مازمۇنى ماعىنالى،
تاريحى ۇزاق،
وقىرمان سانى كوپ
كۋابول ءۇنحات تەكشەسى
![]()
اپتا سوڭىندا استانا كۇنىمەن قاتار ءتول ونەرىمىزدىڭ تورىندەگى دومبىرانىڭ دا اتاۋلى كۇنى كەلە جاتىر. قاستەرلى ۇلتتىق جادىگەرىمىزگە ارنايى كۇن بەلگىلەپ، قادىر-پارقىن اسپەتتەپ جاتساق، ول-داعى ەلدىكتىڭ ايشىقتى ءبىر ايعاعى.![]()
«alatau aqparat» مەديابىرلەستىگى دومبىرا كۇنىنىڭ اقپاراتتىق ناسيحاتىن ارتتىرىپ، ۇلتتىق قولونەرگە قولداۋ كورسەتۋ ماقساتىندا «قوسمۇرا» ۇلتتىق ساز اسپاپتارى شەبەرحاناسىمەن بايلانىس ورناتقان بولاتىن. شەبەرحانانىڭ ۇجىمىمىزعا ارنايى دايىنداعان دومبىراسى مەرەكە قارساڭىندا كەلىپ جەتتى. شاناعى قايىڭنان قاقتاي شابىلىپ، مويىنى بەرىك قىزىلاعاشتان سالىنعان، تيەگى تالدان كەرتىلىپ اسەم دومبىرانىڭ بەت قاقپاعىندا مەديا-بىرلەستىكتىڭ ەمبلەماسى سالىنعان. رەتى كەلگەندە «قوسمۇرا» شەبەرحاناسىن قۇرۋشى قۋانىشبەك راحماندى اڭگىمەگە تارتقان ەدىك. ۇلتتىق قولونەر سالاسىندا ەڭبەكتەنىپ جۇرگەن شەبەرمەن ءوز كاسىبى توڭىرەگىندە، سونداي-اق، ۇلتتىق مۋزىكالىق اسپاپتارىن جاساۋدىڭ قىر-سىرى جايىندا اڭگىمە وربىتتىك.![]()
باسەكە قولونەردىڭ قوزعاۋشىسىنا اينالدىقازىر ۇلتتىق قولونەر سالاسىندا باسەكە قىزۋ ءجۇرىپ جاتىر. ءتىپتى ۇلتتىق مۋزىكالىق اسپاپتار جاساۋدىڭ تەحنولوگياسى جىل سايىن جەتىلە تۇسكەن. ول جايىندا قۋانىشبەك راحمانمەن بولعان اڭگىمەدەن بىلدىك. ايتۋىنشا، ءداستۇرلى قولونەرشىلەر نارىقتىق ومىرگە بەيىمدەلىپ، ءوز ونىمدەرىن بارعان سايىن ساپالى وندىرۋگە تىرىسىپ جاتىر. ناتيجەسىندە بۇل سالاداعى باسەكەلەستىك ىسكەرلىك سالالاردىڭ قاي-قايسىسىنان كەم تۇسپەيتىن دەڭگەيدە. سالاداعى قىزا تۇسكەن باسەكە كاسىبي قولونەرشىلەردىڭ ءباسىن بيىكتەتە تۇسكەن.قۋانىشبەك راحماننان اۋەلى ۇلتتىق قولونەر سالاسىنىڭ قازىرگى جاعدايىن سۇرادىق. وتاندىق ءونىم وندىرۋشىلەر رەتىندە وسى سالانىڭ باسەكەسى مەن بازارى قانداي دەگەن ساۋالىمىزعا: «مىسالى، جۇرگەنوۆ اتىنداعى اكادەميانىڭ مەكتەبىنەن، كوللەدجىنەن تارتىپ قولونەرگە باۋلىعان، كەيىن اكادەميادا دا كاسىبي ءبىلىم العان جاستار قازىر جىل سايىن وسى سالادا توپ جارىپ ءجۇر. سەبەبى، ولار سۋرەتتى، ديزايندى ارنايى ەتاپتارىمەن جاستايىنان وقىپ جەتىلگەن. دومبىرانىڭ، قوبىزدىڭ ءۇن تازالىعى، كاسىبي دەڭگەيى جاعىنان ەسە بەرمەسەك تە، ديزايندى كاسىبي دەڭگەيدە مەڭگەرگەن، ءارى جاڭا زامانعا ساي مودەرنيزاتسيالاي الاتىن جاڭا بۋىن ءوزىنىڭ مىقتىلىعىن تانىتىپ كەلەدى. بۇل، ارينە، قۋانارلىق جاعداي»، – دەپ جاۋاپ بەردى.قاراپ وتىرساق، قازىر دومبىرا جاساۋشى شەبەرلەر سانى دا كوپ، ءارى مۋزىكانتتار نەمەسە سالا ماماندارى بولماسا، بىلايعى جۇرتقا ناعىز ۇزدىكتەرىن انىقتاۋ دا قيىن. دەگەنمەن، شەبەردىڭ ايتۋىنشا، سالاداعى تاجىريبە بارىنەن ماڭىزدى. اسىرەسە، دومبىرانىڭ ءۇنى مەن سىرتقى ديزاينىن قاتار مەڭگەرگەن كاسىبيلەر عانا وسى سالادا ءوز قولتاڭباسىن قالدىرىپ كەلەدى.![]()
جاقسى دومبىرا نەسىمەن باعالى؟ادەتتە، 10–15 مىڭ تەڭگەدەن باستاپ ونداعان مىڭ اقش دوللارىنا باعالاناتىن دومبىرالاردىڭ بار ەكەنىن بىلەمىز. زاتى ءبىر اعاشتان جاسالعانىمەن، قولونەردىڭ قۇنىن قالاي باعالايدى؟ قۋانىشبەككە بۇل سۇراقتى دا قويىپ كوردىك.«دومبىرا شەرتۋشىلەر ءۇشىن دومبىرانىڭ باعاسى ونىڭ ۇنىندە، ال شەبەرلەر ءۇشىن ءۇنى دە، جاسالۋ ماتەريالى دا، وعان قوسا ديزاينى دا ماڭىزدى»، – دەيدى شەبەر.ونىڭ پىكىرىنشە، ادەتتە كەيبىر دومبىرالار باستابىندا ءۇنى دە، ديزاينى دا ادەمى تۇرعانىمەن، سول قالپىندا ۇزاق ساقتالمايدى. ۋاقىت وتە كەلە نە ءۇنى سولعىنداپ، بۇزىلا باستاۋى مۇمكىن؛ نە بولماسا مويىنى قايىپ، بەت قاقپاعى ءتۇسىپ كەتەدى دەگەندەي اۋەلگى كۇيىن جوعالتادى. تازا كەپتىرىلگەن ءارى قىزىلاعاش سەكىلدى تابيعاتىنان بەرىك اعاش ماتەريالىنان جاسالسا ىستىق-سۋىققا، قولدانىسقا ءتوزىمدى اسپاپتار شىعادى. سوندىقتان شەبەر جۇمىسى تەك ءمىنسىز جۇمىسپەن قانا ەمەس، ونىڭ بارىنشا ۇزاققا ساقتالۋىمەن دە باعالانادى.![]()
اڭگىمە بارىسىندا قۋانىشبەكتەن ءوز ءومىرى مەن ونەرى تۋرالى دا ءسوز تارتتىق.«قولونەرىم – اتانىڭ قانى، انانىڭ سۇتىمەن كەلگەن اسىل مۇرام» دەپ ءتۇيدى قۋانىشبەك بۇل ونەرگە قالاي كەلگەنىن سۇراعانىمىزدا.تەمىر ءيىپ، جەز يلەگەن، كۇمىس قاقتاپ، التىن اپتاعان ۇستالىق پەن زەرگەرلىك ارعى اتالارىندا دا بولعان ەكەن. كوزى كورگەن اتاسى دا، اكەسى دە، الدىن كورگەن اعالارى دا قارا تەمىردىڭ سۋىن تاپقان، اعاشتان ءتۇيىن تۇيگەن شەبەر، ارعى بەت التايداعى ءوز اۋلىنا بەلگىلى ۇستالار بولىپتى.«قولونەرگە بالا جاسىمنان قىزىقتىم، 4-5 جاسىمنان باستاپ قولىما باكى-پىشاق ۇستاپ الدە بىردەڭەلەردى جاساۋعا قۇمار ەدىم. ۇلكەندەر جارالانىپ قالماسىن دەپ الاڭداي ما، باكى-پىشاق ۇتاتپايتىن. بىراق بالانى نەگە تالپىنسا دا بەتىن قاقپاي سوعان قاراي باۋلىعان دۇرىس ەكەن دەپ ويلايمىن، قازىر»، – دەيدى قولونەرگە دەگەن بالا كۇنگى تالپىنىسى جايىندا.![]()
مەكتەپتەگى «ۇزدىك وقۋشى»، «قولونەرشى بالا» ءارى دومبىرا شەرتىپ ءان سالاتىن ونەرلى جەتكىنشەك مەكتەپتەن كەيىن ءوزى سۇيگەن ونەردى يگەرۋگە بەل بۋىپتى. بىراق سول وڭىردە كاسىپتىك-تەحنيكالىق كوللەدجدەن قولونەر ماماندىعىن تاڭداعان جالعىز شاكىرتكە ارنايى توپ اشىلماي قالادى. ءوز ارمانىنان ۋاقىتشا قول ۇزسە دە كوركەمونەرلىك تالانتى ونى ونەردەن الىس الىپ كەتپەپتى. كاسىبي ءان ماماندىعى بويىنشا وقۋ ءبىتىرىپ، 7 جىلداي تۋعان ەلى التايدا قالالىق فيلارمونيادا جۇمىس ىستەگەن.«فيلارمونيادا جۇرگەن كەزىمدە حالىققا ۇناعان بىرقاتار اۆتورلىق اندەرىم بولدى. ال كونتسەرتتىك، وزگە دە قويىلىم ساحنالارىنىڭ دەكوراتسياسىن جاساي ءجۇرىپ، ءوزىمنىڭ بالا كۇننەن قىزىققان قولونەر كاسىبىنە قايتا بەت بۇردىم. وسىلايشا ءوزىم سۇيگەن ونەرىم ءبارى ءبىر ءوزىمدى ىزدەپ تاپقانداي بولدى»، – دەيدى قۋانىش.دەگەنمەن، كەز كەلگەن شەبەر كەمىندە بىرەۋدەن ۇلگى الماي ونەرىن ۇشتاماسى انىق. التايدىڭ شەمىرشەك دەگەن جەرىندەگى ءارى شەبەر، ءارى سازگەر پايزوللا قابدىراحمانۇلىمەن شىعارماشىلىق دوستىعى بولاشاق شەبەرگە ءتالىم بولادى.«سول كىسىنىڭ بىرقاتار اندەرىن ساحنالاردا ايتىپ ءجۇردىم، كەيدە شەبەرحاناسىندا بولامىز. انە سول قاراپايىم شەبەرحانا مەنىڭ ۇلتتىق ساز اسپاپتارىن جاساۋعا دەگەن ىنتامدى وياتتى. ونەرىمدى ودان سايىن جەتىلدىرۋ ءۇشىن التايداعى جايلى ورىن، جاقسى قىزمەتىمدى ءبىرجولا تاستاپ، 2013 جىلى اتامەكەنگە كەلدىم. بىردەن تەمىربەك جۇرگەنوۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ونەر اكادەمياسىنداعى ساندىك قولدانبالى ونەر كافەدراسىنا تاپسىرىپ، سوندا 4 جىل اكادەميالىق ءبىلىم الادىم. وندا ناعىز كاسىبي ونەرگە باۋلىعان ەردوس راحىمبەكوۆ، ماقسات ماعزۇم قاتارلى ەلگە بەلگىلى شەبەر ۇستازدارىم بولدى. دومبىرالارى ەسترادا جۇلدىزدارىنان تارتىپ ەلگە بەلگىلى ونەرپازدارعا، دومبىراشى شەبەرلەرگە دە بەلگىلى بولاتىن. ونەردە مىنە وسى كىسىلەردەن ءتالىم الدىم»، – دەيدى قۋانىشبەك راحمان.![]()
اقشا تابۋ ءۇشىن جاسامايمىنءبىزدىڭ كەيىپكەرىمىز 2017 جىلى اكادەميانى بىتىرە سالىسىمەن ءوز ونەرىنە سۇيەنىپ كاسىبىن اشىپ، «قوسمۇرا» شەبەرحاناسىن قۇرادى. ۇلت اسپاپتارى اراسىنان نەگىزىنەن دومبىرا مەن قوبىزدى كوبىرەك جاسايتىندىقتان، شەبەرحاناسىنىڭ اتىن وسىلاي قويعان ەكەن. سودان بەرگى تاباندى ەڭبەگى ونى دومبىراشى شەبەرلەر اراسىندا ءوز قولتاڭباسىن ايگىلەي باستاعان.«شىنىمدى ايتسام، دومبىرانى اقشا تابۋ ءۇشىن جاساپ كورمەدىم. بۇل سوزىمە كوپ ادام يلانا قويماس، «دومبىرالارى 100 مىڭنان باستالادى، ايىنا 10 دومبىرا جاساسا دا ميلليون تاۋىپ وتىر» دەپ ويلاۋى مۇمكىن. بىراق مەنىڭ ءوز ۇستانىمىم بار، دومبىرانىڭ ءۇنى مەن ساپاسى كوڭىلىمنەن شىقپايىنشا، ونى يەسىنە تابىستامايمىن. قاشان دىبىس بوياۋى كەلىپ، ساپاسى كوڭىلىمە تولادى، سول كەزدە جۇمىسىمدى اياقتادىم دەپ ەسەپتەيمىن. وسىلايشا كەيبىر دومبىرالارعا بىرنەشە اپتا ۋاقىت جۇمسايمىن. وسى ونەرگە جان-تانىمەن بەرىلگەن وزگە دە كاسىبي شەبەرلەر وسىلاي جاسايدى دەپ ويلايمىن». بۇل ءبىز اڭگىمەلەسكەن شەبەردىڭ ءتول ءسوزى.ارينە، قازىرگى تەحنولوگيالىق مۇمكىندىكتەرمەن ستانوكتار قۇرىپ، كۇنىنە جۇزدەگەن دومبىرا جاساپ شىعارىپ، لايقتى باعاسىندا ساتۋعا بولادى. بىراق قول ونەرىن اتادان مۇرا دەپ ساناعان ءارى ءوزى دە دومبىراعا جانى قۇشتار شىن شەبەر ءۇشىن بۇل ءجوندى سانالمايدى. ءبىزدىڭ كەيىپكەرىمىز ءتىپتى ونى قياناتقا بالايدى. «ءبىر دومبىرا جاساسام دا جاقسى دومبىرا جاساعىم كەلەدى. ساپالى قولونەر تۋىندىسىن زاۋىت ونىمىمەن سالىستىرۋعا كەلمەيدى»، – دەگەنى بار. مۇمكىن، كاسىبي شەبەر ءۇشىن ءوز جۇمىسىنىڭ اشى ازابى مەن ءتاتتى راحاتى دا مىنە وسى جەردە بولسا كەرەك.![]()
شەبەردىڭ كەڭەسى (ۆىرەزكا)وقىرماندارىمىز ءۇشىن شەبەردەن «جاقسى دومبىرانى قالاي تاڭداۋ كەرەك؟» دەگەن ساۋالدى دا قويدىق. ونداعى جاۋابى: «دومبىرانى ناعىز كاسىبي كۇيشىلەرگە، دومبىراشىلارعا تاڭداتقان ەڭ ابزال. ودان كەيىن ارينە اعاشىنىڭ، قولدانعان ماتەريالىنىڭ ساپاسىنا قاراۋ كەرەك. قولدانىلعان اعاشىنا قاراي دومبىرالاردىڭ ءۇنى دە ءارتۇرلى بولىپ شىعادى. بۇل جايلى ايتساق ۇزاق اڭگىمە، سوندىقتان باستىسى جاقسى كەپتىرىلگەن، قىزىل اعاش سەكىلدى بەرىك اعاشتاردان جاسالعان دومبىرالاردى تاڭداعان دۇرىس»، – دەيدى شەبەر كەڭەسىندە.بۇعان قوسا، قۋانىشبەك شەبەر بالالارعا دومبىرا تاڭداۋعا قاتىستى دا ءوز كەڭەسىن ۇسىندى: «كوبىندە بالالارىن دومبىراعا بەرگەن اتا-انالار قازىرشە وسىمەن ۇيرەنە تۇرسىن، ابدەن يگەرگەن كەزدە جاقسى دومبىرا الىپ بەرەمىن دەپ باستاپ تا ارزانقول دومبىرا الادى. ەگەر بالاسىنان شىن ءۇمىت كۇتسە كەرىسىنشە ءاۋ باستان ساپالى، ءۇنى تازا، پەرنەلەرى دۇرىس قويىلعان دومبىرا تاڭداعانى دۇرىس. سەبەبى، بۇلار بالانىڭ مۋزىكالىق تالانتىنىڭ ۇشتالۋىنا، ىشكى تۇيسىگىنىڭ ويانۋىنا تىكەلەي اسەر ەتەدى. بالانىڭ ءار پەرنەدەگى نوتالاردى اۋەلدەن دۇرىس تانىپ ۇيرەنگەن وتە ماڭىزدى، باسىندا ساپالى دومبىرامەن ۇيرەنىپ شىققان بالا كەيىن كەز كەلگەن دومبىرانىڭ ءتىلىن سايراتاتىن بولادى»، – دەيدى اتا-انالارعا كەڭەس رەتىندە.![]()
شەبەرلەر اراسىندا كونكۋرستار ءوتىپ تۇرسا ەكەناڭگىمە سوڭىندا قولونەرشىدەن دومبىرا كۇنىنە قاتىستى وي-پىكىرىمەن ءبولىسۋدى سۇرادىق. ارنايى دومبىرا كۇنى بەلگىلەنىپ، ءداستۇرلى ونەر مەن ۇلتتىق جادىگەردىڭ اسپەتتەلۋىنە ءدان ريزا ەكەنىن جەتكىزدى. مەكتەپتەردە دومبىرا ساباعى ەنگىزىلىپ، دومبىرا كۇنىندە ءتۇرلى مەرەكەلىك ءىس-شارالاردىڭ ءوتۋى، ۇلتتىق قۇندىلىقتىڭ كەڭ كولەمدە ناسيحاتتالۋىن قولونەرشى ءداستۇرلى قادىرلەيتىن، ءوز قۇندىلىعىن تورگە شىعاراتىن ەل ەكەنىمىزدى كورسەتەدى دەپ سانايدى.بۇلارعا قوسا دومبىراشى شەبەر اتاۋلى كۇنگە قاتىستى ءوز ۇسىنىستارىن دا ايتىپ ءوتتى: «دومبىرا كۇنىندە ەلىمىزدىڭ ءار وڭىرىندە شەبەرلەر اراسىندا دا كونكۋرستار ءوتىپ تۇرسا دەيمىن. بۇل اۋىلداردا دا قولونەردىڭ دامۋىنا، كەي وڭىردە ساقتالعان ءداستۇرلى مەكتەپتەردىڭ جاندانۋىنا مۇمكىندىك بەرەر ەدى. سونداي-اق، ت.جۇرگەنوۆ اتىنداعى ونەر اكادەمياسى سىندى جوعارى وقۋ ورىندارىندا دومبىرا جاساۋ ماماندىقتارى اشىلىپ جاتسا نۇر ۇستىنە نۇر بولاتىن ەدى»، – دەگەن ويىن ايتادى.راسىندا دومبىرا كۇنىن تەك ءان مەن كۇيدىڭ عانا ەمەس، ۇلتتىق قولونەردىڭ كۇنىنە اينالدىرۋعا ابدەن بولاتىنداي. شەبەرلەر اراسىنداعى كونكۋرس ۇلتتىق قولونەردىڭ دامۋىنا دا كەڭ ايدىن اشىپ بەرەرى انىق. سونىڭ اسەرىندە قولونەردىڭ وزگە سالالارىنا دا وڭ اسەرىن بەرىپ جاتسا، دومبىرا كۇنى ناعىز ۇلتتىق مەرەكەگە اينالدى دەگەن سول بولار.![]()
一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一
管理员微信号：kwabol
一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一
KWABOL微信平台是一个内容丰富的哈萨克语言公众平台，
我们永久支持原创，社会和谐，个人发展与共享知识 。
感谢您的支持与关注！
