ۇل بالالاردىڭ جانارىندا، اكەلەر جالعاندى جالپاعىنان باسقان جاۋ جۇرەك باتىر، سوندىقتان، ولارعا سەنىم باعىشتايدى، باتىلدىقتى، جاۋاپكەرشىلىكتى ۇيرەتەدى؛ ال، قىز بالالاردىڭ نازارىندا، اكەلەر الىنباس قامال، بەرىك قورعان، ولارعا كۇش-قۋات، حاۋىپسىزدىك، بەتالىس جانە جىگەر بەرەدى. سوسىن دا اكەلەرگە ايتارىمىز، بالاپانىمنىڭ كوڭىلى توق، قايعىسى جوق بولسىن، جانارىندا جاسىن ويناپ، وجەت تە ءورشىل ءوسسىن دەسەڭىز، ولاردىڭ ەسەيۋ بارىسىنداعى مىناداي 5 شەشۋشى كەزەڭدە قولىنان تارتىپ، قولتىعىنان دەمەۋدى ۇمىتپاڭىز.
بالا ءوز نارسەسىن باسقالارمەن بولىسكىسى كەلمەگەن ساتتەميكرو بلوگتان مىناداي ءبىر اڭگىمە كورگەنىم بار: بلوگەردىڭ كىشكەنتاي كەزىندە، تۋىستارى ۇيىنە قىدىرا كەلەدى. ولاردىڭ ەركە-شولجاڭ بالاسى بلوگەردىڭ ءبىر ويىنشىعىنا قىزىققانى سونشا، الامىن دەپ تالاسقانىن قويمايدى. الايدا، بلوگەردىڭ ءوزى دە بۇل ويىنشىعىن جانىنا بالايدى ەكەن. سوندىقتان، قىدىرماشى قوتيىننىڭ قولىنا ءتۇسىپ كەتسە، بىت-شىتىن شىعارادى-اۋ دەپ الاڭدايدى دا، ويىنشىعىن تىققىشتاپ بەرمەي قويادى. الايدا، الگى تۇينەك تە ەسەسىن جىبەرگىسى كەلمەي، ونىڭ تاعى ءبىر ويىنشىعىن الىپ الادى دا، بۇلدىرە قويادى. بلوگەردىڭ اكەسى بالاسىنىڭ بۇل ويىنشىقتى قۇراستىرۋعا كوپ ۋاقىت جۇمساعانىن بىلەتىن-دى. ول دەرەۋ ورتاعا ءتۇسىپ، سوتقاردىڭ قولىنداعى ويىنشىقتى قايتارىپ الىپ، تىعىپ تاستايدى. بلوگەر اكەسىنىڭ وسى ءبىر كىشكەنتاي ارەكەتىن ەسىنە العان سايىن، ءىشى جىلىپ سالا بەرەدى ەكەن. بالالارعا ءوز نارسەسىن باسقالارمەن ءبولىسۋدى ۇيرەتۋ ءبىر ءتۇرلى تاماشا ءمورال ەكەنى شىندىق، الايدا، بالانىڭ ءوز تىلەگىنە قۇرمەت ەتۋ مۇنان كورى ماڭىزدىراق.ءبىر بالالار پسيحولوگىنىڭ بىلاي دەگەنى بار: باسقالاردىڭ ماجبۇرلەۋىمەن ىستەلگەن قالتقىسىزدىق پەن ورتاقتاسۋ، بالا جونىنەن العاندا، ادەتتە ءوز قاجەتىن قۇرباندىققا شالۋمەن اقىرلاسادى. مۇندايدا بالانىڭ كومەسكى ساناسىندا ءوزىنىڭ پسيحيكالىق قاجەتى ماڭىزدى ەمەس ەكەن دەيتىن تانىم قالىپتاسادى دا، بالادا ءوز قۇنىن تومەن ساناۋ يدەياسى پايدا بولادى. ءتىپتى، جاعىمپازدىق مىنەزدەمە قالىپتاسىپ، باسقالاردىڭ ءتىلىن الىپ، جاقسى اتتانسام عانا باسقالار مەنى جاقسى كورەدى ەكەن دەپ قارايدى، جاسىق، جالتاق بولىپ وسەدى.بالانىڭ وزىندەگىنى باسقامەن بولىسكىسى كەلمەۋىندە، 2 ءتۇرلى سەبەپ بولادى: ءبىرىنشى، بۇل ونىڭ زات ۇقىعى ساناسىنىڭ سەزىمتال كەزەڭىنە وتكەندىگىنەن بولادى، كۇشتى وزىندىك تانىمعا يە بولعاندىعىنان دەرەك بەرەدى. مۇندايدا ونىڭ ءوز نارسەسىن قورعاۋىنا كومەكتەسسەك، شەكارالىق تۇيسىك قالىپتاستىرۋىنا كومەكتەسكەن سانالامىز. ەكىنشى، بۇل نارسە بالكىم بالا ءۇشىن وتە ماڭىزدى. ول ءبىزدىڭ سانامىزدا تۇككە تۇرعىسىز سەزىلگەنىمەن، ونىڭ ءوزى ءۇشىن جانىنا بالاعان جالعىزى بولۋى مۇمكىن، سوندىقتان، كىسىگە بەرۋگە قيمايدى. بالا كوڭىلىندە اكەلەر اسقار بەل عوي، ولار بالانىڭ تىلەگىنە قۇرمەت ەتىپ، دەم بەرگەندە عانا، بالا باسقالارعا «جوق» دەپ ايتا الاتىن بولادى، باس تارتۋعا باتىلدىق ەتەدى. اتا-انا بالانىڭ ءوز نارسەسىنە بولعان تاۋەلدىلىك ۇقىعى مەن ءبولىس ۇقىعىن قولداعاندا عانا، بالا ءوز ۇقىعىن قورعاۋدى ۇيرەنەدى، وز ەركىنە قۇرمەت ەتەدى. بالالار زاتتىق ۇقىعىنا قۇرمەت ەتىلگەن سوڭ عانا، اتا-اناسىنىڭ جەتەكشىلىگىندە، باسقالارمەن ورتاقتاسۋدى اقىرىنداپ ۇيرەنەدى.![]()
بالا قاتەلىك وتكىزگەن ساتتەمىناداي قىسقا كەسكىن كورگەنىم بار: ءبىر بالاقاي بانان الىپ جاتقاندا، ابايسىزدا شەشەسىنىڭ جاقسى كورەتىن شىنىسىن شاعىپ الادى. ال، اكەسىنىڭ سول كەزدە قالاي تاربيە جۇرگىزگەنىنە تاڭداي قاقپاي تۇرا المايسىز: اكەسى ەڭ اۋەلى ءىستىڭ بارىسىن تاپتەشتەي وتىرىپ ۇعىسادى، باستان-اقىر بالانى زەكىمەيدى، اشۋ شاقىرمايدى؛ بالانىڭ ابىرجىپ تۇرعانىن كورگەن سوڭ، ونى قورىقپاۋعا ناسيحاتتايدى، ويتكەنى، بالا ادەيى شاققان جوق عوي؛ ونان سوڭ، بالانى قاتەلىگىنىڭ ورنىن تولتىرۋعا جەتەكتەپ، شىنى سىنىقتارىن تازالاتقىزادى، اينەك پارشالارىن قالاي تازالاۋ كەرەكتىگىن ءوزى كورسەتەدى؛ بۇل جۇمىستار اقىرلاسقان سوڭ، بالاعا ءسىتىڭ جونىن تۇسىندىرەدى، بۇل شىنىنى شەشەسى وتە جاقسى كورەتىندىگىن، شىنى سىنعان سوڭ قالايدا جابىرقاپ قالاتىندىعىن ۇعىندىرىپ، وسى ىستەن تۋىلعان زارداپتى بىلدىرەدى؛ سوسىن، ماسەلەنى شەشۋ جولىن اقىلداسادى، بالاعا ءوزى وتكىزگەن قاتەلىك ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىك ارقالاۋى كەرەكتىگىن ۇيرەتەدى؛ ەڭ سوڭىندا، بالانى شەشەسىنە شىندىقتى ايتىپ، قاتەلگىن مويىنداۋعا جانە ونان كەشىرىم سۇراۋعا شابىتتاندىرادى. ![]()
بالالاردىڭ قاتەلىك وتكىزگەن كەزى، ولاردىڭ باسقانىڭ مەيىر-ماحابباتىنا ەڭ مۇقتاج ءساتى. مۇندايدا بالانى ۇرۋ، باقىرىپ-شاقىرىپ جازعىرۋ ارقىلى، وعان ەستەن قالعىسىز تاربيە جۇرگىزەمىن دەۋ اقىماقتىق.
اكەلەر بالالاردىڭ باس قالقاسى بولۋ تۇرعىسىنان، باتىل تۇردە بالامەن ءبىر شەپتە تۇرعاندا عانا، بالانىڭ ماسەلەنى جەڭۋىنە قول ۇشىن بەرە الادى.![]()
بالالار ناقاق كۇيگەن تۇستابالا جانارىندا، اكەلەر كۇش-قۋاتتىڭ سيمۆولى. ەگەر باسقالار ناقاق جازعىرعان تۇستا اكەسى بەل بولسا، بالا اكەسىنە ارقالانىپ جەتەرلىك كۇش-قۋات الادى دا، باسقانىڭ كوزىندەگى سەس پەن زاردەن ۇرەيلەنبەيتىن بولادى.تومەندە شياۋشين ەسىمدى 10 جاسار بالانىڭ جالادان قالاي قۇتىلعاندىعىن ايتىپ بەرەيىن. اۋدي كولىك ايداعان بىرەۋ ماشيناسىن شاعىن رايونعا اكەلىپ توقتاتقاندا، كولىگى ساپ-ساۋ ەكەندىگىن، ال، شياۋشين ماشينا قاسىندا ازىراق ايالداعان سوڭ، ماشينادا ۇزىننان-ۇزاققا سوزىلعان سىزىق پايدا بولعاندىعىن ايتىپ، جابىسىپ الادى. شياۋشيننىڭ اكەسى بالاسىن جۇرتتىڭ الدىندا جاسىتپاۋ ءۇشىن، ساقشىلاردىڭ تەكسەرۋىنە بەلسەنە سايكەسەدى. باقىلاۋ كامەراسىن اشىپ قاراعاندا، ۇلى شياۋشين اۋدي كولىگىنىڭ قاسىنا بارىپ ويناعاندىعىن كورگەن سوڭ، كولىك يەسىمەن اقىلداسا كەلە، 3500 يۋان اقشا تولەپ بەرەدى. ول ۇيىنە قايتقان سوڭ بالاسىنا اشۋ شاقىرمايدى، ۇرمايدى دا، ۇرىسپايدى. تەك، بالاسىن باتىلدىقپەن شىندىعىن ايتۋعا جىگەرلەندىرەدى. سوندا بالاسى: اكە، مەن شىنىندا ول كولىككە سىزىق سىزعام جوق،ـ دەپ باتىل جاۋاپ بەرەدى. ۇلىنا شارتسىز سەنۋدى تاڭداعان شياۋشيننىڭ اكەسى ونىڭ ناقاق كۇيگەنىن توپشىلايدى دا، ساقشىلاردى ىزدەپ بارىپ قايتا پىكىرلەسەدى. ساقشىلاردىڭ كومەگىندە شىندىقتىڭ بەتى اشىلادى ـ تاعى ءبىر باقىلاۋ كامەراسىن اشىپ قاراعاندا، اۋدي كولىگى شاعىن رايونعا كىرۋدەن ىلگەرىدە-اق، تىم كورنەكتى سىزىق تۇسكەندىگى اپ-انىق كورىنىپ تۇر ەكەن. كوردىڭىز بە؟ اكەسى سەنىم ارتا بىلگەندىكتەن، شياۋشين جازىقسىز جالانىڭ قۇربانى بولۋدان، سەبەپسىز ءجابىر كورۋدەن امان قالدى، بارىنەن دە ماڭىزدىسى ـ ول قوعامدا ادىلەتتىلىك بار ەكەندىگىنە سەندى.بالاقايلار ناقاق شىرىلداعان كەزدە، ەگەر اكەسى قاسىنان تابىلىپ، تولاسسىز دەم بەرىپ تۇرسا، جىگەرى جالىنداپ، كۇش-قۋاتى تاسقىنداپ، قانشا قىسىم تۇسسە دە توزە الادى. ولار سوندا عانا جاسىنداي جارقىلداپ، قايتپاس، قاجىماس، ەرجۇرەك بولىپ وسەدى.![]()
باسقالار بالاقايلاردى ەلمەن سالىستىرعانداءارقانداي بالا ءوزىن باسقامەن سالسىتىرا سويلەۋدى ۇناتپايدى، وتە-موتە، «ەلدىڭ بالاسىنا قاراشى» دەگەن ءسوز قۇلاقتارىنا تۇرپىدەي تيەدى. ەگەر، الدەكىم بالانى باسقامەن سالىستىرا سويلەپ مۇقاتقاندا، اكەسى جانىندا بولىپ دەم بەرسە، وزىنە تىپتەن سەنىمدى بولىپ، ارىنداي تۇسەدى. ءوز باسىمنان الىپ ايتسام، اكەمنىڭ وسى جاعىندا بەرگەن تاربيەسى ومىرلىك ەس قاتتى. باستاۋىش وقىعان تۇستا، ماتەماتيكا ناتيجەم دوسىم چۇن جياۋدىڭ ناتيجەسىندەي ۇزدىك ەمەس-تى. ءار جولى ماتەماتيكا ناتيجەمىز جاريالانىسىمەن، چۇن جياۋدىڭ شەشەسى پاڭ اپاي ۇيىمىزگە ۇكىدەي ۇشىپ جەتەتىن دە، مەنىڭ قانشا ءنومىر العاندىعىمدى سۇرايتىن. مەنىڭ ٴنومىرىمدى بىلگەن سوڭ، بىردەن كەڭىپ سالا بەرەتىن ول تىم استام كوڭىلمەن: ەەەە، تاعى ءبىزدىڭ چۇن جياۋدىڭ ارتىندا قالعان بولدىڭ عوي، ماتەماتيكا وڭاي ساباق دەيسىڭ بە، ونى جاقسى ۇيرەنۋ ءۇشىن، تەك قۇلشىنا ۇيرەنۋ عانا جەتكىلىكسىز. ماتەماتيكانى جاقسى ۇيرەنۋ ءۇشىن بار عوي، ميىڭ زەرەك بولۋى كەرەك، ميىڭ،ـ دەيتىن. سول كەزدەرى پاڭ اپايدىڭ ۇيىمىزگە قىدىرا كەلۋىنەن ابدەن زارەزەپ بولعام. پاڭ اپايدى كورسەم توبە شاشىم تىك تۇرادى. ويتكەنى، پاڭ اپاي تەك مەنى مۇقاتقانىمەن قويماي، اكەمدى دە تەپەرىشكە الىپ: بىلەسىڭ بە، بالاڭنىڭ ميى ىستەمەيدى، بۇل بالا تىم ماۋباس عوي، سوسىن دا ماتەماتيكانى جاقسى يگەرە الماي جاتىر،-دەيتىن. ال، اكەم قوڭىر ءۇنىن سوزا سويلەپ، كادۋەلگى قورمال كۇيىندە: بالام، پاڭ اپايىڭ ايتا بەرەدى، ونىڭ بىلجىراعىن كوڭىلىڭە الما، سەن توپاس بالا ەمەسسىڭ، تەك قۇلشىنساڭ بولعانى، ماتەماتيكا ناتيجەڭ، ءسوزسىز، جوعارىلايدى. «كەنجە قوزى سۇتپەن جەتىلەدى دەگەن»، بالام، سەندەگى كەمشىلىك تەك قۇلشىنىستا،ـ دەيتىن. ءبىر كۇنى پاڭ اپاي ۇيىمىزگە كەلىپ، الگى ءسوزىن تاعى قايتالاي بەرگەندە، اكەم ءتۇسىن سۋىتىپ: مەنىڭ قىزىما باعا بەرەتىن سەن ەمەسسىڭ، ءوز بالاڭدى جاقسىلاپ تاربيەلە، مەنىڭ بالامدا نەڭ بار؟!ـ دەگەنى. اكەمنىڭ پوزيتسياسى مەنىڭ كوڭىلىمە سەنىم ۇيالاتتى. سودان كەيىن ماتەماتيكا ناتيجەمنىڭ تومەندىگىنە بولا قورىنبايتىن بولدىم، قايتا، جىگەرىمدى جاني ءتۇستىم. ساباقتى زەيىن قويا تىڭداپ الامىن دا، ۇيگە كەلگەن سوڭ مۇقيات بەكەمدەپ، جاتتىعۋلار ورىندايمىن. وسىلاي ءبىر ماۋسىم قۇلشىنعان سوڭ، مەنىڭ ماتەماتيكا ناتيجەم چۇن جياۋدان وزۋمەن عانا قويماي، كلاسىمىز بويىنشا 3-ورىنعا كوتەرىلدى. اكەم دەم بەرىپ شابىت سيلاعاندىقتان، وزىمە دەگەن سەنىمنەن ايىرىلمادىم، قادامدى بارعان سايىن نىق الاتىن بولدىم. باسقالار بالانى ەلمەن سالىستىرا سوككەندە، ەگەر اكەسى اراشاشى بولىپ قانات استىنا السا، بالالار جەتەرلىك كۇش-قۋاتقا يە بولادى دا، باسقانىڭ باعاسى سالدارىنان باعدارىنان اداسۋداي ساتسىزدىككە بوي الدىرمايدى.![]()
بالالار مەن دوستارى اراسىندا قايشىلىق تۋىلعاندابالاقايلار ەسەيۋ بارىسىندا، ماڭىنداعى دوس-جاراندارىمەن ارازداسىپ قالۋى ۇنەمى كەزدەسەتىن جايت. مۇندايدا ولار جاقىندارىنىڭ ءتۇسىنۋى مەن كومەگىنە، وسى قيىندىقتان ءساتتى ءوتۋى ءۇشىن قول ۇشىن بەرۋىنە ءزارۋ. ءارقانداي وتباسىندا ەكى تىزگىن، ءبىر شىلبىردى اكەلەر ۇستاۋى ءارى وسى اكەنىڭ 3 كوزقاراسى دۇرىس بولۋى كەرەك. سوندا عانا اكەلەر اساۋ تولقىنداعى الىپ كەمەنىڭ رولشىسى ىسپەتتى، بالالاردى دۇرىس باعىتقا باستاي الادى. بالالار ءومىر ساپارىنا اتتانعاندا ەڭسەسىن تىك ۇستاپ، الشاڭداي باسۋى ءۇشىن، اكەلەر بالاعا سۇيەنىش بولا ءبىلۋى قاجەت.اكەلەر بالاعا ەڭ قاجەت كەزىندە پاناسىن بولۋى، ولاردىڭ ءسابي جۇرەگىنە شۋاق بولىپ سەبىلۋى، جاۋراعان جانىنا قۋات بولىپ قۇيىلۋى كەرەك. سوندا عانا بالاقايلار ەسەيۋ بارىسىنداعى بارلىق كەدەرگىنى تايسالماي ەڭسەرىپ، وزىنە دەگەن شەكسىز سەنىممەن، ۇدىرە العا تارتاتىن بولادى.اۋدارعان: نۇرگۇل قۇمارقان قىزى
