جويقىن جەر سىلىكىنىستەرى تۇندە بولاتىنى راس پا؟

سوڭعى كەزدەرى الماتىدا جەر سىلكىنىستەرى ءجيى سەزىلدى. 23 قاڭتاردا ساعات 00:09-دا جانە 4 ناۋرىز كۇنى ساعات 11:22-دە بولعان 5 بالدىق جەر سىلكىنىستەرى قالا تۇرعىندارى مەن قالا قوناقتارىن قورقىتتى. ودان كەيىن دە الماتىلىقتار ءالسىز جەر دۇمپۋلەرىن سەزدى. بۇل جاعدايلاردان سوڭ جەلىدە ءتۇرلى اقپاراتتار تاراپ جاتىر. ءبىرى جەر سىلكىنىستەرىنىڭ جيىلەنىپ كەتۋى جويقىن جەر سىلكىنىسىنە اكەلۋى مۇمكىن دەسە، باسقالارى كەلەسى جەر سىلكىنىستەرىن الدىن الا انىقتاۋ جولدارىن ىزدەستىرىپ ءجۇر.

ماماندار دۇنيە جۇزىندە جىل سايىن 100000 جەر سىلكىنىسى بولادى دەپ وتىر. ولاردىڭ كوبى ءالسىز، بىراق تاريحتا قالعان ءىرى جەر سىلكىنىستەرى دە بار. ەندەشە، بۇگىنگى ماتەريالدا الەمدەگى ەڭ جويقىن جەر سىلكىنىستەرىنە شولۋ جاساپ، ولاردى ءبىر-بىرىمەن نە بايلانىستىراتىنىن انىقتاپ كورۋدى شەشتىك.

1. جاپونيادا (كانتو) بولعان جەر سىلكىنىسى (1923 جىل، 1 قىركۇيەك)

بۇل ەلدە جەر سىلكىنىسى ادەتتەگى جاعدايعا اينالعانداي. ءبىراق 1923-جىلعى 1 قىركۇيەكتەگى تابيعي اپات تەربەلىسكە ۇيرەنگەن كۇنشىعىس ەلىنىڭ تۇرعىندارىنىڭ جۇرەگىندە وشپەس ءىز قالدىرعانى انىق. ساعات 11:58-دە بولعان 8،3 بالدىق جەر سىلكىنىسىنەن 105 مىڭ مەن 142 مىڭ اراسىندا تۇرعىن قازا تاپتى، مىڭداعان ادام حابارسىز كەتتى، 2 ميلليونعا جۋىق ادام ءۇيسىز قالدى.

2. اشحاباد جەر سىلكىنىسى (1948 جىل، 6 قازان)

اشحاباد جەر سىلكىنىسى 1948 جىلى 5 قازاننان 6 قازانعا قاراعان ءتۇنى 1:14-تە بولدى. 9-10 بالدىق بۇل جەر سىلكىنىسى اشحابادتىڭ 90%-ىن قيراتادى. 110 مىڭعا جۋىق ادام قازا تاپتى دەگەن دەرەكتەر بولعان. ويتكەنى، ادام شىعىنىن ەسەپتەۋ مۇمكىن بولمادى. بىراق 2010 جىلى تۇركمەنستان مەملەكەتىنىڭ پرەزيدەنتى ءزىلزالا 176 مىڭ ادامنىڭ ءومىرىن قيدى دەپ ايتتى. 1995 جىلدىڭ 6 قازانىنان باستاپ بۇل كۇن ءزىلزالادا مەرت بولعانداردى ەسكە الۋ كۇنى دەپ بەلگىلەنگەن.

3. ۇلى چيلي جەر سىلكىنىسى (1960 جىل، 22 مامىر)

كەي دەرەكتەردە "ۆالديۆيا جەر سىلكىنىسى" دەپ اتالاتىن الەمدەگى ەڭ ءىرى ءزىلزالا. بۇل 9،5 بالدىق اپات 1960 جىلى 22 مامىردا ساعات 19:11-دە چيليدە بولدى. جەر سىلكىنىسىنىڭ ەپيتسەنترى ۆالديۆيا قالاسىنىڭ ماڭىندا بولعان. بيىكتىگى ون مەتر بولعان تسۋنامي جايپاپ ءوتىپ، ەپيتسەنتردەن ون مىڭ كيلومەتر قاشىقتىقتا جاتقان حيلو قالاسىن، ءتىپتى جاپونيانىڭ كەي جاعالاۋلارىن دا باسىپ وتكەن. ناتيجەسىندە 6 مىڭعا جۋىق ادام قازا تاپتى. جارتى ميلليارد اقش دوللارى كولەمىندە شىعىن كەلگەن.

4. تانشان جەر سىلكىنىسى (1976 جىل، 28 شىلدە)

تانشان جەر سىلكىنىسى 1976 جىلدىڭ 28 شىلدەسىندە قىتايدىڭ تانشان (حەبەي پروۆينتسياسى) قالاسىندا ورىن العان. كۇشى 8،2 باللدى قۇراعان ءزىلزالا حح عاسىرداعى ەڭ ءىرى تابيعات اپاتى بولىپ سانالادى. قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ رەسمي مالىمەتى بويىنشا، قازا بولعان ادام سانى – 242  419. دەگەنمەن، كەيبىر زەرتتەۋلەرگە سۇيەنسەك، اپاتتىڭ قۇربانىنا اينالعان ادام سانى 800 000-نان اسىپ جىعىلادى. جەرگىلىكتى ۋاقىت بويىنشا، تۇنگى ساعات 3:42-دە ورىن العان ءزىلزالا قالانى تۇتاسىمەن قيراتتى. 22 شاقىرىم تەرەڭدىكتەن (گيپوتسەنتر) باستاۋ العان بۇل جەر سىلكىنىسى 140 شاقىرىمداي جەردە ورنالاسقان بەيجىڭ مەن ءتيانتسزيندى دە وڭدىرمادى. ناتيجەسىندە، 5،3 ميلليون ءۇي قيراپ قيراپ قالدى. تەڭ جارتىسىنىڭ قاڭقاسى قۇلاماعانىمەن، ادامعا جارىتىپ باسپانا بولا المادى.

5. الماتىداعى جويقىن جەر سىلكىنىسى (1887 جىل، 9 ماۋسىم)

الماتىداعى جويقىن جەر سىلكىنىسى 1887 جىلى قالا ۆەرنىي اتالعان تۇستا 9 ماۋسىمدا تىركەلدى. ساعات 04:30 شاماسىندا، جۇرت شىرت ۇيقىدا جاتقاندا قالادا ماگنيتۋداسى 7،3 بالل بولاتىن جەر دۇمپۋلەرى سەزىلەدى. ەپيتسەنتردەگى ماكسيمالدى كۇشى – 9،10 بالدى قۇراعان. كىندىك تەرەڭدىگى 20 شاقىرىم. ول جىلدارى شاھاردا شامامەن 30 مىڭعا جۋىق ادام تۇرعان. ءزىلزالادان 332 ادام كوز جۇمدى. ولاردىڭ باسىم كوپشىلىگى بالالار ەكەن. كەيبىر دەرەكتەر بويىنشا بۇل ۆەرنەندىك اپات دەپ اتالادى.

6. ءۇندى مۇحيتىنداعى جەر سىلكىنىسى (2004 جىل، 26 جەلتوقسان)

2004 جىلى 26 قاراشادا ءۇندى مۇحيتىندا سۋماترا ارالىنىڭ جانىندا جەرگىلىكتى ۋاقىت بويىنشا ساعات 07:58-دە جويقىن جەر سىلكىنىسى بولدى. ونىڭ ماگنيتۋداسى 9،1-دەن 9،3-كە دەيىن بولىپ، تسۋنامي تۋدىرعان. كەي جاعالاۋلاردا تولقىندار 20 م-دەن جوعارى بولعان. ءارتۇرلى مالىمەتتەر بويىنشا، بۇل اپاتتىڭ قۇرباندارى 300 مىڭ ادامعا دەيىن جەتكەن.

7. سىچۋان جەر سىلكىنىسى (2008 جىلى، 12 مامىر)

بۇل جەر سىلكىنىسى سىچۋان پروۆينتسياسىندا 2008 جىلى 12 مامىردا ساعات 14:28-دە بولدى. قىتاي سەيسمولوگيالىق بيۋروسىنىڭ اقپاراتى بويىنشا ءزىلزالا ماگنيتۋداسى 8-گە جەتكەن، ال اقش-تىڭ گەولوگيالىق قىزمەت ورتالىعىنىڭ مالىمەتى بويىنشا 7،9 بولعان. جەر سىلكىنىسىنىڭ ەپيتسەنترى پروۆينتسيا استاناسى چەندۋ قالاسىنان 75 كم قاشىقتىقتا بولدى. سىلكىنىس پەكين جانە شانحاي قالالارىنا دا سەزىلگەن. ءتىپتى ءۇندىستان، پاكىستان، تايلاند، ۆەتنام، بانگلادەش، نەپال، موڭعوليا جانە رەسەي سىندى كورشى جاتقان ەلدەرگە دە بايقالعان. 2008 جىلدىڭ 4 تامىزىندا جاريالانعان رەسمي اقپاراتتا 69 197 ادام قازا تاۋىپ، 18 مىڭ ادام ءىس-ءتۇسسىز جوعالىپ كەتىپ، 288 431-ءى اۋىر جاراقات العان دەپ كورسەتىلگەن.

8. گايتي جەر سىلكىنىسى (2010 جىل، 12 قاڭتار)

2010 جىلدىڭ 12 قاڭتارىندا جەرگىلىكتى ۋاقىت بويىنشا ساعات 16:53-تە گايتيدە جەر سىلكىنىسى بولدى. بۇل گايتي ارالىنداعى ەڭ ءىرى ءزىلزالا بولدى. ونىڭ ەپيتسەنترى ەل استاناسى پورت-و-پرەنستەن وڭتۇستىك باتىسقا قاراي 22 كم-دە بولعان. ماگنيتۋداسى 7-گە تەڭ بىرنەشە ءدۇمپۋ تىركەلگەن. ماگنيتۋداسى 15-كە تەڭ بەس ءىرى ءدۇمپۋ بايقالعان. سىلكىنىس كاريب جانە سولتۇستىك امەريكانىڭ ليتوسفەرالىق تاقتاسىنىڭ جىلجۋىنان پايدا بولعان. 2010 جىلى 18 ناۋرىزدا بولعان اپاتتان 222 570 ادام قازا تاۋىپ، 311 مىڭ ادام جاراقاتتانىپ، 869 ادام ءىز-ءتۇسسىز جوعالىپ كەتتى. مىڭداعان تۇرعىن ءۇي، بارلىق ەمحانا قيراعان. 3 ميلليونعا جۋىق ادام باسپاناسىز قالدى. ەل استاناسى ءبىر كۇندە ءۇيىندى استىندا قالعان.

9. جاپونيا جاعالاۋىندا بولعان تابيعي اپات (2011 جىل، 11 ناۋرىز)

كەيىنگى ونجىلدىقتاعى ەڭ جويقىن جەر سىلكىنىسى – 2011 جىلى جاپونيا جاعالاۋىندا بولعان تابيعي اپات. ول 11 ناۋرىز كۇنى جەرگىلىكتى ۋاقىتپەن ساعات 14:46-دا بولدى. جاعادان 72 كم قاشىقتا، 30 كم تەرەڭدەگى تەربەلىس كۇشى 9 بالل بولعان. 6 مينۋتقا سوزىلعان جەر سىلكىنىسى بيىكتىگى 40 مەتردەن اساتىن ءتسۋناميدى تۋدىرىپ، جەرگىلىكتى جۇرتقا قاۋىپ ءتوندىردى. تىكەلەي زارداپ شەككەندەر سانى – 15 892، 6 مىڭنان استام ادام جاراقات الدى، 2 676 ادام حابار-وشارسىز كەتتى. تسۋنامي فۋكۋسيما اتوم ەلەكتر ستانتسياسىندا اپات تۋدىردى، بۇل جالپى اتوم ەلەكتر ستانتسيالارىنىڭ تاعدىرىنا ۇلكەن كولەڭكە ءتۇسىردى. بولجام بويىنشا، اپات جاپونيا ەكونوميكاسىنا 185-235 ميلليارد دوللار شىعىن كەلتىرگەن.

10. تۇركياداعى جەر سىلكىنىسى (2023 جىل، 6 اقپان)

6 اقپاندا تۇركيانىڭ ورتالىعى مەن وڭتۇستىك-شىعىسىندا، سيريامەن شەكارالاس جەردە جويقىن جەر سىلكىنىسى بولدى. اقش گەولوگيالىق قىزمەتى مالىمەتىنشە، 7،8 بالدىق جەر سىلكىنىسى جەرگىلىكتى ۋاقىت بويىنشا ساعات 04:17-دە گازيانتەپ ماڭىندا 17،9 شاقىرىم تەرەڭدىكتە تىركەلگەن. كەيىنگى دەرەكتەر بويىنشا، وقيعا سالدارىنان ەكى ەلدە 50 مىڭنان اسا ادام قازا تاپتى. سونداي-اق، تۇركيانىڭ ءار جەرىندە تۇرعىن ۇيلەر مەن تاريحي گازيانتەپ بەكىنىسى قيرادى. ال يتاليادا تۇركياداعى جەر سىلكىنىسىنەن كەيىن تسۋنامي قاۋپى ەسكەرتىلدى.

جەر سىلكىنىسىن الدىن الا بولجاۋ قيىن. جەلىدە جويقىن جەر سىلكىنىستەرى قانداي دا ءبىر ناقتى كۇنى نەمەسە ۋاقىتتا قايتالاناتىنى جايلى اقپاراتتار كەزدەستىرىپ قالۋعا بولادى. الايدا ءبىز بۇگىنگى توپتامادان جويقىن جەر سىلكىنىستەرىنىڭ بولاتىن كۇنى مەن ۋاقىتى اراسىنان ەشقانداي ۇقساستىق بايقامادىق.