10-ئاينىڭ 22-كۈنى، ئىران دېڭىز ئارمىيەسىنىڭ قوماندانى شاھرام ئىرانى سەئۇدى ئەرەبىستانىنىڭ ئىران بىلەن قىزىل دېڭىز تەۋەلىكىدە بىرلەشمە ھەربىي مانېۋىر ئۆتكۈزۈش تەكلىپىنى بەرگەنلىكىنى ئاشكارا بىلدۈردى، ئۇ «ئىككى دۆلەت ۋەكىللەر ئۆمىكى مانېۋىرنى قانداق ئۆتكۈزۈش توغرىسىدا زۆرۈر كېڭىشىدۇ» دېدى. بىر كۈندىن كېيىن، يەنى 23-ئۆكتەبىر كەچتە، سەئۇدى ئەرەبىستانى دۆلەت مۇداپىئە مىنىستىرلىقىنىڭ ئاخبارات باياناتچىسى تۇركى مالىك ئۇقتۇرۇش چىقىرىپ، «سەئۇدى ئەرەبىستانى دېڭىز ئارمىيەسى بىلەن ئىران دېڭىز ئارمىيەسى ۋە ئومان قولتۇقى ئەتراپىدىكى باشقا دۆلەتلەر يېقىندا بىرلەشمە ھەربىي مانېۋىر ئۆتكۈزدى» دېدى.
بۇ تارىختا شايىنىڭ تۇنجى قېتىم ئىككى دۆلەتنى ئاساس قىلغان ئىككى تەرەپ بىرلەشمە ھەربىي مانۋېرى. شۇنى كۆرۈۋېلىش تەس ئەمەسكى، ئىران بىلەن سەئۇدى ئەرەبىستانى ئىككى دۆلەتنىڭ قىزىل دېڭىز ھەربىي مانۋېرى مەسىلىسىدە «شۇاڭخۇاڭ» ۋە «تۈتەك بومبىسى» قويۇپ بەردى، بولۇپمۇ بۇ قېتىمقى مانۋېرنىڭ ۋاقتى ۋە كونكىرىت تەپسىلاتىنى قەستەن مۈجمەل قىلىپ، يۈكسەك يوشۇرۇن كېلىشىمنى ساقلىدى.
شايى قىزىل دېڭىز بىرلەشمە ھەربىي مانۋېرى خالىغانچە ئۆتكۈزۈلمىگەن، بەلكى نۆۋەتتىكى ئوتتۇرا شەرق رايونىنىڭ ئومۇمىي ئەھۋالى بىلەن زىچ مۇناسىۋەتلىك. 2023-يىلى 3-ئايدا باشلانغان «ئوتتۇرا شەرق يارىشىش دولقۇنى» شايىنىڭ ھەربىي ئىشلار جەھەتتە يېقىنلىشىشىغا دەسلەپكى قەدەمدە ئاساس سالدى.
2023-يىلى 10-ئاينىڭ 7-كۈنى يېڭى بىر نۆۋەتلىك پەلەستىن-ئىسرائىلىيە توقۇنۇشى پارتلىغاندىن بۇيان، پەلەستىن-ئىسرائىلىيە ئوتتۇرىسىدىكى توقۇنۇش بارغانسېرى كەسكىنلىشىپلا قالماي، ئۇنىڭ تاشقى تەسىرىمۇ كۈنسېرى كۈچەيدى. ئىسرائىلىيە خاماسنىڭ ئىككى ئالىي رەھبىرى ھانىيە ۋە سىنۋارنى نۇقتىلىق تازىلىدى، چاقىرغۇ ۋە سۆزلىشىش ئاپپاراتىنى پارتلىتىش ۋەقەسى قاتارلىقلار ئارقىلىق لىۋاندىكى *** پارتىيىسىگە زور تەسىر كۆرسەتتى. نىتانىياخۇ ئىسرائىلىيەنىڭ «يەتتە سەپ ئۇرۇشى» دا تۇرۇۋاتقانلىقىنى ئاشكارا ئېتىراپ قىلدى ھەمدە تىغ ئۇچىنى ئىرانغا قاراتتى. ئىسرائىلىيە بىلەن ئىران ئوتتۇرىسىدا قارشى تەرەپ زېمىنىنىڭ ئالاھىدە نىشانىغا قارىتا «ئويۇن كۆرسىتىش شەكلى» دىكى ئۆزئارا ھۇجۇم بارغانسېرى كۆپەيدى. ئىسرائىلىيەنىڭ قاتتىق پوزىتسىيەسىگە ئەگىشىپ، ئوتتۇرا شەرق رايونىدىكى توقۇنۇشنىڭ داۋاملىق كۈچىيىشى ۋە ۋەزىيەتنىڭ كۈنسېرى كونتروللۇقىنى يوقىتىشى سەئۇدى ئەرەبىستانى بىلەن ئىراق ئىككى تەرەپنى ئەندىشىگە سالدى. سەئۇدى ئەرەبىستانى بىلەن ئىران ئوخشاشلا ئوتتۇرا شەرق رايونىدىكى چوڭ دۆلەتلەر بولۇپ، بۇنىڭدىن ئىلگىرى يەتتە يىل دېپلوماتىك مۇناسىۋەتنى ئۈزگەن بولسىمۇ، لېكىن ھازىر ئىككى تەرەپ مۇناسىۋىتىنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش ۋە تەرەققىي قىلدۇرۇشنىڭ تېز سۈرئەتلىك يولىغا كىردى، ئىككى دۆلەت قىزىل دېڭىز تەۋەلىكىنىڭ بىخەتەرلىك مەنپەئىتىنى قوغداشتا بىرىكمە كۈچ شەكىللەندۈرۈشكە ئۇرۇندى.
شايى قىزىل دېڭىز بىرلەشمە ھەربىي مانۋېرى سەئۇدى ئەرەبىستانى تەرەپنىڭ تەشەببۇسكارلىق بىلەن پىلانلىشىدىن ئاخىرقى ھېسابتا ئەمەلىيلىشىشىگىچە، ئىككى دۆلەتنىڭ يېڭى بىر نۆۋەتلىك پەلەستىن-ئىسرائىلىيە توقۇنۇشىدىكى ئەرەب، ئىسرائىلىيە، ئىراندىن ئىبارەت ئۈچ تەرەپنىڭ مۇرەككەپ قورشاۋ شاھمات ئەندىزىسىنى توغرا ئىگىلىشىدىن ئايرىلالمايدۇ، شايى «يېقىنلارنى يانغا تارتىش ۋە پارچىلاش» جەريانىدا ئۆز ئارزۇسىنى ئەمەلگە ئاشۇرۇشنى ئۈمىد قىلىدۇ. «ئىبراھىم كېلىشىمى» دىن بۇيان، قىسمەن ئەرەب دۆلەتلىرى ئىسرائىلىيە مۇناسىۋىتىدە ئومۇميۈزلۈك بۆسۈش ھاسىل قىلدى ياكى ياخشىلىنىش بوشلۇقى مەۋجۇت بولدى، لېكىن بۇ نۆۋەتلىك پەلەستىن-ئىسرائىلىيە توقۇنۇشىنىڭ كەينىگە سۈرۈلۈشى بۇ دۆلەتلەرنى ئىسرائىلىيەگە قارىتا زىددىيەتلىك روھىي ھالەتكە كەلتۈرۈپ قويدى، بۇ ئىراننىڭ ئىسرائىلىيەگە قارشى روشەن پوزىتسىيەسى بىلەن ئوخشىمايدۇ.
سەئۇدى ئەرەبىستانىغا نىسبەتەن ئېيتقاندا، ئۇ يېقىنقى يىللاردىن بۇيان سەئۇدى ئەرەبىستانى-ئىسرائىلىيە مۇناسىۋىتىدە بىر قەدەر چوڭ بۆسۈش بولىدۇ دېگەن خەۋەر غۇلغۇلا قوزغىغان پەيتتە، ئىران بىلەن بىرلەشمە ھەربىي مانېۋىر ئۆتكۈزۈش ئارقىلىق ئىسرائىلىيەگە پەلەستىننىڭ قانۇنلۇق ھوقۇق-مەنپەئەتىنى قوللايدىغان ئاساسىي پوزىتسىيەسىنى يەتكۈزۈشنى، شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا قىزىل دېڭىز بىخەتەرلىكىدە ئىران بىلەن بولغان مەنپەئەت جەھەتتە بىردەكلىكنى ساقلاپ، يەمەن ۋەزىيىتىنىڭ يەنىمۇ يامانلىشىپ كېتىشىدىن ساقلىنىشنى ئۈمىد قىلىدۇ.
ئىرانغا نىسبەتەن ئېيتقاندا، ئۇ سەئۇدى ئەرەبىستانى بىلەن بىرلەشمە ھەربىي مانېۋىر ئۆتكۈزۈش ئارقىلىق ئۆزى تەشەببۇس قىلغان دېڭىز ئۈستى بىخەتەرلىك ھەمكارلىق مېخانىزىمىنى يەنىمۇ ئىلگىرى سۈرۈشنى ئۈمىد قىلىدۇ. بۇنىڭدىن ئىلگىرى ئىران بىلەن روسىيە ۋە ئومان ھىندى ئوكياننىڭ شىمالىي قىسمىدا بىرلەشمە ھەربىي مانۋېر ئۆتكۈزگەن، سەئۇدى ئەرەبىستانى كۆزەتكۈچى سالاھىيىتى بىلەن قاتناشقان. ئىران يەنە سەئۇدى ئەرەبىستانى، ئومان قاتارلىق دۆلەتلەر بىلەن ھەربىي ئالاقە قىلىش ئارقىلىق ئىسرائىلىيىگە ئىران ئەرەب دۇنياسىدا يالغۇز ئەمەس دېگەن سىگنالنى يەتكۈزۈشنى ئۈمىد قىلىدۇ. ئىران دىپلۇماتىيە مىنىستىرى ئاراگىچ يېقىندىن بۇيان ئوتتۇرا شەرقتىكى نۇرغۇن دۆلەتلەرگە زىيارەتكە چىقىپ، بارلىق قوشنا دۆلەتلەر ئىرانغا ئامېرىكا بىلەن ئىسرائىلىيەنىڭ ئۆز زېمىنى ۋە ھاۋا تەۋەلىكىدىن پايدىلىنىپ ئىرانغا تاقابىل تۇرۇشىغا يول قويمايدىغانلىقى توغرىسىدا كاپالەت بېرىدىغانلىقىنى ئېيتتى.
ئومۇمىي جەھەتتىن قارىغاندا، شايىنىڭ ئورتاق نىشانى قىزىل دېڭىز بىرلەشمە ھەربىي مانۋېرى ئارقىلىق ئامېرىكىغا بېسىم ئىشلىتىش بولۇپ، ئۇنىڭ يېڭى بىر نۆۋەتلىك پەلەستىن-ئىسرائىلىيە توقۇنۇشى ۋە تاشقى ئىشلارنى تۈزەشتە مۇھىم رولىنى ھەقىقىي جارى قىلدۇرۇپ، ئامېرىكىنىڭ ئىسرائىلىيىگە ھەددىدىن زىيادە يان بېسىش ۋە يول قويۇش پوزىتسىيىسىنى مۇۋاپىق ئۆزگەرتىپ، ئىسرائىلىيىنى چەكلىشىنى ئۈمىد قىلىدۇ.
شايى قىزىل دېڭىز بىرلەشمە ھەربىي مانۋېرى ئوتتۇرا شەرق دۆلەتلىرىنىڭ ئىستىراتىگىيىلىك مۇستەقىللىقىنىڭ كۈچەيگەنلىكىنى نامايەن قىلدى.
ئۇزۇندىن بۇيان، سەئۇدى ئەرەبىستانى قاتارلىق دېڭىز قولتۇقىدىكى دۆلەتلەر ئامېرىكىنىڭ ئىتتىپاقدىشى بولۇش سۈپىتى بىلەن بىخەتەرلىك ۋە جۇغراپىيەلىك سىياسىي جەھەتتە ئامېرىكا بىلەن بولغان ئالاقىنى كۈچەيتتى. يېقىنقى يىللاردىن بۇيان، ئامېرىكىنىڭ ئوتتۇرا شەرقتىن ئۈزلۈكسىز چېكىنىپ چىقىشى ھەمدە ئوتتۇرا شەرقتىكى ئىتتىپاقداشلىرىنىڭ بىخەتەرلىك جەھەتتە تېخىمۇ كۆپ مەسئۇلىيەتنى ئۈستىگە ئېلىشىنى تەلەپ قىلىشىغا ئەگىشىپ، سەئۇدى ئەرەبىستانى قاتارلىق دۆلەتلەرنىڭ خاتىرجەمسىزلىكى ۋە نارازىلىقى بارغانسېرى كۈچەيدى. ئامېرىكىنىڭ يېڭى بىر نۆۋەتلىك پەلەستىن-ئىسرائىلىيە توقۇنۇشىنىڭ دەرىجىسىنى تۆۋەنلىتىشنى ئىلگىرى سۈرۈش تەدبىرىنىڭ تىلغا ئالغۇدەك ئارتۇقچىلىقى بولمىغاچقا، يارىشىشقا باشلىغان شايى ئىككى تەرەپنىڭ ھەربىي ئىشلار ھەمكارلىقى ئۈستىدە تەشەببۇسكارلىق بىلەن ئىزدەندى، بۇمۇ ئامېرىكا بىلەن غەربنىڭ «نۇر ھالقىسى» نىڭ ئوتتۇرا شەرق دۆلەتلىرىدە بارغانسېرى خۇنۈكلىشىپ كېتىۋاتقانلىقىنى ئەكس ئەتتۈردى. شايى قىزىل دېڭىز بىرلەشمە ھەربىي مانۋېرى بىدېن ھۆكۈمىتى قۇرغان «قىزىل دېڭىز قاتنىشىنى قوغداش ئىتتىپاقى» نىڭ يوقىلىشى.
شۇنداق بولسىمۇ، بۇ قېتىمقى شايى قىزىل دېڭىز بىرلەشمە ھەربىي مانېۋىرىنىڭ ئۈنۈمىنى زىيادە مۇبالىغە قىلىشقا بولمايدۇ، شايى قىزىل دېڭىز ئارمىيە مانېۋىرىنىڭ تەپسىلاتى يەنىلا «باربىتنى قۇچاقلاپ يۈزىنى توسۇۋالغاندەك» بولدى. ئىككى دۆلەت ھەم مەلۇم دەرىجىدە «مۇسكۇللىرىنى گۈزەللەشتۈرۈشى» كېرەك، ھەم ئامېرىكا بىلەن ئىسرائىلىيەنى زىيادە غىدىقلاشنى خالىمايدۇ، شۇڭا بۇ قېتىمقى بىرلەشمە ھەربىي مانېۋىرنىڭ ماھىيىتى شەكىل مەزمۇنىدىن چوڭ. ئەمەلىيەتتە، سەئۇدى ئەرەبىستانى ئىران ھۆكۈمەت تەشۋىقاتى قىزىل دېڭىز بىرلەشمە ھەربىي مانۋېرى ئۆتكۈزگەندىن كېيىنكى بىر نەچچە كۈندىن كېيىن، ئىسرائىلىيە 26-ئۆكتەبىر ئىراننىڭ ئۆز زېمىنىدىكى نىشانلارغا بىر قاتار ھۇجۇم قىلىپ، بۇنىڭدىن ئىلگىرى ئىراننىڭ ئىسرائىلىيە زېمىنىغا ھۇجۇم قىلغانلىقىغا ئىنكاس قايتۇردى.
ئىلان بېسىپ قوياڭلا خەلقىم ئۇندا قىلماي
