاعى دا سيناپستىق بايلانىستار دەڭگەيىنە قايتا ورالايىق. كەيبىر جاعدايلاردا سيناپستىق سيگنالدى تاسىمالداۋ تيىمدىلىگى وزگەرگەننەن كەيىن ۇزاق ۋاقىت ساقتالادى. زەرتتەۋشىلەر سيناپستار اراسىندا تۇراقتىراق وزگەرىستەردى بايقادى. مىسالى، سيناپس الدىنداعى نەيرونداردا نەيروترانسميتتەرلەردىڭ سينتەزى جىلدامدايدى؛ ال سيناپس ارتىندا نەيروترانسميتتەرلەردى انىقتايتىن رەتسەپتورلى اقۋىزداردىڭ سينتەزى دە جىلدامدايدى. سونىمەن قاتار، وقۋ پايدا بولاتىن جەردە، سيناپستاردىڭ ديامەترى ۇلكەيىپ، ەكى نەيرون اراسىنداعى سيناپستار سانى ارتادى.قىسقاسى، فۋنكتسيالىق جاعىنان بولسىن، قۇرىلىمدىق جاعىنان بولسىن، بۇل وزگەرىستەر سيناپستار اراسىنداعى بايلانىستى ۇزاق ۋاقىت بويى كۇشەيتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. قىسقا مەرزىمدى جادتان ايىرماشىلىعى، بۇل وزگەرىستەر بىرنەشە سەكۋند ىشىندە پايدا بولمايدى، ادەتتە بىرنەشە مينۋتتان بىرنەشە ساعاتقا دەيىن سوزىلادى، بىراق وزگەرىستەر پايدا بولعاننان كەيىن بىرنەشە كۇن، بىرنەشە اي، ءتىپتى ودان دا ۇزاق ۋاقىت ساقتالا الادى.بۇل ۇزاق مەرزىمدى وزگەرىستەر قالاي پايدا بولادى؟ 1966 جىلى ءبىر كلاسسيكالىق زەرتتەۋ ماڭىزدى سىلتەمە تاپتى. زەرتتەۋشىلەر تىشقاندارعا اقۋىز سينتەزىن تەجەيتىن دارىلەردى بەرىپ، ولاردىڭ وقۋ جانە قىسقا مەرزىمدى جاد قابىلەتتەرى اسەر ەتپەگەنىن، بىراق ۇزاق مەرزىمدى جاد قالىپتاسپاعانىن انىقتادى. سوندىقتان بۇل زەرتتەۋ اقۋىز سينتەزى مەن ۇزاق مەرزىمدى جاد اراسىنداعى بايلانىستى انىق كورسەتتى.ويلاپ قاراساق، بۇل قورىتىندى وتە لوگيكالىق. نەيروترانسميتتەرلەر مەن ولاردىڭ رەتسەپتورلارىنىڭ سينتەزى تولىق اقۋىز ماشينالارىن قاجەت ەتەدى، ارينە، جاڭا اقۋىزدار قاجەت؛ ال سيناپستاردىڭ ءپىشىنى مەن سانىنىڭ وزگەرۋى بىرقاتار وزگەرىستەردى قاجەت ەتەدى، مىسالى، جاسۋشا مەمبراناسىنىڭ اۋماعىن ۇلكەيتۋ، جاسۋشا مەمبراناسىنىڭ ۇستىندە اقۋىزداردىڭ سانىن كوبەيتۋ، كوپتەگەن اقۋىز مولەكۋلالارىن سيناپستاردىڭ تۇراقتى قۇرىلىمىن قولداۋ ءۇشىن قوسۋ. سوندىقتان اقۋىز سينتەزى توقتاتىلعان كەزدە، بۇل وزگەرىستەر پايدا بولمايدى، ۇزاق مەرزىمدى جاد قالىپتاسپايدى.ءبىز قىسقا مەرزىمدى جانە ۇزاق مەرزىمدى جادتىڭ قالىپتاسۋىن تالقىلادىق. قىسقاشا ايتقاندا، جاد سيناپستار اراسىندا پايدا بولادى جانە ساقتالادى، بىراق قىسقا مەرزىمدى جاد نەگىزىنەن سيناپستىق سيگنالدى تاسىمالداۋ تيىمدىلىگىنىڭ وزگەرۋىن كورسەتەدى؛ ال ۇزاق مەرزىمدى جاد سيناپستاردىڭ قۇرىلىمدىق وزگەرىستەرىن كورسەتەدى، بۇل اقۋىزدىڭ سينتەزىنە بايلانىستى.【وتكىزۋ: جادتىڭ ساقتالۋى جانە شىعارىلۋى】دەگەنمەن، بۇل ءالى اياقتالعان جوق. ءبىز ايگىلى پاتسيەنت گەنري مولايسوندى تاعى دا شاقىرامىز. ونىڭ ميىنىڭ گيپپوكامپۋسى جويىلعاننان كەيىن، مولايسون ءالى دە كورگەن جانە ەستىگەن اقپاراتتى جىلدام ەستە ساقتاي الادى، مىسالى، تاڭەرتەڭ دارىگەر ءوزىن تانىستىرعان كەزدە مولايسون ونى كىم ەكەنىن ەسكە تۇسىرەدى. ەگەر دارىگەر وسى ۋاقىتتا مولايسونعا بىرقاتار سانداردى ايتسا، ول ونى قالىپتى ادام سياقتى جىلدام ەستە ساقتاي الادى. بىراق قىسقا مەرزىمدى جاد شەگىنەن اسقاندا، بىرنەشە سەكۋندتان كەيىن ول بۇل تۋرالى ەشتەڭە ەسكە تۇسىرمەيدى. بىراق وپەراتسيادان بۇرىن بولعان وقيعالاردى مولايسون ءالى دە جاقسى ەسىندە ساقتايدى، ءتىپتى بىرنەشە جىل وتكەن بولسا دا.ياعني، مولايسوننىڭ گيپپوكامپۋسى جويىلعاننان كەيىن ونىڭ قىسقا مەرزىمدى جادى قالىپتى، بىراق ۇزاق مەرزىمدى جاد قالىپتاسپايدى؛ سونىمەن قاتار، ۇزاق مەرزىمدى جادتىڭ ساقتالۋى جانە شىعارىلۋى قالىپتى. بۇل گيپپوكامپۋستىڭ نەگىزگى فۋنكتسياسى قىسقا مەرزىمدى جادتى ۇزاق مەرزىمدى جادقا اينالدىرۋ ەكەنىن كورسەتەدى، ال جادتى ساقتاۋعا جانە شىعارۋعا جاۋاپتى باسقا ورگان بار.سىزدە دە وسىنداي جاعداي بولعان شىعار: اۋزىڭىزعا كەلگەن ات نەمەسە وقيعا ەسىڭىزگە تۇسپەيدى، بىراق بەلگىسىز ءبىر ساتتە، بەلگىلى ءبىر سيگنالدىڭ اسەرىنەن، ونى تولىقتاي ەسكە تۇسىرەسىز. بۇل نەگە بولادى؟ سەبەبى ۇزاق مەرزىمدى جاد قالىپتاسقاننان كەيىن ۇزاق ۋاقىت بويى تۇراقتى بولىپ قالسا دا، جادتى شىعارۋدىڭ مەحانيزمى كەيدە قاتەلەسۋى مۇمكىن. قاتە بولعان كەزدە، بەلگىلى ءبىر جاد قۇلىپقا سالىنعانداي، ءبىزدىڭ ميىمىز ونى سەزىنە المايدى.جاد قانداي مەحانيزم ارقىلى شىعارىلاتىنىنا كەلسەك، مويىنداۋ كەرەك، ۇزاق مەرزىمدى جادتىڭ ساقتالۋى مەن شىعارىلۋى تۋرالى عىلىمدا ءالى تولىق تۇسىنىك جوق، سوندىقتان تەك بولجامدى عانا ايتا الامىن. قىسقاشا ايتقاندا، ۇزاق مەرزىمدى جاد مي قابىعىندا ساقتالادى، بىراق مي قابىعىنىڭ بەلگىلى ءبىر ايماعىندا ەمەس، ءارتۇرلى ايماقتارىندا تارالادى. مىسالى، كورۋ اقپاراتىنا قاتىستى جاد كورۋ قابىعىندا ساقتالادى، ادام سۋرەتكە قاتىستى جادتى شىعارۋعا تىرىسقاندا، بۇل ايماقتىڭ نەيروندىق بەلسەندىلىگى ارتادى.قىسقا مەرزىمدى جادتى ۇزاق مەرزىمدى جادقا اينالدىرۋدا گيپپوكامپۋس وتە ماڭىزدى ءرول اتقارادى. گيپپوكامپۋس نەيروندارى ەلەكتر سيگنالدارىن مي قابىعىنىڭ ءارتۇرلى ايماقتارىنا جىبەرەدى، قابىق نەيروندارى اراسىنداعى سيناپستىق بايلانىستاردىڭ كۇشىن وزگەرتەدى جانە وسىندا ۇزاق مەرزىمدى جاد قالىپتاستىرادى. بۇل پروتسەسس ۇيالى تەلەفوننىڭ باعدارلامالىق ەسەپتەۋ ناتيجەلەرى تەز، بىراق تار نازارلىق تەرەزەسى بار جادتان، باياۋ، بىراق كەڭ جانە تۇراقتى فلەش-جادقا اۋىسقانداي. ءبىز تۇيمەنى باسىپ، تەلەفونمەن سۋرەتكە تۇسىرگەندە، فوتو دەرەكتەرى وسى قادامنان وتەدى.ۇزاق مەرزىمدى جاد قالىپتاسقاننان كەيىن، گيپپوكامپۋس تەك بەلگىلى جادتى شىعارۋعا كومەكتەسەتىن بىرنەشە "بەلگىلەردى" ساقتايدى، بۇل كىتاپحانا كاتالوگى مەن تەلەفون البومىنىڭ شاعىن سۋرەتتەر تىزىمىندەي، ۇزاق مەرزىمدى جادتى كەز كەلگەن ۋاقىتتا شىعارىپ الۋعا كومەكتەسەدى.
一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一
管理员微信号：kwabol
一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一
KWABOL微信平台是一个内容丰富的哈萨克语言公众平台，
我们永久支持原创，社会和谐，个人发展与共享知识 。
感谢您的支持与关注！
