سايباغ سالۇنى تەرجىمىسى
ئەگەر چىڭ سۇلالىسى بولمىغان بولسا، جۇڭگونىڭ زېمىن كۆلىمى قانچىلىك بولغان بولاتتى؟ بۇنىڭ جاۋابىنى قوبۇل قىلماق تەس، نۇرغۇن كىشىلەرنىڭ قەلبىدە چىڭ سۇلالىسى يەر كېسىپ تۆلەم تۆلەيدىغان، ھاقارەتلىك بىر دەۋر ئىدى. ئەپيۈن ئۇرۇشىدىن كېيىن، چىڭ سۇلالىسىنىڭ كېيىنكى مەزگىللىرىدە تەخمىنەن 1 مىليون 500 مىڭ كىۋادرات كىلومېتىر زېمىن قولدىن كەتتى، بۇ يېقىنقى زاماندىكى ھاقارەتلەر كىشىلەرنىڭ قەلبىدىن چوڭقۇر ئورۇن ئالدى. چىڭ سۇلالىسى دەۋرىدە بىزدە بىر خىل مۇرەككەپ ھېسسىيات ئۈزۈلۈپ قالغان.
نۇرغۇن كىشىلەر، ئەگەر چىڭ سۇلالىسىنىڭ ھۆكۈمرانلىقى بولمىسا، جۇڭگونىڭ چوقۇم گۈللەپ ياشنىشى، ئەگەر چىڭ سۇلالىسىنىڭ ھۆكۈمرانلىقى بولمىسا، جۇڭگودا جەزمەن سانائەت مەدەنىيىتى پەيدا بولىدۇ، غەربتىكى كۈچلۈك دۆلەتلەر بىلەن زومىگەرلىك تالىشىدۇ؛ ئەگەر چىڭ سۇلالىسىنىڭ ھۆكۈمرانلىقى بولمىغان بولسا، جۇڭگودا چوقۇم نيۇتونغا ئوخشاش ئۇلۇغ ئالىملار پەيدا بولۇپ، جۇڭگونىڭ يېقىنقى زامان پەن-تېخنىكىسىنىڭ باش كۆتۈرۈشىگە يېتەكچىلىك قىلىدۇ؛ ئەگەر چىڭ سۇلالىسىنىڭ ھۆكۈمرانلىقى بولمىغان بولسا، جۇڭگو جەزمەن ئوچۇق-ئاشكارا ئالغا ئىلگىرىلەپ، بېكىنمىچىلىك قىلمىغان بولاتتى. لېكىن بۇلارنىڭ ھەممىسى قۇرۇق خىيال ۋە قىلچە ئاساسى يوق خام خىيال. ئۇنداقتا، ئەگەر راستىنلا چىڭ سۇلالىسىنىڭ ھۆكۈمرانلىقى بولمىغان بولسا، جۇڭگو قانداق بولۇپ كېتەر ئىدى؟ ئەڭ ئەقەللىسى، كۇڭزىچىلىق ئىدىيىسى يەنىلا چوڭقۇر يىلتىز تارتقان، بېكىنمىچىلىك يەنىلا يولغا قويۇلغان، ئۆزىنى چوڭ چاغلىغاندىمۇ بۇرۇنقىدەك، تېخنىكىدىمۇ بۇرۇنقىدەك بۆسۈش ھاسىل قىلغىلى بولمايدۇ. دەرۋەقە، بۇنىڭغا بىر قانچە ئوخشىمايدىغان يېرى شۇكى، بىرىنچىدىن، تېخىمۇ كۆپ ھاماقەتلەر مەيدانغا كېلىدۇ،
لېكىن چىڭ سۇلالىسى بۇنىڭدىن مۇستەسنا ئىدى؛ ئىككىنچىدىن، سەددىچىن سېپىلىنى ياساش ئارقىلىق موڭغۇللاردىن مۇداپىئەلەنمىدى، چىڭ سۇلالىسى ئۇنداق قىلمىدى؛ ئۈچىنچىدىن، موڭغۇل، شەرقىي شىمال، غەربىي يۇرتتا ئوتۇغات بېرىش ئىشىنى قىلدى، ئاندىن ئۇنى ھېچقانداق ئەمەلىي ئەھمىيىتى كونترول قىلالمىدى. يازلىق ئارامگاھ كاڭشىنىڭ« سەددىچىن سېپىلى» بولۇپ، مىڭ چاقىرىملىق چىن شىخۇاڭ سەددىچىن سېپىلىغا سېلىشتۇرغاندا، قايسىسى تېخىمۇ داناراق؟
شۇڭا، چىڭ سۇلالىسى بولمىغان بولسا، جۇڭگونىڭ زېمىنى زور دەرىجىدە تارىيىپ كەتكەن بولاتتى. مىڭ سۇلالىسىنى مىسالغا ئالساق، پۈتكۈل مىڭ سۇلالىسى باشتىن ئاخىر تىزگىنلەپ تۇرالىغان جايلارمۇ ئىككى بېيجىڭدىكى 13 پەرمانبەردار مەھكىمىسى بولۇپ، كۆلىمى 4 مىليون كۋادرات كىلومېتىردىن ئاشمايدۇ.
شەرقىي شىمالغا كەلسەك، قۇل باش مەھكىمىسى ھەربىي تايانچ پونكىت قىلىپ قۇرۇلۇپ، 20 يىلدىن كېيىن لياۋدۇڭنى چېكىندۈردى. چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىدە ئۇسسەن، تىبەت قاتارلىق راھىبلارغا ئوتۇغات بەردى، لېكىن مىڭ سۇلالىسى باشتىن-ئاخىر شىزاڭغا بىرەر يېرىم ۋەزىپە ئەۋەتمىدى، بۇنى ھەربىي جەھەتتىن كونترول قىلىشتىن تېخىمۇ سۆز ئاچقىلى بولمايتتى. موڭغۇل ئېگىزلىكىدە مىڭ سۇلالىسى ئوردىسىدا ئويرات، تاتار قاتارلىقلارغا پادىشاھ ئوتۇغات بەرگەن بولسىمۇ، لېكىن ئويرات بېيجىڭغا باستۇرۇپ كىرىپ، مىڭ سۇلالىسىنىڭ پادىشاھىنى ئەسىرگە ئالدى، بۇ ئوتۇغات نامىمۇ تازا قاملاشمىدى. مىڭ سۇلالىسىنىڭ زېمىنى مىڭ سۇلالىسىنىڭ پادىشاھى گەرچە ئۆزىگە تەمەننا قويۇپ، ھىندى ئوكيان بويىدىكى دۆلەتلەرنى ئولپان دۆلىتى دەپ قارىسىمۇ، لېكىن باشقىلار ئولپان تاپشۇرۇش دېگەننىڭ نېمىلىكىنى بىلمەيدىغاندەك قىلاتتى. بۇ بىر ئىنتايىن خەتەرلىك ئىدىيە. بۇ چاغدا غەرب مۇستەملىكىچىلىرى باش كۆتۈرۈپ چىقتى، روسىيە مىڭ سۇلالىسىنىڭ ئاخىرقى مەزگىللىرىدە تىنچ ئوكيان قىرغاقلىرىغا يېتىپ باردى، پۈتكۈل سىبىرىيە روسىيىنىڭ مۇستەملىكىسىگە ئايلىنىپ قالدى. ئويلاپ باقايلى، ئەگەر چىڭ سۇلالىسى باش كۆتۈرمىگەن بولسا، ئۇنداقتا جۇڭغار خانىدانلىقى، شەرقىي شىمال چوقۇم روسىيە تەرىپىدىن يۇتۇۋېلىنىپ، سەددىچىن سېپىلىنىڭ شىمالى چەت ئەل بۇلۇپ كېتەتتى. ئەنگلىيە بىلەن فرانسىيە ئاللىقاچان مۇستەملىكە قىلىپ ھىندىستان بىلەن ئافغانىستانغا، گوللاندىيە ھىندۇنېزىيىگە يېتىپ كەلدى.
ئەگەر چىڭ سۇلالىسى گۈللەنمىگەن بولسا،مىڭ سۇلالىسىنىڭ كۈچى ئېگىزلىك رېئاكسىيىسىنى يېڭىپ، شىزاڭ، چىڭخەي قاتارلىق جايلارغا كىرەلمىگەن بولاتتى، ئۇنداقتا ئەنگىلىيەلىكلەر شىزاڭنى مۇستەملىكە دائىرىسىگە كىرگۈزگەن ئىدى، ئۇ چاغدا يۈننەن، سىچۇەننىڭ غەربىمۇ چەت ئەل بۇلۇپ كىتەتتى چىڭ سۇلالىسى باش كۆتۈرگەندىن كېيىن، غەربنىڭ مۇستەملىكىلىرى زېمىن كېڭەيتىش مۇسابىقىسىنى قانات يايدۇرۇپ، 1635-يىلى ئىچكى موڭغۇلنى بىرلىككە كەلتۈردى،، 1698-يىلى گورداننى مەغلۇپ قىلىپ، كالكا موڭغۇللىرىنى (تاشقى موڭغۇل) ھۆكۈمرانلىق دائىرىسىگە كىرگۈزدى. 1720-يىلى كاڭشى قوشۇنلىرى چىڭخەي-شىزاڭ ئېگىزلىكىگە كىرىپ، چىڭخەي-شىزاڭ ئىگىزلىكىنى چىڭ سۇلالىسىنىڭ تېرىتورىيىسىگە كىرگۈزدى؛ 1757-يىلى جۇڭغار خانلىقى ھالاك بولۇپ، چىڭ سۇلالىسى نامىنى غەربىي يۇرتقا ئۆزگەرتتى. كېيىن بۇ پايانسىز جايلاردا چىڭ سۇلالىسى خەن سۇلالىسىنىڭ 18 ئۆلكىسىدىكى ئىككى خان ئامبىلى، بەش جياڭجۈن مەھكىمىسىنىڭ تەۋەلىكىدە بولۇپ، زېمىن كۆلىمى 13 مىليون كىۋادرات كىلومېتىرغا يەتكەن. بۇ چاغدا چىڭ سۇلالىسىنىڭ ئەڭ شىمالى ۋە ئەڭ غەربى پۈتۈنلەي روسىيە بىلەن چېگرىداش ئىدى. چىڭ سۇلالىسىنىڭ زىمىنى شۇ سەۋەبتىن، بىز چىڭ سۇلالىسى جۇڭگۇنىڭ بۈگۈنكى زىمىنىنى بەرپا قىلدى، دەيمىز. گەرچە چىڭ سۇلالىسى كېيىنكى ۋاقىتلاردا بىر مىليون 500 مىڭ كۋادرات كىلومېتىردىن ئايرىلىپ قالغان بولسىمۇ، لېكىن يەنىلا 12 مىليون كۋادرات كىلومېتىرغا يېقىن ئېشىپ قالدى، كېيىن مىنگو دەۋرىدىكى تاشقى موڭغۇلىيىنىڭ مۇستەقىللىقى يەنە بىر مىليون 500 مىڭ كۋادرات كىلومېتىردىن ئېشىپ، بۈگۈنكى 9 مىليون 600 مىڭ كۋادرات كىلومېتىرغا يەتتى. چىڭ سۇلالىسى بولمىغان بولسا، جۇڭگونىڭ زېمىنى ئاران 4 مىليون كۋادرات كىلومېتىر كېلەتتى.
ئەجىرىمىز ئۈچۈن ئاستىدىكى ئىلاننى بىر قېتىم بىسىپ قويۇڭ! رەھمەت!!!🌹🌹
