پايدىلىنىش خەۋەرلىرى تورىنىڭ 6-فېۋرال رېيتېر ئاگېنتلىقىنىڭ خەۋىرىگە ئاساسلانغاندا، خەۋەردار ئەربابنىڭ 5-فېۋرال ئېيتىشىچە، ھۆكۈمەتكە قارشى قوراللىق كۈچلەر «M23 ھەرىكىتى» كونگو دېموكراتىك جۇمھۇرىيىتىنىڭ شەرقىي قىسمىدىكى جەنۇبىي كىۋۇ ئۆلكىسىدىكى بىر كانچىلىق شەھەرچىسىنى كونترول قىلىش ھوقۇقىنى تارتىۋالغان، بۇ ئۇلار بۇ ھەپتە جاكارلىغان بىر تەرەپلىمە ئۇرۇش توختىتىشقا خىلاپ. ئىگىلىنىشىچە، بۇ بازار جەنۇبىي كىۋۇ ئۆلكىسىنىڭ مەركىزى بۇكاۋۇ بىلەن بولغان ئارىلىقى ئاران 100 كىلومېتىر ئىكەن.
شۇ يەر ۋاقتى 2025-يىلى 2-ئاينىڭ 4-كۈنى، كونگو كىنشاسا گوما شەھىرىدە، ئاھالىلەر بازاردا ياغاچ كۆمۈر توشۇۋاتاتتى، بارلىق سودىگەرلەر توقۇنۇش سەۋەبىدىن تاقالدى. كۆرۈش سېزىمى جۇڭگو خەرىتىسى
شۇ كۈنى، ب د ت كونگو كىنشاسا مۇقىملىق ئالاھىدە ئەۋەتىلگەن ئۆمىكىنىڭ مۇئاۋىن باشلىقى ۋىۋىئان ۋان دېر مۇنۇلارنى بىلدۈردى : كونگو كىنشاسا ھۆكۈمەت ئارمىيەسى بىلەن ھۆكۈمەتكە قارشى قوراللىق كۈچلەر «M23 ھەرىكىتى» شىمالىي كىۋۇ ئۆلكىسىنىڭ مەركىزى گوما شەھىرىدە توقۇنۇشۇپ، ئاز دېگەندە 2900 ئادەم قازا قىلدى.
يېقىندا، كونگو كىنشاسانىڭ شەرقىي قىسمىدىكى جىددىي ۋەزىيەت جىددىي كۈچىيىپ، ھۆكۈمەتكە قارشى قوراللىق كۈچلەر «M23 ھەرىكىتى» شىمالىي كىۋۇ رايونىدا ئۈزلۈكسىز ھۇجۇم قوزغاپ، نۇرغۇن پۇقرالارنىڭ ئۆلۈش-يارىلىنىشىنى ۋە سەرگەردان بولۇشىنى كەلتۈرۈپ چىقاردى. 26-يانۋار كەچتىن بۇيان، ھۆكۈمەت ئارمىيەسى بىلەن «M23 ھەرىكىتى» گوما شەھەر رايونى ۋە ئەتراپتىكى رايونلاردا داۋاملىق ئېتىشتى.
ب د ت ئاخبارات تورىنىڭ 4-چېسلا ب د ت نوپۇس فوندى ئورگىنىنى نەقىل كەلتۈرۈپ كۆرسىتىشىچە، ھۆكۈمەتكە قارشى قوراللىق كۈچلەر گومانىڭ كۆپ قىسىم رايونلىرىنى كونترول قىلىپ، تەكشۈرۈش پونكىتى تەسىس قىلىپ ھەمدە ئىنسانپەرۋەرلىك ياردىمى ئىجازىتىنى ئېغىر چەكلەپ، 2 مىليوندىن ئارتۇق ئادەمنىڭ يېمەكلىك، سۇ ۋە داۋالاش ياردىمى بىلەن تەمىنلەشنىڭ ئۈزۈلۈپ قېلىشىنى كەلتۈرۈپ چىقارغان. بۇنىڭدىن باشقا، ئىنسانپەرۋەرلىك خىزمەتچىلىرىنىڭ سەرگەردانلار لاگىرىغا بېرىشى تەس، جىددىي تۇغۇت بۆلۈمى پەرۋىش قىلىش قاتارلىق ئاساسىي مۇلازىمەت بىلەن تەمىنلەش توسالغۇغا ئۇچرىدى.
شۇ يەر ۋاقتى 2025-يىلى 2-ئاينىڭ 3-كۈنى، كونگو كىنشاسا گوما شەھىرىدە، بىر توپ ئاھالە قەبرىستانلىق يېنىدا قىزىل كرېست جەمئىيىتى ۋە خەلق مۇداپىئە خادىملىرىنىڭ جەسەتنى دەپنە قىلىۋاتقانلىقىنى ئۆز كۆزى بىلەن كۆردى. كۆرۈش سېزىمى جۇڭگو خەرىتىسى
ب د ت نىڭ كونگو كىنشاسادا تۇرۇشلۇق قوغداش ۋە ھەرىكەت ئىشلىرىغا مەسئۇل مۇئاۋىن ئالاھىدە ۋەكىلى ۋىۋىئان ۋان دېپېر ( Vivian van de Perre ) 5-چېسلا مۇنۇلارنى بىلدۈردى : «گومانىڭ ئاساسلىق ئەسلىھەلىرى ئېغىر يۈككە بەرداشلىق بېرەلمىدى، زور بىر تۈركۈم ب د ت خادىملىرى ۋە يەرلىك خەلق بىزنىڭ تۇرۇشلۇق ئورنىمىزدىن پاناھلىنىش ئىزدەۋاتىدۇ، ھازىر تەخمىنەن 2000 ئادەم بار، سۇ، يېمەكلىك ۋە سەھىيە ئەسلىھەلىرى قاتارلىق بايلىق ئېغىر بېسىمغا دۇچ كەلدى. ”
ۋاندېپېرى كاۋۇمۇ ئايرودرومىنىڭ ھۆكۈمەتكە قارشى قوراللىق كۈچلەر تەرىپىدىن ئىشغال قىلىنىشى مۇمكىنلىكىگە قاتتىق كۆڭۈل بۆلىدىغانلىقىنى بىلدۈردى. ئەگەر بۇ ئىككى ئايرودروم قولدىن كەتسە، شۇ جايدىكى ئاھالىلەرگە نىسبەتەن بەرداشلىق بېرەلمەيدىغان زەربە بولىدۇ، بولۇپمۇ داۋاملىشىۋاتقان ئىنسانپەرۋەرلىك ۋە سەرگەردانلىق كىرىزىسى ئىچىدە.
ب د ت كونگو كىنشاسا ئىنسانپەرۋەرلىك ماسلاشتۇرغۇچىسى لېماكىسمۇ 4-چېسلا ئاگاھلاندۇرۇپ مۇنداق دېدى : گوما ئايرودرومىنىڭ داۋاملىق تاقىلىشى قۇتقۇزۇش ھەرىكىتىگە ئېغىر توسقۇنلۇق قىلىۋاتىدۇ. ئۇ ئالاقىدار تەرەپلەرنى دەرھال ھەرىكەت قوللىنىپ، قۇتقۇزۇش ماددىي ئەشيالىرىنىڭ ئوڭۇشلۇق يەتكۈزۈلۈشىگە كاپالەتلىك قىلىشقا مۇراجىئەت قىلدى. ئون مىڭلىغان كىشىنىڭ ھايات قېلىشى بۇنىڭغا باغلىق " دېدى.
دۇنيا سەھىيە تەشكىلاتى ئاگاھلاندۇرۇپ مۇنداق دېدى : شەھەر ئىچىدە جەسەتلەر ئۈزلۈكسىز بايقالغاچقا، يۇقۇم ئەھۋالىنىڭ يۈز بېرىش خەۋپى كۈچىيىۋاتىدۇ، شۇ جايدىكى مايمۇن چېچۈكى، خولېرا ۋە قىزىل قاتارلىق كېسەللىكلەرنىڭ يۈز بېرىش خەۋپىمۇ كۈچىيىۋاتىدۇ. ھازىر 2000 دىن ئارتۇق جەسەت كۆمۈلدى، 900 دىن ئارتۇق جەسەت يەنىلا جەسەت توختىتىش ئۆيىدە ساقلاندى.
ب د ت ئىنسانپەرۋەرلىك ئىشلىرىنى ماسلاشتۇرۇش نازارىتىنىڭ بىلدۈرۈشىچە، گوما ئەتراپىدىكى سەرگەردانلار لاگىرى تاشلىۋېتىلگەن ۋە ۋەيران قىلىنغان، سۇ بىلەن تەمىنلەش، تازىلىق ۋە داۋالاش ئەسلىھەلىرى ئېغىر زىيانغا ئۇچرىغان. شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا، گومانىڭ جىنايەت ئۆتكۈزۈش نىسبىتى شىددەت بىلەن ئاشتى، بۇ ئاپتوموبىل بۇلاش، ب د ت ئورگىنى ۋە ئۇنىڭ ھەمكارلىق ھەمراھلىرىنىڭ ماددىي ئەشيا ئامبارلىرىنى بۇلاش قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.
شۇ كۈنى بىرلەشكەن دۆلەتلەر تەشكىلاتى ئاياللار مەھكىمىسى ئاگاھلاندۇرۇپ مۇنداق دېدى : جىنسىي زوراۋانلىق ۋە جىنسىي ئېكىسپىلاتاتسىيە مەسىلىسى شۇ جايدا كىشىنى ئېچىندۇرىدىغان نورمال ھالەتكە ئايلاندى، ئۇرۇشنىڭ كەسكىنلىشىشى ئاياللار ۋە قىزلارنى زوراۋانلىق زىيانكەشلىكىگە ئالدى بىلەن بەرداشلىق بەردى. بۇ ئورگان كونگو كىنشاسا ھۆكۈمىتى،ھەر قايسى غەيرىي دۆلەت ھەرىكەت گەۋدىسى ھەمدە خەلقئارا جەمئىيەتنى دەرھال ھەرىكەت قوللىنىپ، جىنسىي زوراۋانلىق ۋە جىنس ئاساسىدىكى زوراۋانلىققا زەربە بېرىش،ھەمدە ۋەقە سادىر قىلغۇچىنى جىنايىتى بولسىمۇ جازالىماسلىق ھادىسىسىنى ئاخىرلاشتۇرۇشنى مۇراجىئەت قىلدى.
شۇ يەر ۋاقتى 2025-يىلى 1-ئاينىڭ 31-كۈنى، كونگو دېموكراتىك جۇمھۇرىيىتى جەنۇبىي كىۋۇ ئۆلكىسى بۇكاۋۇدا، «Wazalendo» تەشكىلاتى ھۆكۈمەت ئارمىيەسى بىلەن بىرلىكتە «M23 ھەرىكىتى» قوراللىق ئۇنسۇرلىرىغا قارشى تۇرۇشقا قولايلىق بولسۇن ئۈچۈن خەلق ئەسكەرلىرىنى قوبۇل قىلدى. كۆرۈش سېزىمى جۇڭگو خەرىتىسى
ئەنگلىيە «*** گېزىتى» نىڭ ۋىۋىئان ۋاندېپېرلېينىڭ سۆزىنى نەقىل كەلتۈرۈپ خەۋەر قىلىشىچە، 1-ئاينىڭ 27-كۈنى گومادا تۈرمە توپىلانى يۈز بېرىپ، قالايمىقانچىلىق ئىچىدە نەچچە مىڭ ئەر مەھبۇس تۈرمىدىن قېچىپ كەتكەن، لېكىن ئاياللار تۈرمە رايونىغا ئوت قويۇلغان، 100 دىن ئارتۇق ئايال مەھبۇس باسقۇنچىلىققا ئۇچرىغاندىن كېيىن تىرىك كۆيدۈرۈپ ئۆلتۈرۈلگەن.
شىنخۇا ئاگېنتلىقىنىڭ خەۋىرىگە قارىغاندا، كونگو كىنشاسانىڭ شەرقىي قىسمىدىكى قېزىلما بايلىقى مول، گوما شەرقىي قىسىمدىكى ئەڭ چوڭ شەھەر ۋە ئاساسلىق قاتناش تۈگۈنى، نوپۇسى بىر مىليوندىن ئاشىدۇ، شۇنداقلا توقۇنۇش سەۋەبىدىن سەرگەردان بولۇپ كەتكەن نۇرغۇن ئاھالىلەر پاناھلىنىدىغان جاي.
فىرانسىيە ئاخبارات ئاگېنتلىقىنىڭ سۆزىگە ئاساسلانغاندا، كونگو كىنشاسانىڭ شەرقىي قىسمىدىكى چېگرا ئىچىدىكى ۋە چېگرا ھالقىغان توقۇنۇش تەخمىنەن 30 يىل داۋاملاشقان بولۇپ، كونگو كىنشاسا بىلەن رۋاندا مۇناسىۋىتىنىڭ ئىناق بولماسلىق ۋاقتى بىلەن ئانچە پەرقلەنمەيدۇ.
كونگو كىنشاسا، ئامېرىكا ۋە باشقا بىر قىسىم غەرب دۆلەتلىرى «M23 ھەرىكىتى» رۋاندا ئارمىيەسىنىڭ ياردىمى ئاستىدا گومانى تارتىۋېلىپ، بۇ ئارقىلىق شىمالىي كىۋۇ ئۆلكىسىدىكى كان بايلىقىنى كونترول قىلىشقا ھەمدە ئۇنىڭدىن پايدا ئېلىشقا ئۇرۇندى دەپ قارىدى. رۋاندا كونگو كىنشاساغا ئەسكەر ئەۋەتىش ۋە ئالاقىدار پايدا ئېلىش ئەيىبلەشلىرىنى ئىنكار قىلدى.
رۋاندا كونگو كىنشاسا ھەربىي تەرەپنىڭ رۋاندادىكى ھۆكۈمەتكە قارشى كۈچ «رۋاندا *** ئازادلىق كۈچى» بىلەن ئىتتىپاق تۈزگەنلىكىنى ئەيىبلىدى. رېيتېر ئاگېنتلىقىنىڭ خەۋىرىگە قارىغاندا، كېيىنكىسى خۇتۇزۇلارنى ئاساس قىلغان بولۇپ، 1994-يىلى خۇتۇزۇلارنىڭ بىر مىليون تۇسى ۋە مۆتىدىل خۇتۇزۇغا قارىتىلغان رۋاندا چوڭ قىرغىنچىلىقىغا قاتناشقان.
«M23 ھەرىكىتى» تۇتسى مىللىتىدىن تەركىب تاپقان بولۇپ، ئۇنىڭ بۇرچى كونگو كىنشاسا چېگرىسى ئىچىدىكى تۇتسى مىللىتىنى قوغداش، دېيىلگەن. ھۆكۈمەتكە قارشى بۇ قوراللىق كۈچ 2012-يىلى گوما شەھىرىنى ئىشغال قىلغان، كېيىن رايوندىكى دۆلەتلەر ياراشتۇرۇش كېلىشىمى بويىچە چېكىنىپ چىققان، 2013-يىلى ھۆكۈمەت ئارمىيىسى تەرىپىدىن مەغلۇپ قىلىنغان. كۆپ يىل ئۇيقۇغا چۈشۈپ قېلىش ئارقىلىق، 2021-يىلى قايتىدىن باش كۆتۈرۈپ، كېيىنكى يىلىدىن باشلاپ شىمالىي كىۋۇ ئۆلكىسىدىكى كەڭ رايونلارنى تارتىۋالدى.
رېيتېر ئاگېنتلىقىنىڭ 5-چېسلادىكى خەۋىرىدە ئېيتىلىشىچە، جەنۇبىي كىۋۇ ئۆلكىسىدىكى كىۋۇ كۆلى بويىدىكى نىيابىبۇۋېنى ئىشغال قىلىش ھۆكۈمەتكە قارشى قوراللىق كۈچلەر «M23 ھەرىكىتى»نى بۇ ئۆلكىنىڭ مەركىزى بۇكاۋۇغا يەنە بىر قەدەم يېقىنلاشتۇرغان، ھۆكۈمەتكە قارشى قوراللىق كۈچلەر ئالدىنقى ھەپتە يەنە بۇ شەھەرنى ئىشغال قىلىش نىيىتى يوقلىقىنى بىلدۈرگەن. «M23 ھەرىكىتى» 2-ئاينىڭ 3-كۈنى ئۇرۇش توختىتىدىغانلىقىنى جاكارلىدى.
نىيابىبۇۋېي گوما ( ئالدىنقى ھەپتە «M23 ھەرىكىتى» ئىشغال قىلغان شىمالىي كىۋۇ ئۆلكىسىنىڭ مەركىزى ) بىلەن بۇكاۋۇ ئارىلىقىغا جايلاشقان بولۇپ، بىر سودا مەركىزى، ئۇنىڭ كانلىرىدىن ئالتۇن، كومان-تانتال تۆمۈر رۇدىسى ۋە باشقا مېتاللار چىقىدۇ.
كونگو خەۋەرلىشىش مىنىستىرى پاترىك مۇيايا مۇنۇلارنى بىلدۈردى : ھۆكۈمەتكە قارشى قوراللىق كۈچلەر كېچىدە ئۇرۇش توختىتىش كېلىشىمىگە خىلاپلىق قىلدى، ھازىر ئۇلار نىيابىبۇۋېي ئەتراپىدا ھۆكۈمەت قوراللىق قىسىملىرىنىڭ قارشىلىقىغا دۇچ كەلدى.
«M23 ھەرىكىتى»نى ئۆز ئىچىگە ئالغان «كونگو دەرياسى ئىتتىپاقى» ھۆكۈمەتكە قارشى قوراللىق تەشكىلاتىنىڭ رەھبىرى كورنېيې نانگا بۇ تەشكىلاتنىڭ نىيابىبۇۋېگە كىرگەنلىكىنى دەلىللىدى.
چاچ ئۆستۈرۈش مەھسۇلاتى لازىملا ئالاقىلىشىڭلاYakup-4ئاستىدىكى ئىلاننى بېسىۋەتسەڭلا
