التاي تاۋىنىڭ ەرەكشە جەمىسى الىس جەرلەرگە جەتكىزىلدى

11-ايدىڭ 24-كۇنى ءتىلشى شىڭگىل اۋدانى اقدالا قالاشىعىنىڭ شىرعاناق اتىزىنان شىرعاناقتىڭ اق قاردا ەرەكشە كوز تارتىپ تۇرعاندىعىن كوردى. اينالانى اق قار قىمتاعانىمەن، شىرعاناق تەرۋ جۇمىسى قاربالاس جۇرىلۋدە. بۇتاعىنداعى قىراۋ كۇن نۇرىمەن ەرىگەندە شىرعاناق تەرۋشىلەر دە ءبىر كۇنگى قاربالاستىعىن باستادى. ولار شىرعاناق ورمانىن ارالاپ شىرعاناق بار بۇتاقتى ىزدەپ، ولشەم بويىنشا بۇتاقتاپ، ماشيناعا تيەپ جاتىر. ولاردىڭ قاربالاس بەينەسى قىس باسىنداعى شىڭگىلگە ومىرشەڭدىك كۇش قوستى.

شىرعاناق تەرۋ ناق مايدانىندا شىرعاناق ەگەتىن ءىرى وتباسى چى شىڭفۋ ءبىر جاعىنان قىزمەتكەرلەردىڭ شىرعاناقتى بۇتاقتاۋىنا جەتەكشىلىك ەتىپ، ەندى ءبىر جاعىنان جەمىستىڭ سالماعىنا نازار اۋداردى. ”مىناۋ وتە ۇزىن بولىپ كەتىپتى، بۇتاقتاۋ كەرەك“، ”15 كيلوگرامعا تولعان جوق، تاعى ءبىراز سال...“ چى شىڭفۋ شىڭگىلدە تۋىپ ەرجەتكەن. ول شىرعاناق كاسىبىنىڭ بولاشاعىن ەرتە بايقاعان ءارى شينجياڭ حۇيحۋا شىرعاناق بيوعىلىم-تەحنيكا شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ ساتىپ الۋ ساياساتىنا سۇيەنىپ، شىرعاناق ەگىنشىلىگىنە باسا ءمان بەردى.

چى شىڭفۋ تىلشىگە: ءار كۇنى شامامەن ءبىر توننا شىرعاناق جينالادى، شىرعاناق تەرەتىندەردىڭ بارلىعى جاقىن ماڭداعى قىستاق تۇرعىندارى، شىرعاناق تەرۋ مەزگىلىندە ءار ادام كۇنىنە 200 يۋانداي كىرىس كىرگىزەدى. بيىل 3300 مۋ جەرگە شىرعاناق ەكتىم، ءونىمى ايتارلىقتاي. مەن ەككەن شىرعاناقتى تۇگەلدەي شينجياڭ حۇيحۋا شىرعاناق بيوعىلىم-تەحنيكا شەكتى سەرىكتەستىگى ساتىپ الادى، -دەدى.

شىڭگىل اۋدانى التاي ايماعىنداعى شىرعاناق وسەتىن جانە ەگەتىن ماڭىزدى ءوڭىردىڭ ءبىرى. 2001-جىلدان بەرى ورتانى كورىكتەندىرۋ جانە بۇقارانىڭ كىرىسىن ارتتىرۋ ءۇشىن، شىڭگىل اۋدانى قۇرعاقشىلىققا، قۇنارسىزدىققا ءتوزىمدى شىرعاناق اعاشىن ەگۋدى جالپىلاستىردى. سونىمەن بىرگە، ايماقتىق ورمان شارۋاشىلىعى عىلمي زەرتتەۋ ورنى، شينجياڭ اۋىل شارۋاشىلىق داشۋەسى، شينجياڭ ورمان شارۋاشىلىعى عىلىم اكادەمياسى جانە شاندۇڭ، لياۋنيڭ قاتارلى كوپ جەردەگى عىلمي زەرتتەۋ ورىندارىمەن بەلسەنە عىلمي سەلبەستىك جاساپ، ىلگەرىندى-كەيىندى شىعىس سولتۇستىكتەگى چيچيحار شىرعاناق مايساسىن زەرتتەۋ ورنىنان، شاندۇڭ حۋاڭحى شىرعاناق كوشەتىن زەرتتەۋ ورنىنان شياڭياڭ، چىڭسى، چۋ-ي قاتارلى 10 نەشە شىرعاناق سورتىن ەنگىزدى. 2012-جىلى شىڭگىل اۋدانىندا مەملەكەتتىك ۇلكەن جەمىستى شىرعاناقتىڭ سورتتى تۇقىمىن ءوسىرۋ بازاسى قۇرىلدى، ءار جىلى 3 ميلليون تۇپتەن استام ۇلكەن جەمىستى شىرعاناقتىڭ سورتتى تۇقىمىن جەتىلدىردى.

ەگىنشىلىك تەحنيكاسىنىڭ ۇزدىكسىز جوعارىلاۋىنا ساي، شىڭگىل اۋدانى بىتىراندى جەردى بىرىكتىرۋ، قۇرىلعىلى باعىپ-باپتاۋ، فينانستىق سۇيەمەلدەۋ قاتارلى شىرعاناق كاسىبىن دامىتۋدىڭ ءبىرقىدىرۋ شاراسىن جولعا قويدى. 2015-جىلى 9-ايدا شينجياڭداعى تۇڭعىش كىشكەنە شىرعاناق جەمىسىن زەرتتەۋ ورتالىعى شىڭگىل اۋدانىنا رەسمي ىرگە تەپتى؛ 2018-جىلى بۇل اۋدان ارال مەن اقدالا قاتارلى ەكى جەردە شىرعاناق ەرەكشەلىگىنە يە شاعىن قالاشىق قۇرىپ، ەرەكشەلىككە يە كاسىپ پەن ساياحاتتاپ ارالاۋدى توعىستىرا دامىتۋ ۇلگىسىن قالىپتاستىردى؛ 2020-جىلى 5000 مۋلىق ەرەكشە جەمىس ورمانىن ولشەمدەندىرىپ وسىرۋدەن ۇلگى كورسەتۋ بازاسىن قۇردى؛ 2022-جىلى مەملەكەت دارەجەلى اۋىل شارۋاشىلىق عىلىم-تەحنيكا باقشا رايونى شىڭگىل اۋدانىندا ”شىرعاناق كاسىبى باقشاسىن“ قۇردى.

قازىرگە دەيىن شىڭگىل اۋدانىنداعى تابيعي شىرعاناق پەن جاساندى جولمەن وتىرعىزىلعان شىرعاناق ورمانى شامامەن 100 مىڭ مۋ، جەمىس بەرۋ كولەمى 38 مىڭ مۋعا جەتكەن.

وزگەشە جاراتىلىستىق شارت-جاعداي دا كاسىپورىنداردىڭ كورەگەندىكپەن اشۋىن قاجەت ەتەدى. 2007-جىلى شينجياڭ حۇيحۋا شىرعاناق بيوعىلىم-تەحنيكا شەكتى سەرىكتەستىگى شىرعاناق كاسىبىنە بەلسەنە ات سالىستى. شينجياڭداعى 1-شىرعاناق كاسىپورنى رەتىندە حۇيحۋا شىرعاناق سەرىكتەستىگى شىڭگىل اۋدانىنا تامىر تارتقانىنا 17 جىل بولدى. ەل ىشىندەگى وزىق جابدىقتى كىرگىزۋدەن تارتىپ حالىقارامەن ۇشتاسقان باسقارۋ ولشەمىن قولدانۋعا دەيىن، حۇيحۋا شىرعاناق سەرىكتەستىگى ”شىرعاناق ورگانيكالىق كاسىبىن جالپىلاستىرۋدى، عىلىم-تەحنيكا ونىمدەرى مەن ەرەكشە قىزمەت وتەۋدى نەگىز، ۇلتتاردىڭ سالاماتتىق ىستەرىنىڭ دامۋىن ءوز مىندەتى ەتۋ“ ۇستانىمىنا باستان-اياق تاباندى بولىپ، شىرعاناق سىندى وسى ەرەكشە جەمىس ارقىلى بۇقارانىڭ ءۇمىتىن اقتاپ، قوعامعا باقىت جاراتۋعا كۇش سالدى. قازىر بۇل سەرىكتەستىك جىلىنا 12 مىڭ توننا شىرعاناق مانەرلەپ، جەرگىلىكتى ورىنداعى 200 نەشە بۇقارانى جۇمىستانۋعا باستادى.

تابيعات حۇيحۋا شىرعاناق سەرىكتەستىگىنە شەكسىز ومىرشەڭدىك كۇش سيلادى. ال، عىلىم-تەحنيكا مەن شەبەرلىك حۇيحۋا شىرعاناق سەرىكتەستىگىنىڭ ۇزدىكسىز دامۋىنىڭ ىشكى قوزعاۋشى كۇشى بولدى. ”كوپ جىلدان بەرى ەگىنشىلىك جانە ءوندىرىس بارىسىنداعى قيىن ماسەلەلەردى ۇزدىكسىز جەڭىپ، %90 پىسقاننان كەيىن بۇتاعىمەن جيناۋعا كەپىلدىك ەتتىك؛ كاسىپ سالاسىنداعى وزىق تومەن تەمپەراتۋرادا تەز توڭازىتۋ تەحنيكاسىن قولدانىپ، تەرىپ العان كۇنى نولدەن تومەن 18 سەلتسي گرادۋستا تەز توڭازىتىپ ساقتايمىز؛ ناق مايداندا شىرىنىن الىپ، قۇمىراعا قۇيىپ، شىرعاناق ءدامىنىڭ جاڭا تابيعي بولۋىنا كەپىلدىك ەتتىك. تابيعي ەكولوگيالىق شارت-جاعدايعا سۇيەنىپ شىرعاناق ەگۋ مەن ءوندىرۋ كۋالىگىن الدىق ءارى اۆتونوميالى رايوندىق جۇڭي ءدارى-دارمەك، ۇلتتار ءدارى- دارمەك زەرتتەۋ ورنى، جىجياڭ داشۋەسى ادامزات جانە بيولوگيا عىلىم اكادەمياسى، حيلۇڭجياڭ اۋىل شارۋاشىلىق عىلىم اكادەمياسى قاتارلىلارمەن تەحنيكالىق سەلبەستىك ورناتتىق. قازىر 38 ءتۇرلى تەحنيكالىق پاتەنت ۇقىعىنا يە بولىپ، كەمەلدى تەحنيكالىق ولشەم قۇرىپ، كوپ رەت اۆتونوميالى رايوندىق اۋىل شارۋاشىلىعى كاسىپ سالالاندىرۋداعى ءتۇيىندى كوشباسشى كاسىپورىن اتاعىن الدىق“،-دەدى شينجياڭ حۇيحۋا شىرعاناق سەرىكتەستىگىنىڭ القا باستىعى، قوسىمشا باس ديرەكتور ساي يۇڭگو.

ۇقساماعان جاستاعى تۇتىنۋشىلاردىڭ سالاماتتىق قاجەتىن قاناعاتتاندىرۋ ءۇشىن، شينجياڭ حۇيحۋا شىرعاناق سەرىكتەستىگى سول سالاداعى ماماندار ۇيىرمەسىنىڭ باسىن قوسىپ، 3 ۇلكەن جەلىلەس 20 نەشە ءتۇرلى شىرعاناق ءونىمىن زەرتتەپ اشتى ءارى ”حۇيحۋا شىڭگو“ ماركاسىن تىركەۋگە الدىردى. بۇل ونىمدەر ەلىمىزدىڭ ماڭىزدى بازار وڭىرىنە ءارى رەسەي، قازاقستان، موڭعۇليا قاتارلى ەلدەرگە جانە شىعىس وڭتۇستىك ازيا قاتارلى ەلدەر مەن رايوندارعا ساتىلادى. حۇيحۋا شىرعاناق ءونىمى جۇڭگو حالىقارالىق اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرى ساۋدا كورمەسىنىڭ التىن سيلىعىنا، جۇڭگوداعى ايگىلى ماركا قاتارلى كوپتەگەن داڭقتى اتاقتارعا يە بولدى.

ساي يۇڭگو بىلاي دەدى: بيىل سەرىكتەستىگىمىز 2 ميلليون يۋان قارجى قوسىپ ءبىر توپ تاجىريبە جابدىعىن ساتىپ الدى ءارى شىعىس سولتۇستىك ورمان شارۋاشىلىعى داشۋەسىمەن شىرعاناق ساتىلى جالپىلىق مانەرلەۋ تەحنيكاسىن اشۋ سەلبەستىگىنە قول قويىسىپ، ءتىپتى دە تەرەڭ ساتىلى شىرعاناق الۋ تەحنولوگياسىن سەلبەسىپ زەرتتەپ اشتى. بۇدان سىرت، حۇيحۋا شىرعاناق سەرىكتەستىگى بۇكىل ەلگە جالپىلاستىرۋ ستراتەگياسىن جولعا قويىپ، جەلىدە، جەلىدەن تىس ساتۋ ۇلگىسىن ۇزدىكسىز جاڭالادى. قازىر حۇيحۋا ونىمدەرى التايعا كەلىپ-كەتەتىن 11 اۋە لەنياسىمەن تاسىمالدانۋدا ءارى جۋحاي اۆياتسيا كورمەسىن ءىشىنارا ونىمدەرمەن قامدادى. الداعى جەردە حۇيحۋا شىرعاناق سەرىكتەستىگى حاڭجوۋ، شىنجىن، بەيجيڭ قاتارلى ءبىرىنشى شەپتەگى ءتۇيىندى قالالارعا ىشكەرىلەي جالپىلاسىپ، بۇكىل ەل بازارىن قامتىپ، التاي تاۋىنىڭ ەرەكشە جەمىسىن ءتىپتى دە الىس جەرلەرگە جەتكىزۋگە مۇمكىندىك جاراتادى.