مازمۇنى ماعىنالى،
تاريحى ۇزاق،
وقىرمان سانى كوپ
كۋابول ءۇنحات تەكشەسى
«كيگىز ءۇيدىڭ شاعىمى...» اقىن باشاي اقىمۇلىنىڭ ءبىر ولەڭى حاقىندا ![]()
باشاي اقىم ۇلى - 1887-1932 جىلدار ارالىعىندا التايدىڭ ارعى بەتىندەگى قابا اۋدانىندا تۋىپ-وسكەن بەلگىلى حالىق اقىنى. جاسىنداي جارقىراپ ومىردەن وتكەن ايتۋلى اقىن نەبارى 36 جىل جاساعان عۇمىرىندا ارتىنا وشپەس ءىز قالدىرعان تاريحي تۇلعا. ونىڭ تاپ بەرمەدە تاۋىپ ايتقان ولەڭدەرى قاعازعا ءتۇسىپ حاتتالىپ قالماسا دا ەل ساناسىنا جاتتالىپ، اۋىلداستارى اراسىندا كەڭىنەن تاراعان.” - دەپ ەسكە الادى كونە كوز قۇيما قۇلاق قاريالار. دەگەنمەن اقىنىن ارداقتاعان ەل، كوكىرەك كوزى وياۋ دالا دانىشپاندارى اقىن ولەڭدەرىن، ايتىستارىن، قاعىتپا قالجىڭدارىن بىرىنەن ءبىرى ەستىپ تولىعىمەن بولماسا دا ءوزىنىڭ عۇمىرىنداي قىسقا بولىگىن بۇگىنگە دەيىن جەتكىزدى.اسىرەسە 1993 جىلى اقىن، فولكلورشى شامەن يسا ۇلىنىڭ رەداكتورلىعىمەن ىلە حالىق باسپاسىنان جارىق كورگەن «قابا اۋدانىنىڭ ولەڭ-جىرلارى» اتتى كىتاپقا اقىننىڭ ەل اراسىنا كەڭىنەن تاراعان ولەڭدەرى، ايتىستارى مەن ارناۋ قاعىتپالارى توپتاستىرىلعانىن ايىرىقشا اتاپ وتۋگە بولادى. اقىننىڭ ءومىرى قاراڭعى قوعام، مەشەۋ ورتادا ءوتتى. ول ءوز زامانىنىڭ زارىن، ەل مۇڭىن شىنايى جىرلارىمەن شامىرقانا جەتكىزدى. سوندىقتان دا بولار ونىڭ ولەڭدەرىنىڭ ومىرشەڭدىگى، اقىننىڭ ءداۋىر كەلبەتىن ايشىقتاعان، سان الۋان تاقىرىپتاعى «كەڭەس»، «ونەر تاپساڭ»، «بوز جورعا»، «دۇنيە قۋدىم سەنى» قاتارلى تولعاۋلارىنان تىس «تولەگەن باتىردى جوقتاۋى»، «ءۇش ءبيدى جوقتاۋى»، «راقىش اقىنمەن ايتىسى»، «توقىرا شەشەن تۋرالى»، «وسەر بي تۋرالى»، «زامان-اي»، «شوكەي باتىر»، «قارىسبايمەن ايتىسى»، «كۇلسىنمەن ايتىسى»، «تەتە زاڭگىگە»، «قامشىبايعا»، «باتىرعا» قاتارلى ولەڭدەر مەن جەكە شۋماقتارىنان تىس كوپتەگەن ولەڭدەرى ەل اراسىنا تارىداي شاشىلىپ، تالايدىڭ مەنشىگىندە كەتكەنى انىق. بۇگىنگە دەيىنگى باشاي اقىن تۋرالى مالىمەتتەر اقىننىڭ توڭىرەگىنە توپتاسقان، ءىزىن جالعاعان ءامىرحان ايت ۇلى (1881-1962)، ورىنحان بايبوسىن ۇلى (1906-1973)، باتەش داعىستان قىزى (1909-1976)، زۇلكاپىل قۋانبايۇلى (1925-1998) قاتارلى تانىمال ايتىسكەر اقىنداردىڭ، حيسساگەر، شەجىرەشى ابدىعالي باتىربايۇلى، كەڭىلىكباي ساۋكەن ۇلى، دولدا قاجاقىمان ۇلى ءجۇماسىل كوپباي ۇلى، ءسىلامپول وكىمباي ۇلى قاتارلى كونەكوز قارتتاردىڭ ايتىپ، جەتكىزۋىمەن ەل اراسىندا ساقتالىپ، بىزگە جەتكەن اقىننىڭ مۇرالارىن جيناقتاپ قالىڭ وقىرمانعا جەتكىزۋ ماقساتىندا نازارلارىڭىزعا اقىننىڭ بازارحان وقتىبايۇلى ساقتاپ جەتكىزگەن «كيگىز ءۇيدىڭ شاعىمى» دەگەن ولەڭىن وقىرمانعا ۇسىنىپ وتىرمىز.تۇتىنگە تۇڭلىك ايتار قاقالدىم دەپ،قۇداي-اۋ مەن كىمدەردەن اقى الدىم دەپ.اۋزىما قاتتى جاقسا كەلەر جالىن،پا، شىركىن، ولەرىمە تاقالدىم دەپ.شاڭىراق ايتار توعايدان كەسىپ الدى،شىقپاعان شىبىن جاننىڭ نەسى قالدى؟ءوزىمدى تەزگە سالدى، قيىپ الىپ،«باسىمدى» الپىس جەردەن تەسىپ الدى.سويلەدى ءبىر كۇن تۇرىپ ءۇش تۋىرلىق،تىڭدايدى مۇنىڭ مۇڭىن ەكى ۇزىك.جانىندا قول الىسىپ ءبىز تۇرامىز،كورمەدىك الا جازداي ءبىر كۇن سۋىق.سويلەيدى ونان كەيىن الپىس ۋىق،ءبىز داعى كورمەدىك دەپ ءبىر كۇن سۋىق.باسىمدى ءبىر ۇڭگىرگە تىعىپ قويىپ،تاس قىلىپ قول-اياقتى قويدى بۋىپ.شي ايتار تارتىپ الدى كۇشىن سايلاپ،تاس قىلىپ قول اياقتى قويدى بايلاپ.كەرەگە، تۋىرلىقتىڭ اراسىندا،تۇرامىز ءبىز بەيشارا كوزى جايناپ.كەرەگە ايتار كەسىپ الدى قولى ءبىلىپ،تاسپامەن ءاربىر جەردەن قويدى ءىلىپ.جانتايىپ الا جازداي ءبىز تۇرامىز،نەمەنە كورگەن كۇنىڭ ءبۇيتىپ تۇرىپ.ماڭدايشا ايتار اسپاققا قويدى اسىپ،تايانىش ەكى جاقتا تۇرار جاسىپ.استىندا تابالدىرىق زار يلەيدى،ءولتىردى ءبارى بىردەي مەنى باسىپ.وشاق ايتار ۇستىمنەن باسقانىڭ دەپ،قازاق ايتار وتقا ساپ قاقتادىڭ دەپ.قارا قۇمان وت باسىندا زار يلەيدى،قۇداي-اۋ باقىرشاداي جاقپادىم دەپ.شاۋگىم ايتار سۋ قۇيىپ قايناتتى عوي،كوزىمدى وتقا سالىپ جايناتتى عوي.سۇتتەرىن، تۇزدىقتارىن تاقاپ تۇرىپ،اۋزىما وجاۋلارىن ويناتتى عوي.ءبىر قىزىعى بالا كەزىمدە بۇل ولەڭدى اتام ءجۇماسىل كوپبايۇلىنىڭ ايتۋىمەن دە تالاي مارتە ەستىپ، ساناما ءسىڭىپ جاتتالىپ قالىپتى. ول كەز اۋىل اراسىندا بۇگىنگىدەي دىردۋمان مۋزىكا جوق، قارقاراداي قارا شالدار ءتور الدىندا شىرەنىپ جاتىپ، ناسىبايىن ىرگەگە شىرت تۇكىرىپ قويىپ جاتتاما ايتاتىن زامان ەدى عوي. اتام باقيعا كەتكەن وتىز جىلدان بەرى دە تالاي تويدا، تالاي ورتادا كەلەمىز. الدەكىمدەر اتا-بابامىزدىڭ كوزى بولعان قاسيەتتى قۇت مەكەن كيگىز ءۇيدىڭ تورىندە تىر جالاڭاش تايراڭداپ، جەر جاھانعا ماسقارالاپ جاتقان شاقتا باشاي اقىننىڭ بۇل ولەڭى ۇلت رۋحانياتى ءۇشىن دە، ءوز قۇندىلىعىن قادىر تۇتقان جەتەلى ۇرپاق ءۇشىن دە وتە وزەكتى دەپ ويلايمىن.
一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一
管理员微信号：kwabol
一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一一
KWABOL微信平台是一个内容丰富的哈萨克语言公众平台，
我们永久支持原创，社会和谐，个人发展与共享知识 。
感谢您的支持与关注！
