روسلار نېمە ئۈچۈن قازاقستانغا قىرغىزىستان دەپ نام بەرگەن

قازاقىستاننىڭ    بۇرۇنقى    نامىنىڭ « قىرغىزىستان»   ئىكەنلىكىنى   بىلەمسىز؟

سىز بۇ تېمىنى تۇنجى كۆرگەندە ھەيران قالامسىز؟ ئاۋال بۇ تارىخنىڭ قانداق ئىش ئىكەنلىكىنى بىرلىكتە چۈشىنىپ باقايلى. تارىختىكى تۇنجى قازاق دۆلىتى 15ـ ئەسىرنىڭ ئاخىرىدا دۇنياغا كەلگەن.چۈنكى، قازاق ـ ئۆزبېك خانلىقى ئابدۇخەبەر خاننىڭ مۇستەبىت ھۆكۈمرانلىقى، كىلېخان ۋە جانبېكخان ئۆز قوشۇنلىرىنى باشلاپ ئۆزبېك خانلىقىدىن ئايرىلىپ، شەرقتە موغۇلىستان ( شەرقىي چاغاتاي خانلىقى ) غا كۆچكەن. ئۆزبېك خانلىقىدىن ئايرىلىپ چىققان بۇ چارۋىچىلار قازاق دەپ ئاتالدى، ئۇلار يېڭى چارۋىچىلىق رايونلىرىدا يېڭى خان باشچىلىقىدىكى مۇستەقىل دۆلەت قازاق خانلىقىنى قۇردى.كېيىن، قازاق خانلىقى ھازىرقى زامان قازاقىستان زېمىنى بىلەن ئاساسەن بىرىككەن زېمىننى بويسۇندۇردى، 16ـ ئەسىرنىڭ ئاخىرىدا، خانلىق قەبىلە نەسەبى بويىچە ئۈچ يۈز قەبىلىگە بۆلۈندى. 

چوڭ يۈزى ئوڭ قىسىم دەپ ئاتىلىدۇ، ئاساسلىقى بالقاش كۆلىنىڭ جەنۇبىدىكى چۇ دەرياسى، تالاس دەرياسى ۋە ئىلى دەرياسىدىن سىر دەرياسىغىچە بولغان كەڭ رايونلارغا تارقالغان. ئوتتۇرا يۈزى سول قىسىم دەپ ئاتىلىدىغان بولۇپ، ئاساسلىقى چوڭ يۈزىنىڭ شىمالىغا تارقالغان. كىچىك يۈزى غەربىي رايون دەپ ئاتىلىدۇ، زېمىنى ھازىرقى قازاقىستاننىڭ غەربىي رايونى.ئۈچ يۈزىدىكى قازاقلار بىر تىلنى ئورتاق قوللىنىدۇ، ئىقتىسادىي تۇرمۇش ئۇسۇلى ۋە مەدەنىيەت روھى ئوخشاش، پەقەت ئۆرپ ـ ئادەت جەھەتتە ئازراق پەرق بار.17ـ ئەسىرنىڭ باشلىرىغا كەلگەندەقازاقلار جۇڭغار قەبىلىسىنىڭ تاجاۋۇزىغا قارشى تۇرۇشى كېرەك ئىدى، شۇنىڭ بىلەن ئۈچ يۈزى بىرلىشىپ كەتكەن.ئۇلار جۇڭغارلار بىلەن قەتىي كۈرەش قىلغان بولسىمۇ، لېكىن ئاخىرىدا ئەمەلىي كۈچ پەرقىنىڭ چوڭ بولۇشى سەۋەبىدىن جۇڭغارلار تەرىپىدىن كونترول قىلىنىشقا مەجبۇر بولدى. 18ـ ئەسىرگە كىرگەندىن كېيىن، قازاق مىللىتى يەنە چاررۇسىيەنىڭ تاجاۋۇزىغا ئۇچرىغان، قازاقلارنىڭ ئوتتۇرا يۈزى، چوڭ يۈزى تەدرىجىي چاررۇسىيە تەرىپىدىن ئىشغال قىلىنغان، چىڭ سۇلالىسىنىڭ دۆلەت كۈچىنىڭ ئاجىزلىشىشىغا ئەگىشىپ، رۇسىيە يەنە پۇرسەتتىن پايدىلىنىپ، 1864ـ يىلى بالقاش كۆلىنىڭ شەرقى ۋە جەنۇبىدىكى چىڭ سۇلالىسىنىڭ زېمىنىنى ئىگىلىۋالغان، بۇنىڭ بىلەن بۈگۈنكى قازاقىستاننىڭ كۆپ قىسمى رۇسىيەگە تەۋە بولغان.  

ت1917ـ يىلى رۇسىيەدە فېۋرال ئىنقىلابى ۋە ئۆكتەبىر ئىنقىلابى پارتلىغان قازاق رايونىمۇ ئىنقىلابقا قاتنىشىپ، قازاقلار 1920ـ يىلى ئىلگىرى ـ كېيىن بولۇپ بۈگۈنكى قازاقىستان زېمىنىدا قىرغىزىستان سوۋېت سوتسىيالىستىك ئاپتونوم جۇمھۇرىيىتىنى قۇرغان. 1925ـ يىلى قىرغىزىستان سوۋېت سوتسىيالىستىك ئاپتونوم جۇمھۇرىيىتىنىڭ نامى قازاق سوۋېت سوتسىيالىستىك ئاپتونوم جۇمھۇرىيىتىگە ئۆزگەرتىلگەن ( مەركىزىي شەھىرى قىزىل ئوردا، كېيىن ئالمۇتا دەپ ئاتالغان ). 1936ـ يىلىغا كەلگەندە يەنە قازاق سوۋېت سوتسىيالىستىك جۇمھۇرىيىتىگە ئۆزگەرتىلىپ، سوۋېت ئىتتىپاقىنىڭ ئىتتىپاقداش جۇمھۇرىيىتى بولۇپ قالغان. 

نېمە ئۈچۈن ئوخشاش بىر پارچە يەر ئوخشىمىغان ئىسىم بىلەن ئاتىلىدۇ؟ئەمەلىيەتتە بۇلارنىڭ ھەممىسى رۇسىيەلىكلەردىن كەلگەن.قازاقلار ئەمدىلا دۇنياغا كەلگەندە  ئەجدادىدىن تارتىپلا ئۆزىنىڭ جەنۇبىي چېگرىسىدا كۆچمەن چارۋىچىلىق بىلەن تۇرمۇش كەچۈرۈپ كەلگەن.بەزى يۈرەكلىك كىشىلەر ئەركىن تۇرمۇش كەچۈرۈشنى ئويلايدۇ، قەبىلە باشلىقلىرىنىڭ نوپۇزىنىڭ چەكلىمىسىگە ئۇچرىمايدۇ ھەمدە قېچىپ كېتىدۇ.يەنە بەزىلىرى ئۇلارنىڭ قەبىلە ھەمراھلىرى تەرىپىدىن خىزمەتتىن ھەيدەلگەن، بۇنداق كىشىلەر دەسلەپتە كازاكلار، يەنى ئەركىن كۆچمەن چارۋىچى مىللەت دەپ ئاتىلىشقا باشلىغان.ئۇنىڭدىن كېيىن كازاكلار دېگەن بۇ ئىسىمنى سىلاۋىيانلارنىڭ ھەربىي تەشكىلاتى قوللانغان، دون دەرياسىنىڭ ئوتتۇرا ئېقىنى ۋە ئۇنىڭ تارماق ئېقىنىنىڭ قىرغىقىدىكى رايونلاردا ئولتۇراقلاشقانلىرى يۇقىرى ئېقىندىكى كازاكلار دەپ ئاتالغان؛دون دەرياسىنىڭ تۆۋەن ئېقىنىدا ئولتۇراقلاشقانلار تۆۋەن ئېقىندىكى كازاكلار دەپ ئاتىلىدۇ؛دنېپر دەرياسىنىڭ تۆۋەن ئېقىنىدا ئولتۇراقلاشقانلار زاپورى كازاكلار دەپ ئاتىلىدۇ.كېيىن،يەنە ۋولگا دەرياسى كازاكلىرى مەيدانغا كەلدى. 

ئەمما روس تىلىنى پىششىق بىلىدىغانلارنىڭ ھەممىسى روس تىلىدا كازاكلار بىلەن قازاقلارنىڭ تەلەپپۇز ۋە ئىملاسىنىڭ ئىنتايىن يېقىنلىقىنى بىلىدۇ.ئۇنىڭ ئۈستىگە ئەينى چاغدىكى قازاقلار ئۆزىنى قازاقلار دەپ ئاتىۋالمايتتى، ئۇلار قەبىلە نامى بىلەن ئۆزىنى ئاتاشنى تېخىمۇ ياخشى كۆرەتتى. قىرغىزىستانلىقلارنىڭ تىل چىرايى ۋە تۇرمۇش ئادىتىگە يېقىن بولغاچقا، رۇسىيەلىكلەر سەل ـ پەل ئۆزگەرتىلگەن ناملارنى قوللىنىپ، ئۇلارنى سىلاۋىيان كازاكلىرىدىن پەرقلەندۈرگەن. سوۋېت ئىتتىپاقى ھۆكۈمىتىنىڭ ئوتتۇرا ئاسىيادىكى مىللەتلەرنى پەرقلەندۈرۈشىنى تاماملىشىغا ئەگىشىپ،رۇس تىلى تەلەپپۇزىدىكى بەزى خاتا چۈشەنچىلەر تۈزىتىلدى ھەمدە بۇ ئاساستا ھەر قايسى مىللىي ئاپتونومىيە جۇمھۇرىيەتلىرى تەشكىللىنىشكە باشلىدى، 1936ـ يىلى يەنە ئىتتىپاقداش جۇمھۇرىيەتكە ئۆزگەرتىلدى، بۈگۈنكى كۈندە ئوتتۇرا ئاسىيادىكى بەش دۆلەتنىڭ دەسلەپكى شەكلى ئاخىرى شەكىللەندى. دەسلەپتە قازاقىستاننىڭ قىرغىزىستان دەپ ئاتىلىشى قازاقلارنىڭ ئورتاق نامىنىڭ بولماسلىقى، تىل ۋە چىراي جەھەتتە قىرغىزلار بىلەن ئوخشاپ قالغانلىقتىن روسلار مۇشۇ نام بىلەن ئاتىغان.