ئامېرىكا سىملىق تېلېۋىزىيە ئاخبارات تورى نىڭ 8-نويابىردىكى خەۋىرىگە قارىغاندا، ئامېرىكىنىڭ نۇرغۇن دۆلەت مۇداپىئە ئەمەلدارىنىڭ ئاشكارىلىشىچە، بەش بۇرجەكلىك بىنا بىرەسمىي مۇزاكىرە ئېلىپ بېرىپ، ترامپ تەختكە چىققاندىن كېيىن تالاش-تارتىش خاراكتېرلىك بۇيرۇق ئېلان قىلغاندىكى تاقابىل تۇرۇش تەدبىرىنى تېپىپ چىقماقچى بولغان.
خەۋەردە دېيىلىشىچە، ئامېرىكا دۆلەت مۇداپىئە مىنىستىرلىقى نۆۋەتتە ئاساسلىقى ئىككى تەرەپتىن ئەنسىرەيدىكەن : بىرىنچى، كەلگۈسىدىكى ئامېرىكا زۇڭتۇڭى، قوشۇمچە ئۈچ ئارمىيەنىڭ باش قوماندانى بولۇش سۈپىتى بىلەن، تىرامپ ئامېرىكا ئارمىيەسىنى دۆلەت ئىچىدە قانۇن ئىجرا قىلىش ۋە كەڭ كۆلەملىك قانۇنسىز كۆچمەنلەرنى قوغلاپ چىقىرىش ھەرىكىتىنى ئىجرا قىلىشقا سەپەرۋەر قىلىشى مۇمكىن؛ ئىككىنچى، تىرامپ بەش بۇرجەكلىك بىنانىڭ كادىرلارنى ۋەزىپىگە تەيىنلىشىگە قول تىقىشى ھەمدە بۇ تارماققا ئۆزىنىڭ «ساداقەتمەنلىرى»نى ئورۇنلاشتۇرۇشى مۇمكىن. بۇنىڭدىن ئىلگىرى ترامپ كۆپ قېتىم مۇشۇنداق ئىپادە بىلدۈرگەن.
ئامېرىكا دۆلەت مۇداپىئە ئەمەلدارلىرىنىڭ بىلدۈرۈشىچە، ئۇلار بەش بۇرجەكلىك بىنانى ئومۇميۈزلۈك ئىسلاھ قىلىش ۋە «ئەڭ ناچار ئەھۋال» ئۈچۈن تەييارلىق قىلىۋېتىپتۇ.
ئۇلارنىڭ ئىچىدىكى بىر ئەمەلدار : «بىز ھەممىمىز ئەڭ يامان ئەھۋالغا تەييارلىق قىلىۋاتىمىز ۋە پىلان تۈزۈۋاتىمىز، لېكىن رېئاللىق شۇكى، بىز ئىشنىڭ قانداق تەرەققىي قىلىدىغانلىقىنى ئەسلا بىلمەيمىز» دېدى. يەنە بىر ئەمەلدار كۆڭلىدە : ئەگەر ترامپ كەلگۈسىدە «قانۇنسىز بۇيرۇق» ئېلان قىلسا، ترامپ ۋەزىپىگە تەيىنلىگەن بەش بۇرجەكلىك بىنانىڭ ئەمەلدارى ئۇنى توسمىسا، نېمە ئىش يۈز بېرىدۇ، دەپ گۇمانلاندى. «ئۇلار ئىستېپا بېرەمدۇ ياكى خەلقتىن ۋاز كېچەمدۇ؟»
تىرامپنىڭ بەش بۇرجەكلىك بىناغا كىمنىڭ رەھبەرلىك قىلىدىغانلىقىنى ھازىر تېخى ئېنىق ئەمەس. ئىلگىرى ترامپنىڭ قول ئاستىدا ۋەزىپە ئۆتىگەن سابىق دۆلەت مۇداپىئە ئەمەلدارى مۇنداق دېدى : كۆپچىلىك ترامپ كەلگۈسىدە ئالدىنقى نۆۋەتلىك ھۆكۈمەت مەزگىلىدە يۈز بەرگەن ئەھۋاللاردىن ئىمكانقەدەر ساقلىنىدۇ. ئەينى چاغدا ئاق ساراي بىلەن بەش بۇرجەكلىك بىنا دۈشمەنلىشىش ھالىتىدە بولۇپ، مۇناسىۋىتى ئىنتايىن ناچار ئىدى، تىرامپ ئىشتاب باشلىقلىرى كېڭىشىنىڭ سابىق رەئىسى مىلى بىلەن كۆپ قېتىم ئاشكارا توقۇنۇشقان.
تىلغا ئېلىشقا ئەرزىيدىغىنى شۇكى، ھازىر نۇرغۇن چەت ئەل تاراتقۇلىرى سابىق دۆلەت ئىشلىرى كاتىپى پېڭپېيئوۋنى دۆلەت مۇداپىئە مىنىستىرىنىڭ ئەڭ چوڭ رىقابەتچىسى دەپ قارايدىغانلىقىنى تىلغا ئالدى.
ترامپ ئامېرىكا چوڭ سايلىمىدا غەلىبە قىلغاندىن كېيىن، نۇرغۇن دۆلەت مۇداپىئە ئەمەلدارلىرىنىڭ ئەڭ كۆڭۈل بۆلىدىغىنى : ترامپ دۆلەت ئىچىدە ئامېرىكىنىڭ ھەربىي كۈچىنى قانداق ئىشلىتىشنى پىلانلىدى؟
ئالدىنقى ئايدا تىرامپ ئارمىيە ئۆزىنىڭ ئاغزىدىكى «ئىچكى دۈشمەن» ۋە «چېكىدىن ئاشقان سولچىل ساراڭ» غا تاقابىل تۇرۇشى كېرەكلىكىنى ئاشكارا بىلدۈردى. سايلام كۈنىدە يۈز بېرىش ئېھتىمالى بولغان ئېتىراز بىلدۈرۈش ھەرىكىتى ئۈستىدە توختالغاندا، ئۇ تولۇقلاپ : «مېنىڭچە، ئەگەر زۆرۈر بولسا،ئەترىتى ۋە ھەربىي تەرەپ بىر تەرەپ قىلسا بولىدۇ، چۈنكى ئۇلار بۇنداق ئىشنىڭ يۈز بېرىشىگە يول قويمايدۇ.» دېدى.
يېقىنقى يىللاردىن بۇيان، ئامېرىكىنىڭ نۇرغۇن سابىق يۇقىرى دەرىجىلىك ئوفىتسېرى ترامپنىڭ «مۇستەبىتلىك ھاياجىنى»غا ئاگاھلاندۇرۇش بەردى، بۇنىڭ ئىچىدە پېنسىيەگە چىققان ئىشتاب باشلىقلىرى كېڭىشىنىڭ سابىق رەئىسى مىلى ۋە ئاق ساراينىڭ سابىق مەسلىھەتچىلەر باشلىقى، ھەربىي سەپتىن چېكىنگەن گېنېرال جون كېللى بار. كەيلى 10-ئايدا تىرامپقا ئاشكارا پىچاق تىقىپ، ئۇنى «فاشىست» دەپ ئاتىغان.
ئىلگىرى ترامپ ھۆكۈمىتى مەزگىلىدە ۋەزىپە ئۆتىگەن دۆلەت مۇداپىئە مىنىستىرلىقىنىڭ سابىق بىر يۇقىرى دەرىجىلىك ئەمەلدارى ترامپ تېخىمۇ كۆپ رەسمىي قىسىمنى چېگرا ۋەزىپىسىنى ئىجرا قىلىشقا ئەۋەتىشى مۇمكىن دېدى. نۆۋەتتە، ئامېرىكا چېگرىسىدا نەچچە مىڭ ئەسكەر بار، ئۇلار ھازىر ۋەزىپە ئۆتەۋاتقان، خەلق *** ئەترىتى ۋە زاپاس قىسىمنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.
بۇ ئەمەلدار ئاگاھلاندۇرۇپ مۇنداق دېدى : تىرامپ ئامېرىكا شەھەرلىرىنىڭ ئىچكى قىسمىغا ئەسكەر ئەۋەتىپ، سايلام رىقابىتى مەزگىلىدە قايتا-قايتا تىلغا ئالغان كەڭ كۆلەملىك قانۇنسىز كۆچمەنلەرنى قوغلاپ چىقىرىش پىلانىغا ياردەملىشىشى مۇمكىن، چۈنكى دۆلەت ئىچىدىكى قانۇن ئىجرا قىلىش ئورگانلىرىدا ئارمىيەدە بار بولغان ئادەم كۈچى، تىك ئۇچار ئايروپىلان، يۈك ئاپتوموبىلى ۋە يىراققا يۈرۈش قىلىش ئىقتىدارى كەمچىل.
ئۇنىڭدىن باشقا، ھازىر ۋەزىپە ئۆتەۋاتقان بىر قۇرۇقلۇق ئارمىيە ئەمەلدارى غا تىرامپنىڭ كەلگۈسىدە نەچچە مىڭ ئەسكەرنى كۆپەيتىپ چېگرا ۋەزىپىسىنى قوللاشقا بۇيرۇق چۈشۈرگەنلىكىنى تەسەۋۋۇر قىلالايدىغانلىقىنى ئېيتتى. ئۇ يەنە ئەگەر بۇ ئىش ئەمەلگە ئاشسا ئامېرىكا ھەربىي تەرەپنىڭ چەتئەلنىڭ تەھدىتىگە تاقابىل تۇرۇش تەييارلىق ئىقتىدارى زىيانغا ئۇچرايدۇ دەپ كۆرسەتتى.
كىشىنى تېخىمۇ ئەندىشىگە سالىدىغىنى شۇكى، بەش بۇرجەكلىك بىنا بەك كۆپ تەدبىر قوللانمىغان، ئۈچ ئارمىيە باش قوماندانلىرىنىڭ ھوقۇقىدىن قالايمىقان پايدىلىنىشىنى توسىدىغان ھەقىقىي قانۇن كاپالىتىمۇ يوق ئىدى.
تونۇشتۇرۇلۇشىچە، ئامېرىكا «خەلق ئەسكەرلىرى قانۇنى» دا ئارمىيەنىڭ دۆلەت ئىچىدە قانۇن ئىجرا قىلىشىغا چەك قويۇلغان، پارلامېنت ھوقۇق بەرمىسىلا، «توپىلاڭ» ۋە «تېررورىزم»غا قارىتا مۇستەسنا بەلگىلىمە بار ئىكەن. شۇڭا، ئەگەر تىرامپ ئامېرىكىنىڭ «توپىلاڭ كۆتۈرۈش قانۇنى» نى نەقىل كەلتۈرسە، ئامېرىكا ئارمىيەسىنى ئەۋەتىش ھوقۇقىدا كەڭ ئەركىنلىككە ئىگە بولىدۇ. خەۋەردە تىرامپنىڭ 2020-يىلى «توپىلاڭ قانۇنى» نى نەقىل كەلتۈرۈپ، ئارمىيەنى يۆتكەپ فىروئىدنىڭ ئۆلۈمىنى تىنچىتىشتىن كېلىپ چىققان ئېتىراز بىلدۈرۈش ھەرىكىتى ئاشكارىلانغانلىقى تىلغا ئېلىندى.
بۇلتۇر ترامپ بىر سىن كۆرۈنۈشىدە مۇنداق دېگەن : ئەگەر سايلىنىپ قالسام، «2020-يىللىق مەمۇرىي بۇيرۇقنى دەرھال قايتىدىن ئېلان قىلىپ، زۇڭتۇڭنىڭ لۈكچەك بىيۇروكراتلارنى ۋەزىپىسىدىن قالدۇرۇش ھوقۇقىنى ئەسلىگە كەلتۈرىمەن... بىز دۆلەت خەۋپسىزلىكى ۋە ئاخبارات ئورگانلىرىدىكى بارلىق چىرىك ئۇنسۇرلارنى تازىلايمىز، بۇنداق ئادەملەر يەنە ناھايىتى كۆپ».
تىرامپنىڭ كۆرسەتكىنى ئۇ 2020-يىلى 10-ئايدا تۇنجى قېتىم ئېلان قىلغان « پىلانى» . تونۇشتۇرۇلۇشىچە، سىياسەتكە بەلگىلىك تەسىرى بار دەپ قارالغان، مەخپىيەتلىك ۋە سىياسەت قارارىغا چېتىلىدىغان نەچچە ئون مىڭ مەمۇر قايتىدىن « پىلانى» دىكى ياللانما خادىم قىلىپ ئايرىلغان؛ مۇبادا بۇ تۈرگە ئايرىلسا، بۇ ياللانما خادىملار ئىشقا ئورۇنلىشىش قوغدىشىدىن ئايرىلىپ، ئەركىن ياللانما خادىمغا ئايلىنىپ، تېخىمۇ ئاسان ئىشتىن بوشىتىلىدۇ. 2021-يىلى ۋەزىپىگە ئولتۇرۇپ ئۇزاق ئۆتمەي بۇ پىلاننى بىكار قىلدى.
ئامېرىكا تاراتقۇلىرى بۇنىڭدىن ئىلگىرى، يېڭى زۇڭتۇڭ ۋەزىپىگە ئولتۇرغاندا ئادەتتە ھۆكۈمەتنىڭ يۈرۈشۈشىنى نازارەت قىلىدىغان بىر تۈركۈم «سىياسىي ۋەزىپىگە تەيىنلەنگەن خادىملار»نىڭ ئورنىنى ئالىدۇ، ئادەم سانى 4000 ئەتراپىدا بولىدۇ، دەپ كۆرسەتكەن. لېكىن تىرامپنىڭ «F پىلانى» 50 مىڭ ئادەمگە ماس كېلىشى مۇمكىن، ئۇنىڭ ۋەزىپىگە ئولتۇرغاندىن كېيىن ھەرقايسى ئورگانلاردىكى پارتىيە-گۇرۇھسىز، سىياسىي ۋەزىپىگە تەيىنلەنمىگەن خادىملارنى ئالماشتۇرۇشىغا يول قويۇلىدۇ، بۇ خادىملار ئادەتتە كۈچلۈك ئىشقا ئورۇنلىشىش بەھرىمەن بولىدۇ، بىر ھۆكۈمەتتىن يەنە بىر ھۆكۈمەتكە داۋاملىق مۇلازىمەت قىلىدۇ.
تىرامپ تۇنجى قېتىم « پىلانى» نى ئېلان قىلغاندىن كېيىن، بەش بۇرجەكلىك بىنا ۋە باشقا فېدېراتسىيە ئورگانلىرىدىن « پىلانى» دىكى ياللانما خادىملارنىڭ تىزىملىكىنى تىزىپ چىقىش تەلەپ قىلىندى. خەۋەرچى ئەربابنىڭ ئېيتىشىچە، ئەينى ۋاقىتتا، بەش بۇرجەكلىك بىنا ئىمكانقەدەر ئاز بولغان مەمۇرىي ياللانما خادىملارنى بۇنىڭ ئىچىگە كىرگۈزۈپ، ئەمگەك كۈچىگە بولغان تەسىرىنى چەكلىمەكچى بولغان، ھازىر بەش بۇرجەكلىك بىنا مۇشۇنىڭغا ئوخشاش تىزىملىكنى تۈزۈپ، مۇمكىن بولغان سىياسەتنىڭ ئۆزگىرىشىگە تاقابىل تۇرىۋاتىدۇ.
بىر دۆلەت مۇداپىئە ئەمەلدارى «پىلانى» ئۈستىدە توختالغاندا ئېتىراپ قىلىپ : «مېنىڭ پوچتا ساندۇقۇمدىكى ھەممىسى مۇشۇ ئىشقا مۇناسىۋەتلىك پوچتا يوللانمىلىرى، بۇ بىر نەچچە ئايدا چوقۇم بەك ئالدىراش بولۇپ كېتىمەن.» دېدى.
نىڭ ئېيتىشىچە، ئامېرىكا دۆلەت مۇداپىئە مىنىستىرى ئائۇستىن كۆپ قېتىم ئارمىيىنى «سىياسىيدىن قالايمىقان پايدىلىنىش» قا ئۇچرىشى مۇمكىن دەپ ئاگاھلاندۇرغان.
بۇ يىل 7-ئايدا،ئائۇستىن بىر ئەسلەتمىسىدە مۇنۇلارنى بىلدۈردى:"دۆلەت مۇداپىئە مىنىستىرلىقى كەسپىي مۈلكىي ياللانما خادىملىرى ۋە ھەربىيلەرگە ئوخشاش < قانۇنسىز ۋە باشقا نامۇۋاپىق سىياسىي تاجاۋۇزچىلىق>تىن ساقلىنىشقا كاپالەتلىك قىلىش زۆرۈر،شۇ ئارقىلىق مۈلكىي خادىملارنىڭ مۇكەممەللىكى ۋە ئىزچىللىقىغا كاپالەتلىك قىلىش كېرەك. " ئۇ تولۇقلاپ مۇنداق دېدى، كەسپىي مەمۇرلارنىڭ مەسئۇلىيىتى بولسا " قاتتىق سىياسىي بىتەرەپلىكنى ساقلاپ، ئامېرىكا ئاساسىي قانۇنى ۋە قانۇنىغا سادىق بولۇش".
سايلام كۈنى ( 5-كۈنى ) ئائۇستىن مۇنداق دېگەن : «مەن شۇنىڭغا تامامەن ئىشىنىمەنكى، مەيلى قانداق ئىش يۈز بېرىشىدىن قەتئىينەزەر، بىزنىڭ رەھبەرلىرىمىز داۋاملىق توغرا ئىش قىلىدۇ، مەنمۇ شۇنىڭغا ئىشىنىمەنكى، بىزنىڭ پارلامېنتىمىز داۋاملىق توغرا ئىش قىلىپ ئارمىيەمىزنى قوللايدۇ.»
شۇ جاي ۋاقتى 6-ئىيۇن، ئۇ ئامېرىكا ئارمىيەسىنىڭ بارلىق ئەزالىرىغا خەت يېزىپ، ئامېرىكا ئارمىيەسىنىڭ قانۇنلۇق بۇيرۇققا بويسۇنۇشىنىڭ مۇھىملىقىنى تەكىتلىدى. ئۇ مۇنداق دەپ يازىدۇ : «بۇرۇنقىدەكلا، ئامېرىكا ھەربىي تەرەپ كېيىنكى نۆۋەتلىك باش قومانداننىڭ سىياسەت تاللىشىنى ئىجرا قىلىشقا ھەر ۋاقىت تەييار تۇرىدۇ ھەمدە مەمۇرىي قوماندانلىق سىستېمىسىنىڭ بارلىق قانۇنلۇق بۇيرۇقلىرىغا بويسۇنىدۇ. سىلەر دۆلىتىمىزنى، ئاساسىي قانۇنىمىزنى ۋە بارلىق پۇقرالىرىمىزنىڭ ھوقۇقىنى داۋاملىق قوغدايسىلەر.»
يالغۇز بۇلا ئەمەس، ئامېرىكا دۆلەت ئىشلىرى كاتىپى بۇلىنكولىن ئوخشاشلا گوۋۇيۈەندىكى بارلىق خىزمەتچىلەرگە خەت يازدى. ئېرىشكەن خەتتە كۆرسىتىلىشىچە، برىنكولىن 8-چېسلا خېتىدە ۋەزىپىگە ئولتۇرۇش ئالدىدا تۇرغان تىرامپ ھۆكۈمىتىگە «سىلەر ھەممىڭلار ۋەتەنپەرۋەر» دەپ ئېنىق ۋەدە بەرگەن. ئۇ مۇنداق دەپ يازدى : «ئۆتكۈنچى مەزگىل ئېنىقسىزلىق ئېلىپ كېلىپ، سىرتتىكىلەرنىڭ بىزنىڭ دۇنيانىڭ ھەرقايسى جايلىرىدىكى خىزمىتىمىز، گوۋۇيۈەن ۋە خادىملارنىڭ كەلگۈسى يۆنىلىشىگە بولغان گۇمانىنى قوزغىشى مۇمكىن.»
: «بۇ بىر ئۆتكۈر ئۇچۇردەك قىلىدۇ.» نىڭ مۆلچەرلىشىچە، ئامېرىكا گوۋۇيۈەنىدىكى بىر قىسىم يۇقىرى دەرىجىلىك كەسپىي ئەمەلدارلار تىرامپنىڭ نىشانى بولۇپ قالىدىكەن. بۇنىڭدىن ئىلگىرى ترامپنىڭ تۇنجى ھۆكۈمىتى مەزگىلىدە، زور بىر تۈركۈم كەسپىي دېپلوماتىيە ئەمەلدارلىرى ۋەزىپىسىدىن ئايرىلغان.
ئۇنداق قىلماي ئىلان بېسىپ قوياڭلا خەلقىم
