ئۇيقۇسىزلىق توغرىسىدا قانچىلىك بىلىسىز؟

خەق تاڭ ئاتقۇچە ئۇخلىمايدۇ دېسە ،مەن تاڭ ئاتقۇچە كۆزۈمنى يۇمۇپ باقمايمەن دەيمەندە ...... ھەي ...... ئۇخلاش قىيىن، ئۇخلىغاندىن كېيىن ئاسان ئويغىنىدۇ، كېيىن يەنە تەستە ئۇخلايدۇ، سەھەر تۇرغاندىن كېيىن ھارغىنلىقنى تۈگىتەلمەيدۇ، بۇ خىل تەكرارلىنىش نۇرغۇن كىشىلەرنى قىينايدۇ، ئۇنداقتا بۈگۈن كۆپچىلىك بىلەن بىرلىكتە ئۇيقۇسىزلىقنىڭ نېمىلىكىنى بىلىپ باقايلى؟ ئۇيقۇسىزلانسا قانداق قىلىش كېرەك؟

ئۇيقۇنىڭ قانچىلىك ئىكەنلىكىنى بىلىش ئۇيقۇ ئىنسانلاردا كەم بولسا بولمايدىغان بىر خىل فىزىيولوگىيەلىك ھادىسە. بىر كۈندىكى 24 سائەت ئىچىدە، ئادەم ھەر كۈنى ئۇخلاشقا ئېھتىياجلىق بولغان ۋاقىت تەخمىنەن ئۈچتىن بىر قىسىمنى ئىگىلەيدۇ، ئۇيقۇ بىر ئادەمنىڭ زېھنىي كۈچى، جىسمانىي كۈچى، ئەقلىي كۈچىنى ساقلاشنىڭ مۇھىم كاپالىتى. ياخشى ئۇيقۇ چوڭ مېڭىنىڭ نورمال ئايلىنىشىغا كاپالەتلىك قىلىپ، تۇرمۇش، خىزمەت ئۈنۈمىنى يۇقىرى كۆتۈرىدۇ؛ يەنە ئۆزىنىڭ كەيپىياتىنى تۇراقلاشتۇرۇپ، ئادەم بەدىنىنىڭ قارشىلىق كۈچىنى ئاشۇرۇپ، كېسەلگە گىرىپتار بولۇش خەۋپىنى تۆۋەنلىتىدۇ. جەمئىيەتنىڭ زامانىۋىلىشىشى ۋە قېرىلىشىشنىڭ تەرەققىي قىلىشىغا ئەگىشىپ، ئۇيقۇ توسالغۇغا ئۇچراش نىسبىتى تېز سۈرئەتتە ئۆرلەپ، يەر شارىدا كېسەل بولۇش نىسبىتى %27 كە يەتتى، دۆلىتىمىزدە بولسا %38.2 كە يەتتى. ئېلىمىز ئۇيقۇ تەتقىقات جەمئىيىتىنىڭ 2021 - يىلى 3 - ئايدا ئېلان قىلغان «2021 - يىللىق ھەرىكەت ۋە ئۇيقۇ ئاق تاشلىق كىتابى» دا كۆرسىتىلىشىچە، ئېلىمىزدە 300 مىليوندىن ئارتۇق ئادەم ئۇيقۇ توسالغۇسى ۋە ئالاقىدار مەسىلىلەرگە دۇچ كەلگەن. بەلكىم سىز كوچىدا تاسادىپىي ئۇچراتقان تۆت ئادەمنىڭ ئىچىدە بىر ئادەم ئۇيقۇنىڭ ئازابىنى تارتىۋاتقان بولۇشى مۇمكىن.

1. ئۇخلىيالماسلىق ئۇخلاش ۋاقتى 30 مىنۇتتىن ئېشىپ كېتىدۇ. 2. ئۇيقۇ ساقلاش قىيىن ئۇخلاش جەريانىدا بەش مىنۇتتىن ئارتۇق ئويغىنىش ئىككى قېتىمدىن ئارتۇق بولىدۇ ياكى پۈتۈن كېچىدىكى ئويغىنىش ۋاقتى 40 مىنۇتتىن ئېشىپ كېتىدۇ. 3. بالدۇر ئويغىنىش ئۇيقۇنىڭ ئويغىنىش ۋاقتى نورمال ۋاقىتتىن 30 مىنۇت بۇرۇن بولىدۇ، ھەتتا ئادەتتىكىدىن بىر سائەتتىن ئىككى سائەتكىچە بالدۇر ئويغىنىدۇ، ئومۇمىي ئۇخلاش ۋاقتى ئالتە سائەتتىن كىچىك بولىدۇ. 4. ئۇيقۇ يۈزە يۈزى ئۇيقۇ تېز بولمىغان كۆز ھەرىكىتى مەزگىلىنىڭ 3 -،4 - مەزگىلىدە قاتتىق ئۇيقۇ ئازلايدۇ، ئومۇمىي ئۇخلاش ۋاقتىنىڭ %10 ئىدىن كىچىك بولىدۇ، ئۇيقۇنىڭ چوڭقۇرلۇقى يېتەرلىك بولمايدۇ، ئۇيقۇ سۈپىتى تۆۋەنلەيدۇ، ئۇيقۇسى تېيىز بولىدۇ، كۆپ چۈش كۆرىدۇ. 5. كۈندۈزلۈك كېسەللىك ئالامىتى ئەتىسى باش قېيىش، روھسىزلىق، ئۇيقۇسىراش، ماغدۇرسىزلىنىش قاتارلىق ئالامەتلەر كۆرۈلىدۇ. يۇقىرىقى ئەھۋاللار بىر ھەپتىدە ئاز دېگەندە ئۈچ ئاخ* بولسا، بىز ئاندىن ئۇيقۇسىزلىق دەپ دىئاگنوز قويالايمىز.

2. 

ئۇيقۇسىزلانسا قانداق قىلىش كېرەك؟ رەسىم سانى قوي ئۇيقۇغا ياردەم بېرىدۇ؟ ھاراق ئۇيقۇغا ياردەم بېرىدۇ؟ بۇ ئۇسۇللارنىڭ ھازىرقى زامان مېدىتسىناسى تەرىپىدىن توغرا بولمىغان ئۇيقۇغا ياردەم بېرىش ئۇسۇلى ئىكەنلىكى ئىسپاتلاندى. ھازىرقى زامان مېدىتسىناسىدا توغرا بولغان كۆپ مىقداردىكى تەتقىقات ئارقىلىق ئىسپاتلانغان ئۈنۈملۈك بىرىنچى سەپتىكى داۋالاش ئۇسۇللىرىدىن بىلىش ھەرىكىتىنى داۋالاش ( دورىسىز داۋالاش )، دورا بىلەن داۋالاش قاتارلىقلار بار. بىلىش ھەرىكىتىنى داۋالاش ھەرىكىتىنى داۋالاش ئۇسۇلىنىڭ كونكرېت ئۇسۇلى:ئاساسلىقى غىدىقلاشنى كونترول قىلىش مەشىقى، ئۇيقۇنى چەكلەپ داۋالاش ئۇسۇلى بار. ياتاق ئۆي ۋە كارىۋاتتا ئۇخلىيالمايدىغان، ئەمما باشقا ھەرقانداق جايدا ئۇخلىيالايدىغانلارغا قارىتا غىدىقلاش ئارقىلىق كونترول قىلىش مەشىقى ئېلىپ بېرىش كېرەك. ئاساسلىقى ئۇيقۇسىزلارنىڭ ئۇيقۇ بىلەن مۇناسىۋەتسىز ھەرىكەتلەرنى ئازايتىشىغا ۋە قانۇنىيەتلىك ئۇخلاش - ئويغىنىش ئەندىزىسىنى بەرپا قىلىشىغا ياردەم بېرىدۇ. چوقۇم تۆۋەندىكى قائىدىلەرگە رىئايە قىلىش كېرەك:01 ئەتىگەندە چوقۇم ۋاقتىدا ئورنىدىن تۇرۇش كېرەك. 02 كۈندۈزى ئامال بار ئۇخلىماسلىق ياكى چۈشلۈك ئۇيقۇ يېرىم سائەتتىن ئېشىپ كەتمەسلىك كېرەك. 3.كارىۋاتنى ئۇخلايدىغان مەخسۇس ئورۇن قىلىپ، ھارسىلا كارىۋاتقا چىقماي، كارىۋاتتا ئۇخلاشنى ئويلاش كېرەك. 4.كارىۋاتتا ئۇخلاش بىلەن مۇناسىۋەتسىز ئىشلارنى قىلماسلىق، مەسىلەن، يان تېلېفون ئويناش، كومپيۇتېر ئىشلىتىش، كىتاب كۆرۈش، تېلېۋىزور كۆرۈش قاتارلىقلار. ( 5 ) ئۇخلىيالماسلىق ياكى قايتا ئۇخلىيالماسلىق ( ئۇخلىيالماي 30 مىنۇتتىن كېيىن ) ئەگەر كارىۋاتتا ئۇخلىيالمىغانلىقىنى ھېس قىلسا، دەرھال ئورنىدىن تۇرۇپ، يەنە بىر ئۆيگە بېرىپ، ئۇيقۇسى كەلگەندە ئاندىن كارىۋاتقا چىقىش كېرەك. ئۇيقۇنى چەكلەپ داۋالاش ئۇسۇلى:كارىۋاتتا بەك كۆپ يېتىۋالغانلارغا ئۇيقۇنى چەكلەپ داۋالاش ئۇسۇلى قوللىنىلىدۇ 01.ئالدى بىلەن ئۇيقۇسىزلار بىر كېچىدە قانچە سائەت ئۇخلىيالايدىغانلىقىنى ئۆزى ھېسابلاپ، مۇشۇ سانلىق قىممەت بويىچە كارىۋاتقا چىقىش ۋاقتىنى ھېسابلايدۇ. ئەگەر ھەر كۈنى كەچتە ئالتە سائەت ئۇخلىسا، كەچ سائەت 12 دە كارىۋاتقا چىقىپ، ئەتىگەن سائەت 6 دە ئورنىدىن تۇرسۇن. 02 مۇقىم ۋاقىتتا ئۇخلاش ۋە ئورنىدىن تۇرۇش، كۈندۈزى چۈشلۈك ئۇيقۇ ياكى مۈگدەشكە بولمايدۇ. 03 شۇ كۈنى ئۆتكەن بەش كۈندە ئۇخلاش ئۈنۈمى %75 كە يەتكەندىن كېيىن، ئۇيقۇسىزلارنىڭ 15 مىنۇت بۇرۇن كارىۋاتقا چىقىپ ئۇخلىشىغا رۇخسەت قىلىنىدۇ، ئورنىدىن تۇرۇش ۋاقتى ئۆزگەرمەيدۇ. 04 يۇقىرىقى تەرتىپلەر تاكى ئۇخلاش ۋاقتى سەككىز سائەتكە يەتكەنگە ياكى ئۆزىنىڭ كۆڭۈلدىكىدەك ئۇخلاش ۋاقتىغا يەتكەنگە قەدەر تەكرار تەكرارلىنىدۇ.

دورا بىلەن داۋالاش دورا بىلەن داۋالاش تىلغا ئېلىنسا، كۆپچىلىك دەرھال دىئازېپام، خلورنىترازېپام، لاۋرازېپام، ئاپوزولون قاتارلىق تىنچلاندۇرۇش تۈرىدىكى دورىلارنى ئەسكە ئالىدۇ، لېكىن بۇ دورىلارنى ئۇزاق مۇددەت ئىشلەتكەندە چىدامچانلىق ۋە بېقىندىلىق پەيدا بولىدۇ، ئۇنىڭ ئۈستىگە باش قېيىش، يىقىلىپ چۈشۈش، بىلىش ئىقتىدارى ئاجىزلاش قاتارلىق ناچار تەسىرلەرنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن، شۇڭا بۇنداق دورىلارنى ئىشلىتىشكە بولمايدۇ. ( × ) ئۇنداقتا نۆۋەتتە خەلقئارا ئۇيقۇسىزلىقنى داۋالاش كۆرسەتمىسىدە تەۋسىيە قىلىنغان دورىلار:يېڭى بىر ئەۋلاد غەيرىي بېنزول دىئازو تۈرىدىكى دورىلار ( مەسىلەن:زوپى كىلونى، ئوڭ زوپى كىلونى، زوپىتان تابلېتكىسى، زالەيپۇلوڭ قاتارلىقلار )؛ مېلاتونىن ئاكسېپتورىنى قوزغاتقۇچى دورىلار ( مەسىلەن:ئاگومېرادىن قاتارلىقلار )، مېلاتونىن، ئىشتىھا ھورمۇنى ئاكسېپتورى بىلەن قارشىلاشقۇچى دورىلار ( مەسىلەن:سۇۋولېيشېڭ تابلېتكىسى قاتارلىقلار )، خامۇشلۇققا قارشى دورىلار ( مەسىلەن، چۈ زوكېتون، مىئازوپىڭ قاتارلىقلار )، روھىي كېسەللىككە قارشى دورىلارنى ( مەسىلەن:كاربوسترىل، ئاۋئازوپىڭ قاتارلىقلار ). دورا بىلەن داۋالاش پىرىنسىپى:1. ئاساسىي پرىنسىپ كېسەللىك سەۋەبىنى داۋالاش ،CBTI ۋە ئۇيقۇ ساغلاملىق تەربىيەسى ئاساسىدا ،ئەھۋالغا قاراپ ئۇيقۇ دورىسى بېرىش كېرەك. 2. خۇسۇسىيلاشتۇرۇش دورا ئىشلىتىش مىقدارى يەككىلەشتۈرۈش پىرىنسىپىغا ئەمەل قىلىش، ئاز مىقداردىن باشلاپ دورا بېرىش، ئۈنۈملۈك مىقدارغا يەتكەندىن كېيىن دورا مىقدارىنى ئاسانلىقچە تەڭشىمەسلىك كېرەك. 3. دورا بېرىش پىرىنسىپى ئېھتىياجغا قاراپ، ئارىلاپ، يېتەرلىك مىقداردا. ھەر ھەپتىدە 3 ~ 5 d ئىچىدۇ ،ھەر كۈنى كەچتە دورا ئىشلەتمەيدۇ. 4. داۋالاش باسقۇچى بىمارنىڭ ئۇخلاش ئەھۋالىغا ئاساسەن دورا ئىشلىتىش مىقدارى ۋە ساقلاش ۋاقتىنى تەڭشەش كېرەك:تۆت ھەپتىدىن قىسقا بولغان دورىغا ئارىلىشىشنى تاللاپ ئۇدا داۋالاشقا بولىدۇ؛ تۆت ھەپتىدىن ئېشىپ كەتكەن دورىغا ئارىلىشىشنى ھەر ئايدا قەرەللىك باھالاش كېرەك، ھەر ئالتە ئايدا ياكى كونا كېسەل قايتا قوزغالغاندا، بىمارنىڭ ئۇخلاش ئەھۋالىنى ئومۇميۈزلۈك باھالاش كېرەك. 5. ئالاھىدە كىشىلەر توپى بالىلار، ھامىلىدار ئاياللار، بالا ئېمىتىۋاتقان ئاياللار، جىگەر، بۆرەك ئىقتىدارى زىيانغا ئۇچرىغانلار، ئېغىر دەرىجىدىكى ئۇخلىغاندا نەپەس ۋاقىتلىق توختاپ قېلىش يىغىندى كېسەللىك ئالامىتى، ئېغىر دەرىجىدىكى مۇسكۇل جانسىزلىنىش كېسىلى بىمارلىرى ئۇيقۇ دورىسى ئىچىپ داۋالانسا بولمايدۇ. دائىم ئىشلىتىلىدىغان دورىلار تۆۋەندىكىدەك بىر قانچە خىل بولىدۇ. باشقا داۋالاش، جۈملىدىن نۇر بىلەن داۋالاش، باش سۆڭىكىنى ماگنىتلىق غىدىقلاش، يۇلتۇزسىمان نېرۋا تۈگۈنىگە ئوكۇل قىلىپ داۋالاش، جۇڭگو تېبابىتى دورىلىرى، يىڭنە سانجىش ۋە داغلاش قاتارلىق داۋالاشلارنىڭ ئۈنۈملۈكلۈكى تەدرىجىي ئىسپاتلاندى.