بۋىرشىن جىگىتتىڭ بۇزىعىنان ساقتا مۇشەل جاس نەگە قاتەرلى سانالادى
قازاق ەسەپشىلەرى ادام بالاسىنىڭ 100 جاسىن ءبىر عاسىر عۇمىر دەپ ەسەپتەيدى.
وسى 100 جاستىڭ 50 جاسىن " ۇيقىلى ءومىر" نەمەسە " بارزاق عۇمىر"، قالعان 50 جاسىن " وياۋ تىرلىك" نەمەسە " سانالى عۇمىر" دەپ ەسەپتەيدى. ال وياۋ تىرلىكتىڭ 15 جاسىن ويناقتاعان بالالىق، 75 تەن اسقانىن جەر تايانعان كارىلىك، سوندا ورتاسىندا " قامشىنىڭ سابىنداي قىسقا عۇمىر " دەپ ەسەپتەيتىنى سودان.
ەتنوگراف بولات پوپاي ۇلىنىڭ قازاقتىڭ مۇشەل جاس ۇعىمىنا قاتىستى ەڭبەگىنەن دەرەكتەر كەلتىرەدى.
قازاق ەسەبىندە ادام ءومىرىنىڭ ءار ون ءۇش جىلىندا ءبىر مۇشەل اينالىپ كەلىپ وتىرادى.
مۇندا ءبىر نارسەنى قانىق ءبىلۋىمىز كەرەك. مۇشەلىنىڭ العاشقىسى نەمەسە ءبىرىنشى مۇشەل 13 جىلدا قايىرىلسا، قالعان مۇشەلدەر 12 جىلدان قايرىلىپ وتىرادى.
ماسەلەن، جۇزدەن اسىپ جىعىلعان ادامنىڭ مۇشەل جاسى 9 رەت اينالىپ كەلەدى. 13 جاس- ءبىر مۇشەل، 25 جاس ەكىنشى مۇشەل، 37 جاس ءۇشىنشى مۇشەل، 49 جاس ءتۇرتىنشى مۇشەل، 61 جاس بەسىنشى مۇشەل، 73 جاس التىنشى مۇشەل، 85 جاس جەتىنشى مۇشەل، 97 جاس-سەگىزىنشى مۇشەل، 109 جاس- توعىزىنشى مۇشەل دەپ ەسەپتەلەدى. ءبىر مۇشەلدە 12 جىل بار.
جىل قايىرۋدا العاشقى تۋعان جىلى قايتا ورالعاندا مۇشەلگە تولىپ وتىرادى. مۇشەل جاس تاق جىلداردان قايىرىلادى، جۇپ جىلداردان ەمەس.
مىنە، قازاق وسى ەسەپتى " مۇشەل قايىرۋ" دەپ اتايدى. قازاق ادەبي تىلىندە جۇزدەن اسىپ، ياعني توعىزىنشى مۇشەلدى تولىق جاساعان اتانى " ارادا اتا"، " اق اتا"، " ارۋ اتا"، " كيەلى اتا" دەپ اتايدى. وسىنداي جاسقا تولعان انانى " كەيۋانا"، " اق اپا"، " اۋليە اپا" دەپ اتايدى. قازاقتىڭ عۇمىر تۋرالى مىنا ولەڭ جولدارىنان ءومىردىڭ قالاي وتكەنىن كورۋگە بولادى:
ءبىر جاستا جانىپ تۇرعان شىراقتايسىڭ،
دۇنيەگە جاڭا كەلىپ تۇراقتايسىڭ.
قاز تۇرىپ، ءتاي-ءتاي باسىپ، بىلدىر سويلەپ،
قۇشاعىندا اتا- انانىڭ بۇلعاقتايسىڭ.
ون جاستا جارعا ويناعان لاقتايسىڭ،
تاي ءمىنىپ، تايىنشا ءمىنىپ جايتاقتايسىڭ.
ون بەس پەن جيىرمانىڭ اراسىندا،
كورىنسە قىز- كەلىنشەك ىرجاقتايسىڭ.
جيىرما بەستە كوكجال قاسقىردايسىڭ،
الدىڭا نە كەلسە دە تايىنبايسىڭ.
جالىنداپ جۇرەك وتىڭ ماحابباتتان،
ەل ارالاپ،ارى -بەرى تالتاقتايسىڭ.
وتىزدا وردا بۇزىپ ارىندايسىڭ،
قىرىقتا قىرقا اسىپ جالىندايسىڭ.
ەلۋدە ەرتتەپ مىنگەن اتتاي بولىپ،
كارىلىكتەن ەش بەلگى جوق، شالىنبايسىڭ.
الپىس جاستا سارى بەلدىڭ اسۋىنداي،
اسىلدىڭ سۋى قايتقان جاسۋىنداي.
سابىرىڭ بەكەمدەلىپ كۇن- كۇن سايىن،
داريانىڭ جىلىپ اققان تاسۋىنداي.
جەتپىستە جەر تايانباي تۇرا المايسىڭ،
جاستارمەن ساۋىق- سايران قۇرا المايسىڭ.
سەكسەندە قارا شاشىڭ قۋداي بولىپ،
اۋىلدان الىس شىعىپ جۇرە المايسىڭ.
توقسانىڭدا توبىقتاي شال بولارسىڭ،
كۇنىڭە سەكسەندەگى زار بولارسىڭ.
قىرانداي جاس كەزدەگى قايران كوزىڭ،
كورە الماي ەش نارسەنى قار بولارسىڭ.
كارىلىككە ارى- بەرى بۇلعاقتايسىڭ،
اق ۇرپەك بالاپانداي ىرعاقتايسىڭ،
كەلگەندە سوناۋ جۇزگە كىم بار، كىم جوق،
عازيز جان، قايدا بارىپ تۇراقتايسىڭ؟!
( " قازاق قارا ولەڭدەرى" جىر جيناعىنان) قازاق مۇشەل جاستى " قاتەرلى جاس"، " قاۋىپتى كەزەڭ" دەپ ەسەپتەگەن. ادامنىڭ ءومىرى ءار ون ەكى جىلدان ءبىر قايىرىلعاندا قامىستىڭ بۋىن- بۋناعىنا ۇقسايدى دەپ قاراعان. جەل ۇرعان قامىس بۋىنىنان سىنادى. ءومىردىڭ دە بۋىنى مۇشەل جاس دەپ قاراعان. سوندىقتان مۇشەل جاسىندا الىس ساپارعا جالعىز شىقپاعان، توي جاساماعان، ءولىمدى جەرلەرگە كوپ بارماعان، مال باۋىزداماعان، ادامدارمەن شارماياقتاسىپ ۇرىسپاعان. توي- تومالاقتا كوزگە ءتۇسىپ، كورنەكتى جەردە وتىرماعان.
تۋىلۋ، جۇلدىزدىق نىشانىنا قاراي قىزىل نە جاسىل، نە جىل سىڭايىنا بايلانىستى جاراسىمدى كيىم كيىپ جۇرگەن. ءوزىنىڭ ەڭ سۇيىكتى، جاقسى كورەتىن ءبىر زاتىن وزىنە ادال قۇربىسىنا، نە دوستارىنىڭ بىرىنە سيعا ۇسىنعان. ءبىر جىلدىڭ ون ەكى ايىنىڭ ىشىندەگى اسپانداعى اي تولعان سايىن ايعا قاراپ " ايدان امان، جىلدان ەسەن، ومىردەن ءبۇتىن بولىپ كەلەمىن" دەپ اي سايىن ساداقا بەرىپ وتىرعان.
قازاقتا ون ەكى بۋىن ساننىڭ دا وزىندىك ىرىم- جورالعىسى بار. " ون ەكىدە ءبىر گۇلى اشىلماعان"، " ون ەكىنشى ماسەلە"، " ءبىر جىل- ون ەكى اي"، " ون ەكىنىڭ ءبىرى"،" ون ەكى جۇلدىز"، " ون ەكى اي"، " ون ەكى جىل"، " ون ەكى مۇشەل"،" ۇل بالا ون ەكى جاستا باليعاتقا تولدى"،ون ەكىدە ءبىر نۇسقا جوق"، " ون ەكى مۇشە"، " ون ەكى اتا" - وسىنىڭ ءبارى تەكتەن تەككە ايتىلماعان. ون ەكى ساعات، ون ەكى قابىرعا- بارلىعىن مۇشەل جاسقا بايلانىستى قاۋزاپ، تالداپ، تاجىريبەدەن وتكىزىپ وتىرعان.
ون ءۇش جاس- ءبىر مۇشەل
قازاق ەسەبىندە ون ءۇش جاسقا تولعان بالا ءبىرمۇشەلگە تولعان كەزىندە جىل جىلجىپ نىسانىنا، اي اينالىپ ايالداماسىنا، كۇن اينالىپ باستاپقى نۇكتەسىنە توقتايدى. وسى كەزدە بالانىڭ دا مۇشەسى ءبىر بۋىن بولىپ ءوسىپ تولادى دەپ قارايدى.
قازاق ءبىر مۇشەلگە تولعان باكانى" قوزى جاسقا تولدى"، " قوزى باعار بولدى" دەپ موينىنا باقتاشىلىق مىندەت ارتادى، مال قايىرۋعا، مال باعۋعا قابىلەتتى دەپ ەسەپتەيدى. ون ءۇش جاس نەمەسە ون بەس جاستا " وتاۋ يەسى" دەپ قارايتىنى سوندىقتان. ال ءبىر مۇشەلگە تولعان قىز بالانى " وشاق ۇستار"، " وجاۋقاعار"، " قازان قايناتار" جاسقا تولدى دەپ ەسەپتەيدى.
ون ءۇش جاسقا تولعان ۇل بالانىڭ ۋىز كەۋدەسىندە العاشقى وتى ويانادى. اينالاسىنا قىزىعا قاراپ، اق- قارانى ايىرا باستايدى.مىنەزى اساۋ، تارپاڭ، تاماق ساۋ بولادى. تاز الدانادى،تەز جاندانادى، قان قىزبالاۋ كەلەدى. دۋ دەگەنگە دىز ەتىپ جۇگىرىپ كەتەدى. ويىنعا قۇمار كەلەدى. قىز بالا ءبىر مۇشەلىندە قىزىلعا قۇمارتادى، اينالاسىنا عاشىق كوزبەن قاراي باستايدى. دەنەسى سۇيكىمدى، سۇلۋ سىمباتتى بەينەگە ەنە باستايدى. قىردا وسكەن قىزعالداقتاي قۇلپىرا تۇسەدى. سەزىمى بايشەشەكتەي ءبۇر جارادى. ءبىتىمى تۇرلەنىپ ......
اڭگىمەنىڭ جالعاسىن استىڭعى 阅读原文دەگەن جازۋدى باسىپ وقىڭىز
